Stuwdammen in EU afgebroken-02
Het NRC schreef 31 oktober 2024: ‘De inrichting van het landschap bij Valencia heeft de gevolgen van het noodweer versterkt’
Noodweer in Spanje De regenval die de regio Valencia trof, was „een record”. Hoe is het noodweer ontstaan? En hoe konden de gevolgen zo ernstig zijn?
De blauwe stippen zijn de verwijderde dammen rondom Valencia zou dat ook nog invloed hebben gehad op de watersnoodramp?
Auteurs: Marcel aan de Brugh en Paul Luttikhuis
Het gaat veel over de impact van klimaat op de rampzalige overstroming bij Valencia. Maar de manier waarop de mens het landschap inricht en de natuur aantast, heeft ook grote impact. Mooi stuk van collega’s Paul Luttikhuis en Marcel aan de Brugh:
„Steeds vaker krijgt het klimaat de schuld bij ernstige overstromingen en branden. Maar vergeet de menselijke hand niet”, zegt hydroloog Roelof Stuurman van kennisinstituut Deltares, die in kustgebieden over de hele wereld werkt. Valencia ligt in een kustvlakte. Het directe achterland is heuvelachtig. En daarachter komen al snel bergen. „De bergen zijn vaak kaal gemaakt, en de bebouwing begint al aan de voet.” Als het regent in de bergen, is er weinig dat het water tegenhoudt.
Dat ziet ook Maarten Kleinhans, hoogleraar biogeomorfologie van rivieren en estuaria aan de Universiteit Utrecht. „In stroomgebieden over de hele wereld heeft de mens het landschap zo ingericht dat water met een rotgang wordt afgevoerd.” Bossen, die water vasthouden, zijn op veel plekken gekapt. „Een heel lichte helling is dan al genoeg om het water naar beneden te jagen. Waar het water zich verzamelt, krijg je vanzelf wateroverlast, en erger.”
Ook is er veel landbouw in de regio, ziet Stuurman. „Het gebruik van steeds zwaardere landbouwmachines zorgt voor verdichting van de bodem, waardoor regenwater lastiger infiltreert.”
In dit geval was het voorafgaand aan de regen ook nog eens erg droog geweest in de regio Valencia, voegt Jeroen Aerts, hoogleraar water en klimaatrisico aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, nog toe. „Waardoor de bodem is verhard, en nóg lastiger water opneemt.”
Stuurman stelt voor „om elke perceeleigenaar te verplichten water te gaan vasthouden.” Kleinhans: „We weten al honderden jaren hoe we water kunnen vasthouden. Natuur is hierin onze vriend. En nou een beetje opschieten graag!”
Bijna 500 dammen afgebroken in Europa vorig jaar: een record!
Goed nieuws voor de biodiversiteit van rivieren en het klimaat. Europa heeft in 2023 bijna 500 dammen en andere verouderde obstakels verwijderd. Dat is 50% meer dan in 2022. Een positief signaal voor mens en natuur. Zeker wanneer de Europese natuurherstelwet zich in woelig water bevindt.
https://wwf.be/nl/actualiteit/bijna-500-dammen-afgebroken-europa-vorig-jaar-een-record
Europa zit op het goede pad om de biodiversiteitsdoelstellingen van de EU te halen. Dammen verwijderen voor rivierherstel bevordert de biodiversiteit. Volgens een nieuw rapport van Dam Removal Europe (DRE), een coalitie van zeven organisaties, hebben 15 Europese landen in 2023 maar liefst 487 dammen verwijderd. Dat is een indrukwekkende stijging van 49,8% ten opzichte van 2022, dat al een recordjaar was. De organisaties die bij deze inspanning betrokken zijn, zijn onder andere WWF, The Rivers Trust, The Nature Conservancy, het European Rivers Network, Réseau, Rewilding Europe, Wetlands International en de World Fish Migration Foundation.
Deze initiatieven leidden tot de herverbinding van meer dan 4.300 kilometer rivier. En dat brengt heel wat voordelen met zich mee voor de mens, de natuur en de economie. Zoals verbetering van de biodiversiteit, herstel van ecosystemen, verbetering van de waterzekerheid en klimaatbestendigheid …
Spanje, al twee jaar de kampioen in het verwijderen van dammen en obstakels, geeft z’n titel door aan Frankrijk en staat nu op de tweede plaats, gevolgd door Zweden en Denemarken. België nam deel aan de collectieve inspanning door een obstakel in de Semois te verwijderen en zo het leefgebied van de otter te verbeteren.
