We worden steeds voorzichtiger
We worden steeds voorzichtiger (en dit is waarom dat erg is)
Waar is het adagium ‘pluk de dag’ gebleven? Alles willen we van te voren weten, sneeuwstorm, hittegolf, uitweg uit de coronacrisis. Met als gevolg dat alle risico’s zijn uitgebannen, om maar veilig te zijn. Maar dat maakt het leven toch echt een stuk minder leuk.
auteur: Phaedra Werkhoven
datum: 13 februari 2021
website: https://www.destentor.nl/regio/we-worden-steeds-voorzichtiger-en-dit-is-waarom-dat-erg-is~a0e13b4b/
Het is code rood, blijf binnen, ga de straat niet op! Op social media gonst het al een week over een aankomende sneeuwperiode en we weten precies wanneer die komt. We kijken op onze telefoons, checken weerstations, luisteren naar weerberichten, controleren de nieuwssites. Ja hoor, hij komt, de sneeuwjacht, sneeuwduinen. Dus staan we zondagochtend en masse voor de ramen. Kijk aan, de witte wereld is een feit. Niks verrassing, niks verbazing, we weten het al. Als een cadeautje voor je verjaardag, dat al van te voren is uitgepakt. Er zijn zelfs teleurgestelde reacties op Twitter: ‘Is dit het nou? Hier ligt amper sneeuw.’
Worstelend door min zes
Niet alleen zijn we voorbereid of teleurgesteld, het blijkt ook nog eens handig. Want de NS meent dat de treinen niet hoeven te rijden, de wegen zijn leeg, de scholen gaan toch nog maar even niet open. Vroeger worstelde ik me op de fiets door de sneeuw met min 15, van Gorssel naar Zutphen. Maar mijn dochter zegt door al het alarmgetoeter overal, op zondag al: ‘Nou, dan hoef ik dinsdag ook niet te werken hoor.’ Een beetje sneeuw!
,,Het is eigenlijk precies zoals in het verhaaltje van de krekel en de mier, ken je dat?”, vraagt massapsycholoog Hans van de Sande. De krekel is de hele zomer aan het dansen en lol aan het maken en ziet de mier steeds hard werken voor zijn wintervoorraad. Op een gegeven moment zegt hij: ‘Joh kom dansen! Dat is veel leuker!’ Maar de mier werkt stug door.
Tot het moment komt dat de winter invalt en de krekel geen eten meer heeft. Hij klopt aan bij de mier, maar die zegt: ‘Als je me geholpen had, had ik twee keer zoveel eten gehad. Maar nu heb ik niet genoeg.’ Waarmee Van de Sande maar wil zeggen: we zijn allemaal steeds meer mieren geworden. ,,Ik kan je verzekeren dat het leven als mier niet zo leuk is, dat is een zorgelijk bestaan. Daarmee verdwijnt wel een beetje de lol in het leven. Maar dat is precies wat je nu ziet gebeuren.”
We turen op onze smartphones, die zeggen precies waar en hoe laat een bui gaat vallen. Niets nieuws, stelt Van de Sande. Mensen hebben altijd een fascinatie voor de toekomst gehad, ze willen altijd vooruitkijken en weten wat er gebeurt. ,,Handlezers, voorspellers, die fascinatie gaat zo ver terug als de Romeinen. Dat onderscheidt ons van de dieren en maakt ons zo succesvol. Dieren nemen het leven zoals het komt, wij kunnen anticiperen en er eindeloos over nadenken.”
Al die waarschuwingen van het KNMI, de ANWB, door al die nieuwe technieken en computers zijn ze misschien maar een beetje beter geworden in het voorspellen, denkt Van de Sande. ,,Vroeger hadden ze het in 60 procent van de gevallen fout, nu in 40 procent van de gevallen goed. Snap je wat ik bedoel? Over al die keren dat code rood de afgelopen jaren voor niks is aangekondigd, hoor je niemand. De aankondiging van sneeuw zou met blijdschap moeten worden begroet, maar het is ineens een soort halszaak. Dit gaat vreselijk worden! Media schrijven erover, mensen praten erover, daardoor gaan ze er meer over nadenken en daaruit vloeien weer nieuwe zorgen voort. Maar het zijn allemaal praatjes voor de vaak.”
