Zwakbegaafd werd hoogbegaafd

Hoogbegaafdheid is een complex fenomeen, dat vaak verkeerd begrepen wordt, zowel door professionals als door het sociale netwerk van het kind zelf. In veel gevallen wordt hoogbegaafdheid niet tijdig herkend, of erger nog, verkeerd gediagnosticeerd. Dit kan leiden tot ernstige gevolgen, zoals een verkeerd behandelings- of onderwijspad en schade aan het zelfbeeld van het kind.
In mijn praktijk kom ik deze verkeerde diagnose minimaal 2 á 3 keer per jaar tegen. Iemand blijkt dan op de lagere school getest te zijn, waar een iq uitkwam van rond de 70, waardoor iemand doorgestuurd is naar speciaal onderwijs. Maar in het latere leven lijkt iemand een universitaire of HBO-opleiding succesvol te hebben afgerond. Over het algemeen gaat men er van uit dat iemand die de Universiteit volgt een IQ van 125 of hoger heeft; iemand het HBO volgt een IQ van 120 of hoger heeft; en iemand die het VMBO volgt een IQ rond de 100 heeft.
Een van de belangrijkste oorzaken van misdiagnoses is het gebruik van standaard IQ-tests, die vaak niet in staat zijn om het volledige potentieel van een hoogbegaafde persoon vast te leggen. In dit artikel bespreken we waarom IQ-tests vaak niet geschikt zijn voor het identificeren van hoogbegaafdheid en hoe dit kan leiden tot misdiagnoses.

Het Probleem met IQ-tests voor Hoogbegaafde Kinderen
IQ-tests zijn ontworpen om cognitieve capaciteiten in kaart te brengen, zoals probleemoplossend vermogen, geheugen en snelheid van informatieverwerking. Echter, voor hoogbegaafde kinderen kunnen deze testen problematisch zijn. De kenmerken van hoogbegaafdheid kunnen er vaak voor zorgen dat ze minder goed presteren op een traditionele IQ-test, zelfs als hun werkelijke potentieel veel hoger ligt.

1. Taal en Interactie: Letterlijke Interpretaties
Veel hoogbegaafde kinderen hebben een andere manier van denken dan hun leeftijdsgenoten. Een veelvoorkomend kenmerk is dat ze taal zeer letterlijk nemen. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot misverstanden tijdens het afnemen van een test. Waar een kind zonder problemen begrijpt wat er wordt gevraagd, kan een hoogbegaafd kind zich verliezen in de details van de vraag of de formulering ervan. Deze letterlijke interpretatie maakt het moeilijk voor hen om abstracte of impliciete informatie te verwerken, zoals soms het geval is in meerkeuzevragen, die vaak impliciete en contextuele elementen bevatten. Dit zorgt ervoor dat de hoogbegaafde niet altijd de juiste antwoorden kiest, zelfs als ze het concept volledig begrijpen.

2. Snelheid en Overdenken: Te Langzaam voor de Test
Hoogbegaafde kinderen denken vaak veel langer na over vragen dan de meeste andere kinderen. Dit komt omdat ze, door hun diepere denkprocessen, meer mogelijkheden overwegen en daardoor meer tijd nodig hebben om tot een antwoord te komen. In de context van een IQ-test, die vaak een tijdslimiet heeft, kan dit betekenen dat ze niet in staat zijn om alle vragen te beantwoorden, zelfs als ze elk probleem diepgaand begrijpen. De test meet niet de kwaliteit van het denkproces, maar puur de snelheid van het antwoord. Dit kan het IQ-resultaat aanzienlijk verlagen en het potentieel van het kind niet weerspiegelen.

3. Onbegrip en Gebrek aan Zelfvertrouwen
Hoogbegaafde kinderen hebben vaak al een negatief zelfbeeld, omdat ze zich niet begrepen voelen of zich niet kunnen aansluiten bij hun leeftijdsgenoten. Dit kan het vertrouwen in hun eigen kunnen aantasten, wat zich kan uiten in een gebrek aan motivatie of zelfs de overtuiging dat het maken van een test zinloos is. Dit kan de prestaties verder beïnvloeden, doordat ze met een negatieve mindset de test ingaan. Het onbegrip over de test kan hen ook afleiden, waardoor ze zich niet concentreren op wat er echt van hen gevraagd wordt.

