VOELEN – denken en willen

Het concept van voelen en de rol ervan in het menselijk bestaan is uitvoerig onderzocht vanuit verschillende wetenschappelijke en filosofische perspectieven. Hieronder geef ik een overzicht van hoe psychologen, antroposofen en filosofen over dit onderwerp denken, waarbij ik de nadruk leg op hun benaderingen van het gevoel als een essentieel onderdeel van het menselijk functioneren.

Psychologie: Het Emotionele en Cognitieve Perspectief

In de psychologie wordt het voelen vaak gekoppeld aan emoties en de invloed die ze hebben op ons gedrag en onze cognitieve processen. Psychologen zoals Daniel Goleman, die het concept van emotionele intelligentie introduceerde, benadrukken het belang van het vermogen om emoties te herkennen, te begrijpen en te reguleren. Hij stelt dat het gevoel ons in staat stelt om niet alleen sociaal en emotioneel te functioneren, maar ook onze besluitvorming te sturen. Het ontwikkelen van emotionele intelligentie vereist een balans tussen denken (cognitie), voelen (emotie) en willen (motivatie).

In de cognitieve psychologie wordt gesteld dat gevoelens een fundamentele rol spelen in de verwerking van informatie. De cognitieve psycholoog Antonio Damasio heeft bijvoorbeeld uitgebreid onderzocht hoe emoties en gevoel een integraal onderdeel zijn van het proces van besluitvorming. Hij wijst erop dat zonder gevoelens onze hersenen moeilijk in staat zouden zijn om keuzes te maken, omdat het rationele denken zonder emotionele informatie vaak onvolledig is. Damasio benadrukt het belang van de lichamelijke ervaring van emoties, waarbij het lichaam de “sensor” is die ons vertelt wat goed of slecht voor ons is.

Antroposofie: Het Middengebied van Denken, Willen en Voelen

De antroposofie, ontwikkeld door Rudolf Steiner, biedt een holistische benadering van de mens. Volgens Steiner is de mens niet alleen een fysiek lichaam, maar ook een wezen met een geest en ziel die in interactie staan met elkaar. In de antroposofische visie is het voelen de middelste pool van het menselijke wezen en speelt het een cruciale rol in het bevorderen van balans en harmonie tussen denken, willen en voelen.

Steiner beschreef het voelen als de centrale kracht die zowel het denken als het willen met elkaar verbindt. Hij stelde dat een gezonde balans tussen deze drie polen essentieel is voor de volledige ontwikkeling van een persoon. Het denken geeft richting, het willen zorgt voor actie, en het voelen zorgt voor het innerlijke ritme en de bewuste beleving van deze processen. Volgens Steiner is het voelen dus niet alleen een passieve ervaring, maar een dynamische kracht die ons in staat stelt om de wereld op een diepere, meer empathische manier te ervaren.

Steiner benadrukte ook de rol van het hart en de ademhaling in dit proces. In de antroposofie wordt het hart gezien als het centrum van het gevoel en de levenskracht. De ademhaling, die symbool staat voor de ritmische natuur van het leven, speelt een sleutelrol in het onderhouden van deze balans. Het lichaam heeft een ritme dat het denken en willen ondersteunt, en dit ritme wordt vaak ervaren in de ademhaling en het hart, die beide direct reageren op gevoelens.

Filosofie: Het Voelen als Essentie van de Existentiële Ervaring

In de filosofie zijn er veel verschillende benaderingen van het voelen, afhankelijk van de stroming en de denker. De existentialisten, zoals Jean-Paul Sartre en Maurice Merleau-Ponty, zagen het voelen als een fundamenteel onderdeel van de menselijke ervaring. Sartre benadrukte dat ons bewustzijn altijd gericht is op de wereld om ons heen, en dat onze gevoelens ons in contact brengen met die wereld. In zijn visie zijn gevoelens geen passieve, interne ervaringen, maar actieve interacties met de wereld.

