Hoogbegaafd – Volle ruimte (casus Diana)
Predikant Diana kwam bij mij met een doel: ze wilde goed zijn in haar ambt en ze wilde een spiegel voorgehouden krijgen. Zo op het oog meer een intervisievraag dan een coachvraag.
Maar ze vulde het aan: Ze wilde kijken naar de manier waarop ze dacht over haar ambt, hoe ze het uitvoerde en hoe ze daarbij met mensen omging. Ook wilde ze de problemen waar ze tegen aanliep en de manier waarop ze daar tot nu toe mee omging onderzoeken. In die insteek en in haar opvallend reflectieve benadering zag ik een aanleiding om het thema hoogbegaafdheid aan te snijden. Zij was verbaasd en verbijsterd. “Ik, hoogbegaafd? Kom nou!” (Terzijde: gedurende haar coachingstraject liepen thuis twee van haar drie kinderen vast op de lagere school, ze werden getest en bleken hoogbegaafd.)
Diana had zoals vrijwel alle hoogbegaafden een groot inlevingsvermogen, ze was meer dan gemiddeld gemotiveerd en opvallend creatief in haar denken. Deze verrassende diagnose maakte dat ze zich ging verdiepen in hoogbegaafdheid en hoe het haar leven had beïnvloed. Ze herschreef als het ware haar levensgeschiedenis. Vond ze zichzelf bijvoorbeeld vroeger onhandig in contacten, nu begreep ze dat ze op een andere manier dacht. Vond ze zichzelf vroeger motorisch gestoord, nu begreep ze dat ze met haar hoofd bij belangrijke dingen was en daarom vergat te kijken of ze het glas wel goed neerzette, waardoor het net van de tafelrand kieperde. Er ging een wereld voor haar open toen al deze kwartjes vielen. Ze begon te begrijpen waarom ze dingen deed, zoals zij ze deed. Het feest van (h)erkenning begon. Het luchtte haar op. Soms. Want er bleek ook veel om over te rouwen:
* om het grote onbegrip voor zichzelf en voor de ander;
* en wat als ze eerder had geweten dat ze hoogbegaafd was? Hoe anders zou haar leven er dan uit hebben kunnen zien, makkelijker en zou ze andere keuzes hebben gemaakt?
Ook maakte ze de ontwikkeling van ‘bewust onbekwaam’ (een hoogbegaafde kan niet alles en hoeft niet alles te kunnen) via ‘onbewust bekwaam’ (een hoogbegaafde voelt en vindt zichzelf vaak erg dom) naar ‘bewust bekwaam’ (beseffen en inzetten van haar kwaliteiten: hoog intelligent, erg sociaal, creatief, zeer gemotiveerd en nieuwsgierig).
Het verhaal van Diana
Ze was de oudste dochter in het gezin. Haar vader was een succesvol zakenman, die zelden thuis was. Haar moeder kon de afwezigheid van haar man niet goed aan. Zo werd Diana het kind dat voor haar moeder zorgde, in plaats van dat zij zorg van haar moeder en vader ontving. Ze was de liefdevolle dochter, behaalde goede cijfers op school en haalde geen kattenkwaad uit. Thuis nam ze de partner en vaderrol op zich (wat kenmerkend is voor het fenomeen parentificatie). Haar moeder, broer en zussen kwamen met hun problemen bij Diana. Ze bracht haar broer naar sport en aan de zijkant van het veld moedigde ze hem aan. Ze bracht een zus naar dansles en de andere naar pianoles. Als ze zag dat het niet goed ging met haar moeder bleef ze thuis en dronk thee met haar. Hoe jong ze ook was, iedereen vond het schattig om te zien, prees haar en accepteerde het als normaal. Samen bekeken we haar kinderfoto’s en nu zag Diana hoe verdrietig haar ogen stonden en hoe ze altijd een andere pose aan nam.