4. Afstand tussen Binnenwereld en Buitenwereld
Veel hoogbegaafde kinderen ervaren een kloof tussen hun interne wereld van ideeën en hun vermogen om deze ideeën effectief naar buiten te brengen. Dit kan hen onhandig of “achter” doen lijken in sociale situaties, maar ook in het uiten van hun kennis of creativiteit. Dit maakt het moeilijk om hun daadwerkelijke capaciteiten te meten in een IQ-test, die vaak de nadruk legt op snelle en duidelijke uitdrukkingen van kennis, zoals in schriftelijke en mondelinge antwoorden.

5. Geen Idee Wat Er van Hem Verwacht Wordt
Een ander veelvoorkomend probleem bij hoogbegaafde kinderen is dat ze vaak niet goed begrijpen wat er precies van hen verwacht wordt. Dit kan zowel betrekking hebben op de taak zelf als op de context waarin ze zich bevinden. In een IQ-test kan het kind moeite hebben met het interpreteren van de vraag of het doel van de test. Ze weten niet altijd welke strategieën ze moeten gebruiken of hoe ze zich moeten gedragen in een testomgeving. Deze onzekerheid kan leiden tot verwarring en stress, wat hun prestaties verder beïnvloedt. Het niet begrijpen van de verwachtingen kan zelfs leiden tot het gevoel van falen, ondanks het feit dat het kind in staat is om de gevraagde taak uit te voeren zodra de richtlijnen duidelijk zijn.

6. Verstorende Omgeving: Overprikkeling door Geluiden en Onrust
Hoogbegaafde kinderen zijn vaak gevoeliger voor hun omgeving dan andere kinderen. Geluiden, visuele prikkels of onrust in of rond de ruimte kunnen hen enorm afleiden. In een IQ-test, die doorgaans in een gecontroleerde omgeving plaatsvindt, kunnen zelfs kleine verstoringen buitengewoon storend zijn voor hoogbegaafde kinderen. Ze kunnen overprikkeld raken door omgevingsgeluiden, gesprekken van anderen of zelfs de inrichting van de ruimte. Deze prikkels kunnen hun vermogen om zich te concentreren en logisch na te denken ernstig verstoren, wat resulteert in een lagere score dan het kind in andere omstandigheden zou behalen. Dit probleem wordt vaak niet meegenomen in de evaluatie van een IQ-test, waardoor het kind wordt beoordeeld in een situatie die niet representatief is voor hun normale functioneren.

Ontwikkelingsachterstand vs. Voorlopen in Potentieel
Sommige hoogbegaafde kinderen vertonen een ontwikkelingsachterstand in bepaalde gebieden, terwijl ze in andere opzichten al ver vooruit zijn. Dit kan leiden tot verwarring bij ouders, leraren en professionals die de traditionele ontwikkelingsmijlpalen als richtlijn gebruiken. Een hoogbegaafd kind kan bijvoorbeeld laat beginnen met praten, lopen of zindelijk worden, wat de indruk kan wekken dat het kind een vertraging vertoont in de ontwikkeling. In werkelijkheid kan dit echter te maken hebben met het feit dat het kind zijn of haar aandacht heeft gericht op andere, cognitief uitdagendere aspecten van de ontwikkeling.
Een hoogbegaafd kind kan bijvoorbeeld al vroeg in de peutertijd complexe gedachten en vragen hebben, terwijl het fysieke of sociale vaardigheden nog niet volledig ontwikkeld zijn. Dit kan leiden tot de conclusie dat het kind “achter” is, terwijl ze eigenlijk voorlopen op cognitief gebied, maar simpelweg een ander pad volgen in hun ontwikkeling. Deze discrepantie kan bijzonder problematisch zijn als een kind wordt beoordeeld op basis van hun fysieke of sociale ontwikkeling in plaats van hun intellectuele capaciteiten.

Het “Kwartje” en de Impact op het Onderwijs
Een ander belangrijk aspect van hoogbegaafdheid is dat sommige kinderen pas later in hun ontwikkeling de sleutel tot bepaalde vaardigheden ontdekken. Dit wordt vaak beschreven als “het kwartje dat valt.” Wanneer dit moment van inzicht komt, kan het kind plotseling versnellen in hun ontwikkeling, en wat ooit als moeilijk werd ervaren, wordt nu heel natuurlijk. Dit kan zich uiten in zowel academische prestaties als in andere gebieden van het leven. Wat er op dat moment gebeurt, is dat het kind eindelijk begrijpt wat er van hen wordt verwacht, en dat ze de juiste strategieën kunnen toepassen om te slagen.
In het onderwijs kunnen kinderen die later “ontwaken” als het ware voorlopen op hun leeftijdsgenoten, ondanks dat ze in het verleden misschien niet zo goed presteerden. Dit kan verklaren waarom sommige hoogbegaafde kinderen pas in hun latere jaren (of zelfs in hun volwassen leven) hun volledige potentieel kunnen realiseren, wanneer ze de nodige ervaring en zelfvertrouwen hebben opgedaan.