Merleau-Ponty, een fenomenoloog, ging nog verder door te stellen dat voelen niet alleen een mentale ervaring is, maar een lichamelijke ervaring die diep verbonden is met ons lichamelijke bewustzijn van de wereld. Voor Merleau-Ponty is het lichaam niet alleen een object in de wereld, maar een subject dat actief deelneemt aan de wereld. Het voelen is dus een zintuiglijke en emotionele ervaring die ons bewust maakt van de wereld, en ons vermogen om betekenis te geven aan die wereld.

Immanuel Kant, een belangrijke filosoof uit de verlichting, legde in zijn werk de nadruk op de rol van gevoelens in de ethiek en esthetiek. Volgens Kant spelen gevoelens een rol in onze beoordeling van wat goed of slecht is, en helpen ze ons om de waarde van dingen in de wereld te begrijpen. In zijn esthetische theorie stelt hij dat de ervaring van schoonheid, bijvoorbeeld, niet alleen een intellectuele beoordeling is, maar ook een gevoelsmatige ervaring die ons raakt en ons begrip van de wereld verruimt.

Samenvatting van de Verschillende Benaderingen

1. Psychologie: Het voelen wordt gezien als essentieel voor emotionele en cognitieve gezondheid. Emoties bieden informatie die nodig is voor beslissingen, en een balans tussen gevoel, denken en willen is cruciaal voor welzijn.
2. Antroposofie: Voelen is de middelste pool van het menselijke wezen, dat het denken en willen met elkaar verbindt. Het ritmische aspect van het voelen is essentieel voor innerlijke harmonie en de ervaring van mens-zijn. Het hart en de ademhaling spelen een belangrijke rol in dit proces.
3. Filosofie: Voor existentialisten en fenomenologen is voelen een actieve, lichamelijke ervaring die ons bewust maakt van de wereld en ons bestaan. Gevoelens zijn niet alleen passief, maar spelen een essentiële rol in de ethiek en esthetiek, en helpen ons om betekenis te geven aan onze ervaringen.

In al deze benaderingen zien we dat het voelen niet slechts een passieve ervaring is, maar een actieve en dynamische kracht die onze perceptie, ons handelen en onze relaties beïnvloedt. Het is een fundamentele ervaring die ons helpt om in balans te blijven, zowel met onszelf als met de wereld om ons heen.

Er zijn verschillende aspecten van het voelen die vaak over het hoofd worden gezien of vergeten zijn in de moderne samenleving, en die we misschien uit vroegere tradities kwijt zijn geraakt. Het is verrassend om te ontdekken hoe diep het concept van voelen geworteld is in zowel onze persoonlijke ervaring als in de bredere culturele en spirituele tradities. Hier zijn enkele van de minder voor de hand liggende inzichten over voelen die verrassend kunnen zijn of die we vaak over het hoofd zien:

1. Voelen als een Lichaamsgerichte Ervaring

In de moderne tijd, waarin het verstand en de ratio vaak de boventoon voeren, wordt het voelen vaak gereduceerd tot een mentale ervaring – iets dat zich voornamelijk in ons brein afspeelt. Echter, in veel oude tradities werd het voelen niet alleen als een emotionele ervaring gezien, maar als een lichamelijke ervaring die diep verbonden is met de fysieke toestand van ons lichaam. In de antroposofie en andere holistische benaderingen werd bijvoorbeeld erkend dat ons gevoel niet losstaat van ons lichamelijke welzijn. Het hart, de ademhaling en zelfs de spijsvertering spelen een directe rol in onze emotionele toestand. Als we bijvoorbeeld gespannen of verdrietig zijn, heeft dit een direct effect op onze ademhaling en de spanning in onze spieren.

In de Oosterse filosofieën, zoals het boeddhisme en Taoïsme, is er een sterk besef van het lichaam als het centrum van emotionele ervaring. Het idee dat we bewust kunnen worden van onze emoties door lichamelijke sensaties (zoals spanning of energiebewegingen in het lichaam) is iets dat in de westerse geneeskunde en psychologie pas recentelijk meer aandacht krijgt, bijvoorbeeld in de vorm van somatische therapieën.