Een sneeuwduin van drie meter
Van de Sande herinnert zich nog de winters van 1962/1963 en van 1979. Tijdens die eerste was er een Elfstedentocht, de sneeuw lag wel een halve meter hoog. Maar dat was nou eenmaal zo, dat weer op zich was geen nieuwsfeit. ,,Dat zelfs politici zich al met de Elfstedentocht gaan bemoeien, dat is toch triest? In 1979 lag er voor mijn huis een sneeuwduin van wel 3 meter, wat een plezier hebben we gehad. Het heeft ook met corona te maken, we zijn nu niet blij met nog een thuiswerkdag of nog een dag ijsvrij en geen school.”
We denken dat we zelf ongeveer de goden zijn geworden, de heersers van de wereld. Maar de natuur kunnen we niet beheersen, alleen kapotmaken. ,,We willen alles van te voren weten, de vraag is of we daar zoveel beter van worden. Er is bijna geen ruimte voor het eigen initiatief. We kunnen ook echt wel zelf inschatten of we met de auto de weg op kunnen. Maar dit past in een bureaucratisch systeem. Het is alsof we toestemming willen van bovenaf. Als er gewaarschuwd is, dan hoeven we niets meer.”
Veel is ingesteld op normale omstandigheden. Zoals de treinwissels, die perfect werken als alles normaal is, de IC-bedden zonder een pandemie en de overheid die alleen maar bezig is met geruststellen en risico’s mijden, meent Van de Sande. Vroeger werd ook gehamsterd, maar nu maakt de commercie het ons zoveel gemakkelijker, vertelt hij. Bij de supermarkt krijg je drie voor de prijs van één. Daardoor gaan mensen dat ook doen. ,,Het leven is zogenaamd heel veel makkelijker geworden, maar niet perse beter.”
,,We zijn veel te ver doorgeschoten in het beheersen van de veiligheid”, vindt Martin van Staveren, adviseur, schrijver en docent risicomanagement aan de Universiteit van Twente. Zijn boek Iedereen risicoleider verscheen tijdens de coronacrisis. ,,Meer veiligheid betekent helaas maar al te vaak minder vrijheid.” Tegelijkertijd komen we daarmee terecht in de ‘risico regel reflex’, zoals hij dat noemt. Dat wil zeggen dat we met meer regels proberen te voorkomen dat een opgetreden risico weer gebeurt. Dat zie je in de Tweede Kamer, als er iets verkeerd gaat, moet er een schuldige worden aangewezen en die moet de gevolgen ondervinden en aftreden.
Schreeuwen om vrijheid en veiligheid
Burgers nemen weinig eigen verantwoordelijkheid. Van Staveren vindt ons wat dat betreft kleine kinderen, schreeuwend om veiligheid, maar vervolgens toch op vakantie gaan naar een ‘rood’ gebied. En dan gered willen worden door de Nederlandse overheid. ,,Een goed voorbeeld vind ik ook het fietshelmpje. Veel mensen doen hun kinderen een fietshelm op, terwijl de fietsen geen werkend achterlicht hebben. Het meest effectieve tegen ongelukken is toch echt de verlichting.”
Stel nou dat er afgelopen zondag geen code rood was afgegeven, vraagt Van Staveren zich hardop af. Misschien was er een enorme verkeerschaos ontstaan en waren er doden gevallen, was Rijkswaterstaat ter verantwoording geroepen en had de minister moeten aftreden. ,,Dat had gekund. Als bestuurder is het nooit goed wat je doet. Hugo de Jonge wordt een zwabberbeleid verweten op het moment dat hij zijn beleid verandert door nieuwe inzichten, maar je kan ook zeggen dat hij flexibel is. We moeten ook als samenleving flexibel zijn en meebewegen als dat moet, veerkrachtig zijn. Net als met de Elfstedentocht, die niet door kan gaan. Waarom zouden we niet anders kunnen beslissen? We hoeven echt niet altijd B te zeggen als we gisteren A hebben gezegd.”