Verouderde dammen: ooit een voordeel, nu een gevaar
Vanaf het Mesopotamische tijdperk (-3.500 v. Chr.) tot de moderne tijd, maakten dammen enorme vooruitgang mogelijk. Ze hielpen elektriciteit op te wekken, water op te slaan en het risico op overstromingen te beheersen. Maar vandaag de dag staan rivieren vol dammen, met grote gevolgen voor de biodiversiteit en mensen.
Voor de biodiversiteit, omdat grote dammen vismigratie en de beweging van andere water- en landdieren blokkeren. Dat verstoort hun voortplantingscyclus en kan zelfs leiden tot het uitsterven van een soort. Voor mensen, omdat sommige dammen geïdentificeerd werden als “verdrinkingsmachines”, doordat ze sterke ondergrondse stromingen vormen.
Daarnaast neemt ook het instortingsgevaar van de dammen toe door extreme overstromingen en weerfenomenen als gevolg van klimaatverandering. En dan vooral bij verouderde dammen, waardoor levens en eigendommen in het gedrang komen. In Europa zijn er tienduizenden verouderde dammen die een groeiend risico vormen. Alleen al vorig jaar stortten minstens drie rivierdammen in door hevige regenval in Noorwegen, Noord-Ierland en Slovenië.
“Verouderde dammen brengen alleen maar schade toe aan de rivieren en hun bewoners. Ze vormen zelfs een bedreiging, omdat ze voor een andere klimatologische context werden gemaakt en bij extreem weer dreigen in te storten. De dammen verwijderen en de rivier vrij laten stromen maakt deel uit van de rewildingstrategie: Door de connectiviteit te verbeteren, herstellen natuurlijke processen zich geleidelijk en wordt het ecosysteem hersteld“, vertelt Céline de Caluwé, Program Manager bij WWF-België.
Vandaag heerst de consensus onder experts dat dammen hun beste tijd hebben gehad. We moeten ze weghalen uit onze rivieren. Ondanks het groeiende momentum achter het verwijderen van dammen, is de klus nog lang niet geklaard. Europese rivieren zijn gefragmenteerd door meer dan 1,2 miljoen obstakels, waarvan er meer dan 150.000 verouderd zijn … ” Een rivier die niet vrij stroomt, is stervende “, zegt Herman Wanningen, directeur van de World Fish Migration Foundation.
Natuurherstelwet in woelig water
Helaas is tegelijkertijd de Europese natuurherstelwet een ongelegd ei. In de laatste fase keerde het tij. De wet kreeg niet genoeg stemmen in de Raad van de Europese Unie. In de voorgestelde wet staat nochtans de broodnodige doelstelling van de EU-biodiversiteitsstrategie om tegen 2030 minstens 25.000 km rivieren te herstellen, door onder andere dammen te verwijderen.
“De weinige EU-landen die de natuurherstelwet blokkeren, brengen ook de veerkracht en bescherming van onze rivieren in gevaar, wat uiteindelijk negatieve gevolgen voor ons zal hebben“, zegt Claire Baffert, beleidsmedewerker Water en Klimaat bij WWF. “In heel Europa zijn rivieren bezaaid met vaak verouderde dammen die de gezondheid van zoetwaterecosystemen verslechteren. En die ecosystemen zijn net van vitaal belang voor schoon drinkwater en water voor de landbouw en biodiversiteit. De natuurherstelwet zou een verplichting opleggen om vrij stromende rivieren te herstellen. Het is een absolute noodzaak dat de EU-ministers de wet zo snel mogelijk goedkeuren, zodat rivieren hun ecosysteemdiensten voor ons en voor de natuur kunnen leveren.“
Belangrijke projecten in het vooruitzicht
Gelukkig ziet het er niet naar uit dat de Europese beweging om dammen te verwijderen gaat vertragen. Er staan talloze projecten gepland voor 2024, dankzij een groeiend netwerk van meer dan 6.000 mensen.