2. Voelen als een Bron van Intuïtie

In veel oude tradities werd het voelen gezien als een bron van wijsheid die verder gaat dan de directe emoties die we ervaren. Het werd beschouwd als een vorm van intuïtief weten die ons in staat stelt om diepere waarheden over onszelf en de wereld om ons heen te begrijpen. In de oudheid werden gevoel en intuïtie vaak gezien als nauw verbonden met spirituele of kosmische kennis. In de Griekse filosofie bijvoorbeeld, werd het gevoel van de ziel (het “phronesis” of praktische wijsheid) gezien als een manier om waarheid te begrijpen die niet altijd door intellect of logica te bereiken was.

In de context van persoonlijke ontwikkeling en psychologie is het idee van intuïtie als een vorm van “weten zonder denken” een belangrijk onderwerp. Het idee dat we soms toegang hebben tot kennis en inzichten via onze gevoelens (bijvoorbeeld door een ‘gut feeling’) wordt vaak onderschat in de moderne wetenschap, maar in veel spirituele tradities was het voelen de directe toegangspoort tot intuïtie en innerlijke wijsheid.

3. Het Ritme van Voelen: Seizoenen en Cycli

Een ander aspect van voelen dat we vaak over het hoofd zien, is de rol die het ritme van de natuur en de seizoenen speelt in ons emotionele leven. In veel oude tradities, zoals in de natuurreligies, werd het voelen gezien als een ritmisch proces dat synchroon liep met de natuurlijke cycli. De jaarlijkse cyclus van de seizoenen, de maanfasen, en zelfs de dag- en nachtritmes van de aarde werden beschouwd als invloedrijk op onze gevoelens en energie. Zo werd de herfst bijvoorbeeld gezien als een tijd van introspectie en loslaten, terwijl de lente juist een tijd was van groei en nieuwe energie.

In de antroposofie wordt bijvoorbeeld gesproken over het ritme van de mens, en hoe onze gevoelens en emoties deel uitmaken van een groter ritmisch patroon dat verbonden is met de natuur en het universum. In moderne tijden zijn we dit bewustzijn grotendeels verloren, maar er is steeds meer aandacht voor het effect van bijvoorbeeld de seizoenen (en het gebrek aan zonlicht in de winter) op onze stemming en emotionele gezondheid.

4. Het Integreren van Voelen in Ons Zelfbewustzijn

In de moderne westerse samenleving is er een sterke nadruk op zelfbewustzijn en introspectie, vaak vanuit een cognitief en psychologisch perspectief. We worden aangemoedigd om onze gedachten en emoties te analyseren en begrijpen. Echter, in oudere tradities werd gevoel vaak niet alleen gezien als iets om te begrijpen of te beheersen, maar als een wezenlijk deel van wie we zijn – een brug naar onze diepere, onbewuste lagen.

In bijvoorbeeld de Jungiaanse psychologie, maar ook in veel oosterse en inheemse tradities, werd gevoel gezien als een belangrijk hulpmiddel voor zelfintegratie. Carl Jung sprak over de “schaduw” – het onbewuste gedeelte van onszelf – en hoe het voelen ons kan helpen om ons bewust te worden van deze verborgen aspecten. Het gevoel is dan niet alleen iets om te verwerken of te begrijpen, maar een belangrijk instrument om onszelf vollediger en authentieker te ervaren.

5. Voelen als een Spiritueel Vermogen

In veel spirituele tradities, zoals in het hindoeïsme en het boeddhisme, werd het voelen vaak beschouwd als een medium voor hogere spirituele ervaringen. Het voelen was niet alleen een mentale of emotionele ervaring, maar een manier om in contact te komen met hogere, transcendentale staten van bewustzijn. In de mystieke tradities van verschillende religies wordt het gevoel vaak gezien als een kanaal dat ons verbindt met het goddelijke of het universum.