In haar studententijd raakte ze een paar keer in een crisis. Meestal sloot ze zich dan op in haar kamer en kwam er zelf doorheen. Ze was immers gewend dat niemand voor haar zorgde. Een keer klopte ze toch aan bij een psycholoog. Dat resulteerde er in dat ze voor hem ging zorgen, ze had eigenlijk medelijden met hem, omdat hij niet de juiste vragen stelde. Zo leerde ze dat het beter voor haar was om moeilijke vraagstukken over zichzelf uit de weg te gaan.
Altijd als ik het SIRE-spotje zie over pleegzorg moet ik aan haar denken. Die spot laat zien dat kinderen zichzelf niet kunnen opvoeden en recht hebben op opvoeding door (een) ouder(s). Dat wordt indringend in beeld gebracht, in korte scenes waarin het kind, bij gebrek aan een opvoedende ouder ‘oudervragen’ aan zich zelf stelt zoals: “Had ik niet met mijzelf afgesproken…?” of “Wat zeg ik dan?” Er zijn spotjes over Plakje worst, Te laat thuis en Aankleden. Het doet me pijn te denken dat Diana daar stond langs het sportveld en dat mensen dat schattig vonden. Dat er niemand was die voor haar zorgde, ook de psycholoog niet.
Het lastige bij deze hoogbegaafde kinderen, is dat ze erg goed kunnen reflecteren en verwoorden. Daardoor komen ze heel sterk over, waardoor hun kwetsbaarheid niet wordt herkend. Dat maakt dat deze kinderen makkelijk in de valkuil belanden om anderen precies te geven wat ze willen. Ze kunnen wel aangeven wat ze zelf nodig hebben, maar kiezen voor het zorgen voor en aanpassen aan die ander. Zo ook bij Diana. Zelfs in haar huidige leven zorgde ze uitmuntend voor anderen, zoals haar eigen man, gemeenteleden, collega`s en kerkenraadsleden. Ze verwoordde dat tijdens de coaching gesprekken zeer indrukwekkend. In de ogen van velen was Diana de perfecte vrouw, zowel lichamelijk als emotioneel, geestelijk en intellectueel. Het mooie was dat zij zich daar niet op liet voorstaan, wat haar tot een perfecte dominee maakte. Ondanks die successen en die zorg voor anderen lukte het haar steeds opnieuw niet om goed voor zichzelf te zorgen. Ik vroeg me af of zij dat überhaupt ooit gedaan had. Ze zei eens: “Ik kan beter willen wat een ander wil, want dat komt beter uit, dan is er rust.” Wat ze overvloedig uitdeelde, kwam ze zelf te kort. Die honger was zichtbaar in haar oogopslag.
Zij vernietigde niet, zoals b.v. Babs deed (zie casus Babs), dat wat ze nodig had door introspectie. Als ze haar eigen behoeften voelde, zette ze die gewoon altijd op de tweede plaats. Ze had het afgeleerd om echt contact te maken met haar eigen gevoelens. Daarmee maakte ze zich, onbedoeld, tot een soort onaantastbare god: zij wist het, zij kon het, zij deed het, alles ging haar schijnbaar makkelijk af. Het leek of ze er voldoende aan had om te geven aan anderen en of ze voor zichzelf niets nodig had. Ze leek de perfecte vrouw. Leek, want toch klopte er iets niet. Ondanks al haar successen en haar perfectie, zag ik van meet af aan een intens en bodemloos verdriet in haar ogen.