Kroatië bereidt zich voor op het verwijderen van acht dammen, waaronder delen van oude molens en overblijfselen van voormalige infrastructuur, in Plitvice in april en mei. Het doel? De natuurlijke stroming en biodiversiteit van de rivier herstellen. Roemenië bereidt zich ook voor op de eerste damverwijdering, die gepland staat voor mei en die de rivierverbinding en de gezondheid van het ecosysteem zou moeten verbeteren. In Spanje is het Catalaanse wateragentschap van plan om in juni te beginnen met het verwijderen van dammen in Colonia del Rio. Daarmee zet het land zijn proactieve benadering van rivierherstel en ecologie voort.
https://www.mo.be/nieuws/europa-verwijdert-recordaantal-oude-dammen-en-laat-rivieren-weer-stromen
17 april 2024
Vorig jaar verwijderden Europese landen bijna vijfhonderd barrières uit rivieren. ‘Een record’, stelt een nieuw rapport van Dam Removal Europe.
De Ritakoskidam in Finland in 2022. Ondertussen is ze afgebroken en kan de rivier weer haar vrije loop gaan.
Simo Räsänen / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)
In totaal werden in 2023 487 dammen in vijftien Europese landen weggehaald waardoor 4300 kilometer aan rivieren terug met elkaar aansluiten. Dat geeft een boost aan het herstel van ecosystemen, stelt Dam Removal Europe in het rapport.
‘Het is niet alleen essentieel voor trekvissen zoals zalmen, steuren en palingen, maar natuurherstel is ook van belang voor de klimaatbestendigheid’, reageert Bas Roels van de Nederlandse afdeling van het Wereldnatuurfonds (WWF), een van de mede-initiatiefnemers van het rapport.
Rivierherstel
Kampioen dammen weghalen is Frankrijk, gevolgd door Spanje, Zweden en Denemarken.
‘Het is geweldig om te zien dat er steeds meer steun is voor het belang van rivierherstel’, zegt Herman Wanningen, directeur van de World Fish Migration Foundation, een van de oprichters van Dam Removal Europe. ‘Van Frankrijk tot Finland investeren bewoners, bedrijven en landen in het verwijderen van verouderde en steeds riskantere barrières om de gezondheid van rivieren voor mens en natuur te verbeteren.’
Vandaag zijn er nog steeds ongeveer 1,2 miljoen barrières in de Europese rivieren.
Sommige van die dammen, met name de laagwaterdammen, zijn geïdentificeerd als potentiële “verdrinkingsmachines”, vanwege de vorming van onontkoombaar sterke stromingen, stellen de auteurs van het rapport. ‘Ze vormen een risico voor zwemmers, kajakkers en andere mensen die de rivier ter ontspanning opzoeken.’
De 36 m hoge ‘barrage de Vezins’ in Isigny-le-Buat (Normandië, Frankrijk) in 2009. De dam werd verwijderd in 2020. Le barrage de Vezins.
Ikmo-ned / Wikimedia (CC BY-SA 3.0)
Dambreuk
Daarnaast is er door de klimaatverandering ook de toegenomen dreiging van extreem weer zoals stormen en overstromingen, die het gevaar vergroten dat dammen of barrières breken. In 2023 waren er zulke incidenten door hevige regenval in Noorwegen, Slovenië en Noord-Ierland.
‘Verouderde barrières vormen een groeiend risico omdat ze gebouwd zijn voor heel andere klimatologische omstandigheden’, zegt Wanningen. ‘Het is tijd om opnieuw na te denken over de manier waarop we onze rivieren beheren door alle verouderde barrières te verwijderen en zo veel mogelijk rivieren vrij te laten stromen.’
Ook dit jaar staan er projecten op de agenda: Kroatië start deze maand met het verwijderen van acht dammen, waaronder delen van oude molens en overblijfselen van oudere infrastructuur in het beroemde nationaal park Plitvice, met als doel de natuurlijke rivierstroom en biodiversiteit te herstellen.
Roemenië bereidt zich ook voor op de verwijdering van barrières en Spanje start deze zomer met het verwijderen van oude dammen in de Llobregat rivier. Die werden ooit aangelegd voor waterkracht om de eens florerende textielindustrie aan te drijven.