De mystieke leringen van bijvoorbeeld de heilige Teresa van Ávila of Johannes van het Kruis beschrijven hoe de ziel door middel van gevoelsmatige ervaringen kan opstijgen naar hogere spirituele niveaus. In de Taoïstische en Zen-tradities wordt het gevoel vaak verbonden met de ervaring van ‘wu wei’ – een staat van zijn waarin we volledig in harmonie zijn met de stroom van het leven. Het gevoel is dan niet alleen de basis van emotie, maar een toegangspoort naar diepere spirituele realiteiten.

6. Voelen als Verbinding met de Ander

Een ander verrassend aspect van voelen is de rol die het speelt in onze verbondenheid met anderen. In veel oude gemeenschappen en tradities werd gevoel niet als een individuele ervaring gezien, maar als iets dat mensen met elkaar verbond. Het uiten en delen van gevoelens werd gezien als essentieel voor het creëren van sterke, empathische relaties en gemeenschappen. In het boeddhisme wordt bijvoorbeeld gesproken over “compassie” (karuna), een vorm van gevoel die niet alleen persoonlijk is, maar die ons verbindt met anderen in hun lijden en vreugde.

In de hedendaagse psychologie wordt dit idee vaak herkend in de nadruk op empathie en sociale verbondenheid, maar in de oude tradities was het voelen veel meer een sociaal gegeven – het gevoel van verbondenheid met anderen en met de kosmos. Het was niet iets dat je alleen voor jezelf ervoer, maar een dynamisch proces van wederzijdse affectie en verbinding met de wereld om je heen.

Conclusie

Het voelen is een veel rijker en veelzijdiger concept dan we vaak denken. Het gaat niet alleen om de onmiddellijke ervaring van emoties, maar om een dieper ritmisch proces dat ons verbindt met ons lichaam, de natuur, anderen en het universum. In de moderne samenleving, waar we vaak gericht zijn op cognitieve processen en materiële resultaten, is het waardevol om deze bredere en diepere aspecten van voelen weer te herontdekken. Wanneer we ons weer openstellen voor het voelen als een bron van wijsheid, intuïtie, ritme, en verbinding, kunnen we een vollediger en meer vervuld leven leiden.

Het voelen is dus een fascinerend onderwerp, en er zijn verschillende verrassende en misschien onbekende inzichten over gevoelens en de rol die ze spelen in ons leven. Hier zijn een aantal minder bekende aspecten van voelen die verrassend kunnen zijn:

1. Voelen als een cognitief proces: emoties en denken zijn onlosmakelijk verbonden

Een verrassende ontdekking is dat emoties en gevoelens niet slechts automatische reacties zijn, maar nauw verbonden zijn met cognitieve processen. Dit betekent dat hoe we dingen voelen vaak wordt bepaald door hoe we erover denken. Dit idee is te vinden in de theorie van cognitieve emotie, gepopulariseerd door psychologen zoals Richard Lazarus.

Lazarus stelde dat emoties voortkomen uit onze interpretaties van gebeurtenissen. Bijvoorbeeld, dezelfde gebeurtenis kan door twee mensen anders worden ervaren, afhankelijk van hun gedachten en overtuigingen. Als iemand denkt: “Dit is een bedreiging voor mijn welzijn,” kan de emotionele reactie angst zijn. Als dezelfde persoon denkt: “Dit is een uitdaging die ik aankan,” kan de reactie eerder op enthousiasme of zelfvertrouwen wijzen.

Wat verrassend is, is dat dit de traditionele opvatting uitdaagt dat emoties puur biologisch of instinctief zijn. In plaats daarvan blijkt dat ons denken een krachtige rol speelt in de intensiteit en aard van onze gevoelens.

2. Voelen als een sociaal fenomeen: spiegelneuronen en empathie

Onze emoties zijn sterk sociaal van aard. Onderzoek naar spiegelneuronen, de neuronen die ons in staat stellen om de gevoelens van anderen te begrijpen en te ervaren, heeft aangetoond dat ons vermogen om emoties te voelen en te begrijpen vaak direct afhankelijk is van de interactie met anderen.