De maatschappij verlamt
Dat voorzorgsprincipe, voorkomen dat er iets gebeurt, zorgt uiteindelijk ook voor een ontwrichte samenleving. ,,Niemand gaat meer naar zijn werk, het treinverkeer ligt stil. Alles is ingericht op het vermijden van ongemak, op voorhand nemen we maatregelen. Maar voor veel dingen die nu spelen, zijn geen eenduidige oplossingen.”
Dat geldt ook voor de coronapandemie. ,,Alles is gericht op veiligheid, maar het effect op de maatschappij is verlammend. We zouden ons veel meer moeten afvragen hoe we omgaan met risico’s. We willen niet leven in het Chinese model, waarin burgers bang en niet vrij zijn. Dat gesprek over welke bescherming we bieden voor wie, moet veel breder gevoerd worden. Soms moet je risico’s beheersen en soms accepteren óf nemen.”
Van Staveren wordt onderhand kriegel van het woord veiligheid, omdat dat domineert boven alles. ,,We missen heel veel levensgeluk en ondernemerszin en innovatie door dat risicomijdende gedrag, je leven wordt daardoor heel vlak en tam. Niet gaan hardlopen als het sneeuwt, want pas op, gevaarlijk, maar als je tóch gaat, voel je dat je leeft. De vraag is in wat voor samenleving je wil leven? Nederland was ooit een taboedoorbrekende voorloper, met de Deltawerken en als gidsland in bijvoorbeeld de homobeweging. Nu zijn we zo krampachtig en betuttelend.”
Met de verkiezingen voor de deur weet hij niet waarop hij moet stemmen. Want de realistische risicostem neemt niet deel aan debatten, vindt Van Staveren. Dan kom je meteen in de hoek van de virusontkenners van Forum voor Democratie uit. ,,De politiek valt te verwijten dat ze doen alsof het allemaal maakbaar en beheersbaar is, ze willen het virus weghameren. Maar wij zíjn het virus. Dat kun je dus niet even weghameren en dat blijkt ook, want we zijn er al een jaar mee bezig.”
Mag wel tandjes minder
Het is een soort patstelling, eigenlijk. Politici en bestuurders zitten samen klem in de indek- en afrekencultuur, burgers roepen om de met elkaar botsende veiligheid en vrijheid. Van Staveren zucht dat hij graag een eenduidig antwoord had gehad. ,,Dat is er niet. We moeten er het beste van maken. Maar overal code rood bij roepen, mag van mij meerdere tandjes minder.”
Weermannen duikelden over elkaar heen in de talkshows. Hijgend en amper zijn emoties de baas orakelde weerman Peter Kuipers Munneke bij zijn golvende tabellen over de misschien wel wekenlange kou, handenwrijvend over al het groeiend ijs en sneeuwduinen. Zelf liet ik me ook meeslepen en bestelde vast drie paar nieuwe schaatsen. Ik zag beelden van de Elfstedentocht voor me. Nou ja, van mezelf zwierend schaatsend op de Berkel richting Almen. Ineens voelde ik wat ze bedoelen met ‘schaatskoorts’.
Massapsycholoog Hans van de Sande waarschuwt nog maar eens voor die ingewikkelde wereld van veiligheid. ,,Als de burgemeester van Barthlehiem geen noodverordening uitvaardigt, roept iedereen hem ter verantwoording als het misgaat. Doet hij het wel, dan is er een groep mensen die er toch heen gaat en moet hij wel de ME sturen.”
Onvoorspelbaar
Maar het belangrijkste punt is toch wel dat we de natuur nou eenmaal niet kunnen voorspellen, lacht hij. Weerman Marco Verhoef twitterde dinsdag al dat het misschien toch ietsjepietsje anders ging lopen dan voorspeld, met het aangekondigde langdurige koudefront. ,,Na het weekend komt er zachtere lucht.” Als hij het toch durft te zeggen, denk ik briesend. Als hij waagt te zeggen dat niets zo veranderlijk is als het weer.
In het journaal stond een beteuterde Fries bij veel te dun ijs, hij zakte er zelfs door. ,,Die Elfstedentocht is nog lang niet zo ver.”
Woensdag kwamen mijn schaatsen binnen, buiten was het min 2 en niet de voorspelde min 8. Wie kan ik de schuld geven als het gaat dooien? Ik denk aan de mier en zijn zorgen. Wat er ook gebeurt, ik ga meer een krekel zijn.
Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/