Aanpasgedrag van grote invloed
Een ander belangrijk aspect bij het herkennen van hoogbegaafdheid is het zogenaamde aanpasgedrag van sommige kinderen. Het komt vaak voor dat hoogbegaafde kinderen thuis veel verder zijn in hun ontwikkeling dan op school. Thuis kunnen ze al ver boven hun leeftijdsniveau rekenen, lezen of complexe vraagstukken oplossen, maar op school passen ze hun gedrag vaak aan om niet op te vallen. Dit doen ze om te voorkomen dat ze als anders worden gezien of om sociale druk te vermijden. Ze volgen bewust het gemiddelde niveau van de klas, zelfs als dit niet overeenkomt met hun werkelijke capaciteiten. Dit aanpassingsgedrag is vaak een manier om zich in te passen in de groep en om te ontsnappen aan het gevoel van isolatie of het gevaar van negatieve aandacht. Dit kan er echter toe leiden dat de werkelijke cognitieve capaciteiten van het kind verborgen blijven, omdat ze hun potentieel niet volledig kunnen tonen in een schoolomgeving die hen niet uitdaagt of niet goed begrijpt. Het maakt de identificatie van hoogbegaafdheid op school extra moeilijk, vooral als het kind niet uitblinkt door zijn prestaties, maar zich juist conformeren aan het gemiddelde niveau van de klas.

De Gevolgen van Misdiagnoses
De gevolgen van het verkeerd diagnosticeren van hoogbegaafdheid kunnen verstrekkend zijn. Kinderen die ten onrechte als minder intelligent of als ontwikkelingsgestoord worden bestempeld, kunnen hun motivatie verliezen en zich onderpresteren. Dit kan leiden tot een negatieve spiraal van zelftwijfel, schooluitval en, in sommige gevallen, sociale isolatie. Tegelijkertijd kunnen kinderen die niet goed worden uitgedaagd of niet de juiste ondersteuning krijgen, niet volledig tot hun recht komen en hun potentieel niet benutten.
Daarom is het wat mij betreft altijd noodzakelijk dat er – wanneer ouders ondervrede hebben – er een specialist hoogbegaafdheid meekijkt of wanneer er een vermoeden van hoogbegaafdheid is, dat kind alleen getest wordt door iemand die zelf hoogbegaafd is of iemand is die alleen werkt met hoogbegaafden.

Kortom: IQ-tests zijn vaak niet in staat om de complexiteit van hoogbegaafdheid volledig te vangen. De manier waarop hoogbegaafde kinderen denken, leren en zich ontwikkelen is zo verschillend van de norm, dat traditionele testen niet altijd het juiste resultaat opleveren. Het is belangrijk dat professionals die werken met kinderen, zowel in het onderwijs als in de diagnostiek, verder kijken dan een IQ-score en rekening houden met de veel breder gelaagde manier waarop hoogbegaafde kinderen functioneren. Alleen dan kunnen we hen de juiste ondersteuning bieden en helpen om hun volle potentieel te realiseren. Het is essentieel dat we het begrip van hoogbegaafdheid niet beperken tot een cijfer, maar erkennen dat het een rijke en diverse spectrum van capaciteiten en uitdagingen met zich meebrengt.

Lees verder:
* hoogbegaafd-misdiagnoses/
* hoogbegaafd-en-misdiagnoses/
* hoogbegaafd-doe-maar-gewoon/
* hoogbegaafdheid-en-autisme/
* hoogbegaafdheid-en-odd/
* hoogbegaafdheid-en-persoonlijkheidsstoornissen/
* hoogbegaafdheid-en-adhd/
* zwakbegaafd-werd-hoogbegaafd/
* hoogbegaafdheid-en-slecht-slapen/
* https://www.dinekevankooten.nl/archief/hoogbegaafd-en-anorexia/
* hoogbegaafdheid-en-misdiagnoses-waarom/
* maatschappelijke-kostenpost-hoogbegaafdheid/