Oefeningen
Een van de oefeningen die ik regelmatig inzet in een coachtraject, gaat over grenzen. Deze oefening is gebaseerd op de principes van de Transactionele Analyse en de Gestalttherapeutische benadering, door mij gerelateerd aan en gecombineerd met de eerste vijf boeken van Mozes. Kort samengevat:
Ik denk dat elk mens de plek op aarde krijgt die voor hem is bestemd. Die plek is, net als DNA, uniek voor iedereen. Op die plek tref ik mijn gaven en talenten, mijn beperkingen en onmogelijkheden. Het is niet de bedoeling dat ik over de grenzen van mijn plek heen ga en het is ook niet de bedoeling dat ik anderen binnen die grenzen toelaat. Op basis van gelijkwaardigheid zoek ik op de grenzen van mijn plek contact met die ander en zeg ik in alle eerlijkheid en openheid wat ik wel en niet kan geven en/of ontvangen. Precies op die, mijn, grenzen kan ik heel dicht bij iemand komen of (wanneer dat nodig is) ook gepaste afstand nemen. Dit mechanisme wordt zichtbaar door de coachee op de vloer van mijn praktijk zelf, met tape, zijn eigen ruimte te laten afbakenen. Vaak worden onbewuste zaken dan ineens zichtbaar. Zoals:
* soms gunt iemand zich niet meer ruimte dan net om zijn eigen schoenen heen (geen wonder dat hij zo vaak over zijn eigen grenzen gaat);
* soms gunt iemand zich mijn gehele praktijkruimte, mij incluis (geen wonder dat hij grenzeloos gedrag vertoont).
Opgedane inzichten
Ook Diana deed deze oefening. En, zoals te verwachten, deed zij de oefeningen volgens het boekje. Maar toen stapte ze uit haar ruimte en bekeek hem vanaf de zijlijn. Ondanks herhaaldelijke verzoeken van mij bleef ze beredeneren waarom het belangrijk was dat ze buiten haar ruimte bleef staan. Met argumenten en enig overwicht haalde ik haar over om toch in haar eigen ruimte te gaan staan. Eenmaal daar werd ze zichtbaar onrustig en ongelukkig. Voor ik met mijn ogen kon knipperen stapte ze er weer uit. De reden? Zoals ze tot nu toe had geleefd, gaf ze niet vanuit haar gevoel haar grenzen aan, noch voelde ze zich thuis bij zichzelf. Ze was bang, omdat niemand haar had bevestigd, bemoedigd en geleerd hoe je dat doet: bij jezelf, op jouw plek, thuis zijn. Uiteindelijk erkende ze dat ze door al dat zorgen altijd boven haar vermogen functioneerde en nu als het ware uitgedroogd was. Ze zei: ik ben afgestorven. Toen ze dat in zag, huilde ze. Een coachsessie lang… Daarna stond ze voor de uitdaging: leef voor 100% in verantwoordelijkheid, in vertrouwen en in vrijheid. Als mens mag je op je eigen door God gegeven grond staan. Ze zal verantwoording moeten nemen en afleggen voor haar leven: Heb je als Diana geleefd? Of leefde je voor anderen en bleef Diana buiten beeld?
Gaande het traject overwon ze heel wat angsten. De angsten die ervoor zorgden dat ze zo buiten haar grenzen had geleefd. Angsten veroorzaakt door aannames zoals:
* ik wacht op anderen, want als zij mij niet kunnen bijhouden kom ik alleen te staan;
* ik wil niet ervaren dat een ander mij in de steek laat;
* als ik op volle kracht leef, dan ga ik naast mijn schoenen lopen;
* niemand kan mijn verdriet aan;
* als ik ten volle leef, kom ik alleen te staan, want dan kan niemand mij meer volgen;
* leef ik niet ten volle dan ontkom ik er niet aan mijn diepe leegte te zien;
* als ik mijn verlangens toelaat, zouden ze onbevredigd kunnen blijven.
Doodeng vond ze het, maar het lukte haar: schoorvoetend ging ze deze lange weg. Soms leek het op de zwemles scène in de documentaire van Bert Haanstra uit 1966 ‘De stem van het water’. Ze was als het bibberende bange kleine jongetje dat tien keer adem hapt voor hij eindelijk na veel aansporen durft wat de badmeester zegt: zijn hoofd onder water doen. Een seconde lang lukt het hem. Dan komt hij proestend en snuivend weer boven. Maar blij en trots: het is gelukt! Toen de echte Diana tussen de restanten van haar oude leven oprees, voelde ze pas echt het leven in haar. En leek ze niet meer op een personificatie van god, maar was ze mens, echt en helemaal.
Daarvan getuige te zijn…, was voor mij een heilige ervaring!