Spiegelneuronen maken het mogelijk dat we de emoties van anderen “spiegelen”, zodat we bijvoorbeeld voelen wat iemand anders voelt. Dit mechanisme is niet alleen belangrijk voor empathie, maar het helpt ons ook om emoties te reguleren op een sociaal niveau. Het verrassende is dat we dus niet alleen onze eigen gevoelens ervaren, maar ook de gevoelens van anderen diep in onszelf kunnen ervaren, bijna alsof ze van onszelf zijn. Dit verklaart waarom we ons vaak emotioneel vermoeid kunnen voelen door het gezelschap van iemand die intense emoties ervaart.

3. Voelen en het lichaam: de rol van de zintuigen en het autonome zenuwstelsel

Voelen is niet alleen een mentaal proces, maar heeft een sterke fysieke component. Wanneer we emoties ervaren, is ons lichaam vaak direct betrokken. Onze fysiologische reacties, zoals verhoogde hartslag, transpiratie, spanning in de spieren en veranderingen in ademhaling, zijn een directe uitdrukking van ons voelen.

Wat verrassend is, is dat dit bidirectionale proces – onze emoties beïnvloeden ons lichaam en ons lichaam beïnvloedt onze emoties – steeds duidelijker wordt aangetoond in de moderne neurowetenschappen. Dit wordt bijvoorbeeld geïllustreerd in de theorie van interoceptie, die stelt dat we ons emoties kunnen voelen door de signalen die ons lichaam naar de hersenen stuurt. Wanneer we ons verdrietig of angstig voelen, kunnen we dit niet alleen in ons hoofd ervaren, maar ook in de fysieke sensaties in ons lichaam. Soms, wanneer mensen niet goed in contact staan met hun lichaam, kunnen ze het moeilijk vinden om hun eigen emoties te herkennen.

Interessant is dat mindfulness-technieken en andere meditatiepraktijken die de lichaamsbewustheid verhogen, mensen kunnen helpen om hun emoties beter te reguleren door simpelweg hun fysieke gewaarwordingen beter te begrijpen.

4. De kracht van niet-erkende gevoelens: emotionele repressie en de geest-lichaam connectie

Wat verrassend kan zijn, is de invloed van onderdrukte of niet-erkende gevoelens op onze fysieke gezondheid. Als we emoties zoals woede, verdriet of angst niet volledig toelaten en uiten, kunnen deze gevoelens zich lichamelijk manifesteren. Dit is bekend als de geest-lichaam connectie, die stelt dat onderdrukte emoties lichamelijke ziekten kunnen veroorzaken of verergeren.

Bijvoorbeeld, er is bewijs dat mensen die langdurig chronische woede onderdrukken een verhoogd risico hebben op hart- en vaatziekten. Evenzo kunnen mensen die geen verdriet toelaten, gevoelig zijn voor immuunsysteemproblemen. De moderne psychosomatische geneeskunde onderzoekt deze verbanden en legt uit hoe emotionele blokkades fysiek kunnen uitmonden in ziekte.

Wat verrassend is, is dat niet alle emoties die we ervaren, bewust door onszelf worden erkend. Sommige gevoelens zijn zodanig onderdrukt dat we ze niet eens bewust ervaren, en dit kan verwoestend zijn voor zowel ons mentale als fysieke welzijn.

5. Emoties als geheugen: de rol van emotionele herinneringen

Emoties spelen een cruciale rol in ons geheugen. Sterke emoties (zoals angst, vreugde of verdriet) versterken de herinneringen die aan die emoties zijn gekoppeld. Dit is een mechanisme van het brein om belangrijke gebeurtenissen te onthouden die voor ons overleven of welzijn cruciaal kunnen zijn.

Wat verrassend is, is dat emotionele herinneringen vaak vervormd kunnen zijn, omdat de emotionele lading de manier waarop we gebeurtenissen herinneren, beïnvloedt. Dit wordt geïllustreerd door onderzoek naar traumatisch geheugen, waar mensen herinneringen aan traumatische ervaringen vaak anders ervaren dan ze werkelijk waren, omdat de emotionele reactie (zoals angst of schok) de details van het geheugen beïnvloedt.

