Sterven, doe je niet zomaar

Ik kreeg reacties op deze podcast van mensen die ook op zoek zijn. Met één van hen, Joline van den Ende, besprak ik de fasen en beproevingen van het sterven en hoe daarmee om te gaan door woord en gebaar.

In deze podcast heb ik het met name over deze drie boeken:
1) ‘Kunst Van Het Sterven. Wat religieuze tradities en humanistische spiritualiteit ons leren over doodgaan‘, Marie De Hennezel, Jean-Yves Leloup, uitg. Gottmer/Becht, ISBN 9789023009795, augustus 1998, 191 pagina’s
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/kunst-van-het-sterven/

2) ‘Van levenskunst tot stervenskunst. Over spiritualiteit in de palliatieve zorg‘, Carlo Leget, uitg. Lannoo, ISBN 9789401438599, oktober 2016, 216 pagina’s
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/stervenskunst/

3) ‘Rouwwerk, Liefde, verlies en verder leven‘, Julia Samuel, uitg. Balans, ISBN 9789460036552, oktober 2017, 280 pagina’s

Verder sprak ik anesthesioloog-intensivist dr. Hans Sonneveld over de lichamelijke processen bij het sterven:

TIP: Documentaire over het levenseinde van Floor Haak en de NPO-serie ‘Over mijn lijk’

Het zijn boeiende exploraties – het is ook een enorm spanningsveld tussen ontkenning en erkenning, tussen vertrouwen en onzekerheid / onvoorspelbaarheid, regie voeren tegenover wat mensen overkomt, vluchten/vechten tegenover aanvaarden, persoonlijk/individueel en samen.

Abraham Kuyper’s “een mens dient bewust te sterven” kan naast het verlangen om compleet mens te zijn waarin ook het stervensproces erbij hoort’ iets hardvochtigs hebben of krijgen – sterven zonder palliatieve sedatie kan eindigen in veel strijd in laatste dagen en uren – het einde getekend door angst, pijn en wanhoop – bij patiënt en familie. Wachten op ‘de mildheid of genade van de natuur’ vergt dan (te) veel – overschrijdingen van wat ‘nog humaan is’ kunnen plaats vinden – waar je die grens legt, dat verandert, is sterk veranderd in NL. In ‘publiek sterven’, zoals bijvoorbeeld Jan Rot worden voorbeelden gegeven – wel goed afscheid, lang veel ongemak verdragen, daarin vooral grenzen verleggen, voor de tv het leven blijven kiezen, maar niet de bittere bodem van de beker moeten leegdrinken tegen elke prijs.

Blijft de vraag of bewust sterven vooraf gaat aan bewust leven. Heeft worden wie je bent ook zijn invloed op het sterven?
Hoe wordt het leven meestal geleefd?: alsof het eindeloos duurt in hoedanigheid van ons dagelijkse leven. Algemeen weten we wel dat het leven eindig is, maar we laten dat niet of weinig tot ons doordringen. Gerard Reve zei: ‘Tot ons veertigste leven we van de dood af, na ons veertigste leven we naar de dood toe.’ Het is door ziekte en overlijden om ons heen dat we mischien ons meer bewust worden van onze eindigheid en sterfelijkheid. Of door de wereld waarin je opgroeit – als alles om je heen ademt dat ‘je een ziel te verliezen hebt, voor eeuwig…’, dan kan je er vanaf kind heel erg mee bezig zijn – is mijn ervaring.
Bewust leven gaat vooraf aan bewust sterven. Want als je je meer bewust bent van eigen sterfelijkheid, leef je anders, meer relativerend, meer gefocust op het immateriële, sterker in het relationele. Maar of dat daarwerkelijk uit maakt? Ik ben nieuwsgierig.