Trauma wordt aan kinderen doorgegeven tot iemand de pijn wil voelen
Hoe je ouders met trauma in hun leven omgaan, dat beïnvloedt jou. En zelf kun je dat trauma weer doorgeven aan je kinderen. Hoe die cyclus ophoudt? De pijnlijke waarheid, zegt de Britse psychotherapeut en bestsellerauteur Julia Samuels, is dat we alleen kunnen repareren wat we onder ogen zien.
“Waarom werkte mijn moeder niet eerst aan haar eigen trauma voordat ze mij kreeg? Dan had ze mij niet opgezadeld met haar problemen.” De overpeinzing komt van een vrouw eind twintig, vanaf een Freudiaans behandelbankje – tissues binnen handbereik. Naast haar zit de Britse psychotherapeut Julia Samuel, en tegenover de vrouw kijken een paar honderd deelnemers van de Amsterdamse School of Life toe.
auteur: Elise Vermeeren
datum: 4 juni 2022
website: https://www.nu.nl/kind-gezin/6204662/trauma-wordt-aan-kinderen-doorgegeven-tot-iemand-de-pijn-wil-voelen.html
Samuel geeft een spoedsessie familietherapie, tien minuutjes slechts, en het publiek komt voor inzichten. Zussen vertellen over hun ruzies onderling en het gevoel van onveiligheid thuis, een moeder ziet zichzelf als het harige, ondankbare afvoerputje van de familie en nog een deelnemer worstelt met haar nieuwe rol nu haar moeder dementeert en de kinderen zijn uitgevlogen.
Elke familie heeft een verhaal
Over onze familie praten, zegt Samuel, die we na haar Amsterdamse optreden spreken, vinden we razend interessant maar we lijken de gelegenheid niet vaak op te zoeken. “Familie is zo vanzelfsprekend dat we vergeten een stapje terug te zetten om te kijken naar wie zij zijn, wat je leuk aan ze vindt en wat niet, wat jouw rol is en waar jouw gedrag vandaan komt.”
Trauma blokkeert de stroom van liefde binnen een gezin. – Julia Samuel, psychotherapeut
Samuel schreef Elke familie heeft een verhaal, waarin ze met acht waargebeurde casussen uiteenzet hoe trauma in families generaties lang kan doorwerken. Een trauma heeft geen taal, zegt Samuels. Het heeft geen tijdsbesef en blijft stand-by in ons lichaam, klaar om in actie te komen, vaak nog jaren na de traumatische gebeurtenis. Het verhindert dat emoties worden verwerkt en het blokkeert de stroom van liefde binnen een gezin; liefde die in overvloed moet stromen om kinderen weerbaar en geliefd te maken en gezond te laten hechten.
Familiegeheim en stilte
Samuel: “Gedrag dat voort kan komen uit trauma is onvoorspelbaarheid, drift, ineens ontploffen, juist heel stil worden en je afsluiten, of steeds maar bezig willen blijven. Dat zijn overlevingsmechanismen, zo kunnen we dealen met trauma en extreem ingrijpende gebeurtenissen.” Maar met dit gedrag los je je verleden niet op, je geeft het door aan je kinderen – en zo belanden er veel meer mensen bij therapeuten dan nodig – áls ze al komen.
Een van de verhalen in Samuels boek is die van de familie Rossi; een gezin van twee ouders en drie volwassen kinderen. “De relatie met hun ouders was gebaseerd op de traumatische onvoorspelbaarheid van een driftige moeder met een alcoholprobleem en de afwezige vader. Beide ouders hielden van hun kinderen, maar konden geen stevig fundament voor een goed functionerend gezin leggen.”
Als getraumatiseerde ouders gestrest zijn kunnen ze intolerant of zonder empathie op hun kinderen reageren. – Julia Samuel, psychotherapeut
De kinderen zijn emotioneel gesloten, ervaren rivaliteit met elkaar, zijn ongelukkig en hebben een problematische relatie met alcohol. Als de hoogbejaarde moeder in de spreekkamer zit voor een familiesessie blijkt ze niet in staat tot een werkelijk gesprek: ze mompelt, krabt aan haar armen, begint over Parijs en pas als ze wegloopt, vertelt ze wegwuivend haar geheim: haar zoon is ontstaan uit een buitenechtelijke affaire.
De vrouw kan haar enorm sterke afweermechanismen niet veranderen – haar kinderen kunnen dat nog wel, meent de therapeut. Moeder praat niet, maar haar kinderen zitten bij Samuel mèt hun eigen kinderen om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt.
Intolerant en zonder empathie
Er bestaat een theorie, legt Samuel uit, die stelt dat een traumatische gebeurtenis die wordt weggestopt in plaats van verwerkt, net zo lang aan volgende generaties wordt doorgegeven tot iemand bereid is de pijn te voelen. De epigenetica, de wetenschap die de invloed van ervaringen en omgeving op ons DNA bestudeerd, kwam tot hetzelfde inzicht: een trauma verandert het besturingssysteem van ons lichaam – en leidt tot een sterkere reactie op externe prikkels, omdat de amygdala wordt geactiveerd, het deel van de hersenen dat onze vecht-of-vluchtreactie regelt.
“Als getraumatiseerde ouders gestrest zijn, kunnen ze intolerant of zonder empathie op hun kinderen reageren. En als zo’n situatie zich regelmatig voordoet, gaan de kinderen zich uiteindelijk verwaarloosd voelen. Zo wordt een trauma van generatie op generatie doorgegeven.”
Auschwitz overleven zonder trauma
Overigens kan trauma families ook overslaan – je hóeft niet getraumatiseerd te zijn als je iets heftigs meemaakt. “Ik sprak een familie waarvan de moeder Auschwitz heeft overleefd. Ik nam aan dat er sprake zou zijn van erfelijk trauma, maar dat was niet zo. De vrouw was al in de negentig, en werd als kind uitbundig geliefd en is veilig gehecht. Na de oorlog vond ze een partner van wie ze enorm veel hield en bij wie ze zich veilig voelde. Die liefde maakt haar ongelofelijk veerkrachtig. “
Ze had het vermogen haar traumatische ervaringen te doorvoelen, te verwerken en te transformeren, zodat die zich niet in de neurale netwerken van het brein vastzetten, beschrijft Samuels. Haar dochters erven geen oorlogstrauma, concludeert ze. Ze erven wel het enorme vermogen van deze vrouw om lief te hebben.
De patiënt op de bank in Amsterdam met haar getraumatiseerde moeder? Die tien minuten therapie zijn een beetje voor het idee, maar ze kan met twee adviezen naar huis: geef het meisje dat je toen was de liefde en aandacht die ze verdient, en stel grenzen: je bent niet je moeders moeder.
Zelf aan de slag met een gezond familiesysteem?
Daar zijn twaalf toetsstenen voor:
1) Heb compassie met jezelf
2) Communiceer open en effectief
3) Leer productief ruzie te maken
4) Geef verschillen de ruimte
5) Zorg voor vijf keer zoveel positieve als negatieve reacties
6) Stel duidelijke grenzen
7) Houd de machtsdynamiek in de gaten
8) Maak tijd voor leuke dingen
9) Verhef gewoontes tot rituelen
10) Laat veranderingen toe
11) Denk na over jezelf en je familiepatronen
12) Geef het goede voorbeeld
Julia Samuel (1959), ‘Elke familie heeft een verhaal. Over de erfelijkheid van liefde en verdriet‘, Uitgever Balans, ISBN 9789463822251, 1 mei 2022, 320 pagina’s.