Het idee dat onze emoties letterlijk de manier waarop we het verleden herinneren kunnen vormgeven en transformeren, benadrukt hoe essentieel emoties zijn in het creëren van ons zelfbeeld en onze identiteit. Emoties kunnen de lens zijn waardoor we de wereld zien en herinneren, wat een dieper begrip biedt van hoe we onze geschiedenis ervaren.

6. De biologische oorsprong van emoties: de invloed van onze hersenen

Recent onderzoek heeft meer inzicht gegeven in de biologische basis van emoties. Neurowetenschappers hebben ontdekt dat emoties niet eenvoudigweg het resultaat zijn van onze gedachten of externe gebeurtenissen, maar in sterke mate biologisch worden gestuurd door hersenstructuren zoals de amygdala (voor angst en bedreiging), de prefrontale cortex (voor regulatie en beslissing) en de ventromediale prefrontale cortex (voor vreugde en beloning).

Wat verrassend is, is de plasticiteit van emoties. Hoewel veel van onze reacties op emoties biologisch geprogrammeerd lijken, blijkt uit onderzoek dat we onze hersenen kunnen “herbedraden” om emoties beter te reguleren. Dit is vergelijkbaar met de hersenplasticiteit die we zien bij denken (zoals het veranderen van gedachten), maar het gaat hier om het aanpassen van onze emotionele reacties, bijvoorbeeld door therapieën of meditatie.

7. Emoties kunnen fysiologische voordelen hebben: de kracht van positieve gevoelens

Tot slot, een verrassend inzicht is dat positieve emoties letterlijk gezondheid bevorderen. Onderzoek heeft aangetoond dat gevoelens zoals vreugde, dankbaarheid, en liefde fysiologische voordelen kunnen hebben, zoals lagere bloeddruk, versterkt immuunsysteem en een verhoogde levensduur. Mensen die regelmatig positieve emoties ervaren, hebben vaak minder last van stressgerelateerde ziekten.

Wat verrassend is, is dat deze positieve emoties niet alleen subjectief worden ervaren, maar daadwerkelijk in staat zijn om de fysiologie van het lichaam te verbeteren en ons een groter gevoel van welzijn te geven. Dit bevestigt het idee dat gevoelens niet alleen onze gemoedstoestand beïnvloeden, maar ook onze lichamelijke gezondheid.

Samenvatting van verrassende inzichten over voelen:

• Voelen en denken zijn met elkaar verbonden: Emoties worden sterk beïnvloed door hoe we over dingen denken, wat de traditionele scheiding tussen denken en voelen uitdaagt.
• Voelen is sociaal: We voelen niet alleen onze eigen emoties, maar kunnen ook de emoties van anderen diep ervaren door spiegelneuronen.
• Voelen heeft een lichamelijke component: Het lichaam speelt een cruciale rol in hoe we emoties ervaren, en interoceptie helpt ons emoties te voelen via lichamelijke gewaarwordingen.
• Onderdrukte gevoelens kunnen fysieke ziekten veroorzaken: Emoties die niet erkend of geuit worden, kunnen zich fysiek manifesteren in ziektes.
• Emoties versterken herinneringen: Emotionele ervaringen maken herinneringen sterker, en kunnen de manier waarop we gebeurtenissen herinneren beïnvloeden.
• Neurologische basis van emoties: Emoties hebben een biologische basis, en we kunnen leren om onze emotionele reacties te reguleren.
• Positieve emoties bevorderen gezondheid: Positieve gevoelens kunnen fysieke gezondheidsvoordelen bieden, zoals een sterker immuunsysteem en lagere bloeddruk.

Deze verrassende inzichten benadrukken hoe fundamenteel voelen is voor ons welzijn, onze cognitie en zelfs onze lichamelijke gezondheid. Emoties zijn veel meer dan alleen vluchtige ervaringen; ze zijn diep ingebed in ons lichamelijke en sociale functioneren.