Slachtofferschap of Eigenaarschap

Slachtofferschap en Eigenaardschap: Van Kind naar Volwassenheid
In de psychologische en filosofische literatuur worden vaak verschillende stadia van persoonlijke ontwikkeling beschreven, waarin een individu groeit van een staat van slachtofferschap naar volwassenheid. Dit proces is niet alleen een verschuiving in het denken en handelen, maar ook in de manier waarop we onze relaties met anderen en onszelf begrijpen.

Slachtofferschap: Het Kind als “Ik Ben Niet Oké”
Het kind is in zijn kindertijd afhankelijk van zijn ouders. Zijn ouders staan boven hem. Zijn ouders zorgen voor hem.
Als je het heel negatief taal geeft, dan zou je kunnen zeggen dat het kind zo afhankelijk is van zijn ouders, dat het bijvoorbaat slachtoffer is: zij bepalen, zij doen en daar heb je als kind eigenlijk niets in in te brengen.

Als je als volwassene nog steeds de houding van het kind hebt, dan blijf je daadwerkelijk slachtoffer van het leven, omdat je de verantwoordelijkheid voor je eigen leven niet op je neemt. kunt nemen of durft te nemen.
Slachtofferschap wordt vaak geassocieerd met de beleving van een slachtoffer te zijn van omstandigheden, anderen of het leven zelf. Vanuit een psychologische benadering kan dit dus worden gekoppeld aan de beleving van een kind in de vroege stadia van zijn ontwikkeling. Dit kind denkt vaak: “Ik ben niet oké” – een overtuiging die voortkomt uit een gevoel van hulpeloosheid, machteloosheid en het ontbreken van controle over de eigen situatie.

Dit idee van slachtofferschap is diep geworteld in de manier waarop we onszelf en onze ervaringen interpreteren. Wanneer een kind zich onveilig voelt of het gevoel heeft dat het niet in staat is om zijn omgeving te beïnvloeden, ontwikkelt het een interne overtuiging dat het zelf niet goed genoeg is. Het zoekt de oorzaak van het falen buiten zichzelf, vaak in de omgeving, de opvoeders of andere mensen die het kind ervaart als kritisch of afwijzend. In deze staat voelt het kind zich vaak onmachtig, wat leidt tot gevoelens van verdriet, woede of angst.

De kenmerken van slachtofferschap zijn onder andere:

• Onmacht:
  Een gevoel van geen controle over je situatie of emoties.
• Blaming:
  Het plaatsen van de verantwoordelijkheid voor problemen bij anderen of buiten jezelf.
• Afhankelijkheid:
  Het idee dat anderen de verantwoordelijkheid moeten nemen voor jouw welzijn of succes.
• Gebrek aan zelfwaardering:
  Het ontbreken van het gevoel dat je jezelf waardevol of voldoende vindt.

Voor een kind is dit een normaal en onvermijdelijk proces, aangezien de ontwikkeling van zelfbewustzijn en het leren omgaan met emoties en conflicten zich in deze fase pas begint af te tekenen. De overgang van slachtofferschap naar eigenaardschap vereist echter een verschuiving in deze overtuigingen, die vaak pas in de volwassenheid volledig plaatsvindt.

Eigenaardschap: De Volwassene als “Ik Ben Oké en Jij Bent Oké”
In tegenstelling tot de staat van slachtofferschap, waarbij het individu zich onwaardig voelt en zichzelf niet als “oké” beschouwt, kan volwassenheid worden gekarakteriseerd door een andere houding: “Ik ben oké en jij bent oké”. Dit besef komt voort uit de ontwikkeling van zelfwaardering, het leren omgaan met conflicten, en het erkennen van de complexiteit van menselijke relaties.

Eigenaarschap over je eigen gedachten, gevoelens en gedragingen is een essentieel aspect van deze volwassenheid. In plaats van je situatie te interpreteren als iets waar je slachtoffer van bent, begin je te begrijpen dat je zelf invloed kunt uitoefenen op de manier waarop je reageert op wat er in je leven gebeurt. Je neemt verantwoordelijkheid voor je eigen emoties en acties, en je leert dat anderen ook hun eigen verantwoordelijkheid dragen.

De kenmerken van eigenaardschap zijn onder andere:

• Zelfacceptatie:
  Het vermogen om jezelf volledig te accepteren, inclusief je imperfecties, zonder je zelfwaardering af te laten hangen van externe goedkeuring.
• Verantwoordelijkheid:
  Het besef dat je keuzes en reacties invloed hebben op je leven, en dat je in staat bent om je omstandigheden actief te veranderen.
• Onafhankelijkheid:
  Het vermogen om autonoom te handelen zonder je volledig afhankelijk te maken van anderen voor je welzijn of succes.
• Empathie:
  Het vermogen om anderen te begrijpen en hen te respecteren zonder dat je jezelf minder of meer dan hen voelt.
• Gezonde grenzen:
  Het stellen van grenzen die jezelf beschermen, maar ook de vrijheid en het respect voor anderen mogelijk maken.

In dit stadium worden we ons ervan bewust dat we anderen niet de schuld kunnen geven van alles wat er in ons leven gebeurt. Het besef dat andere mensen met hun eigen angsten, wensen en onzekerheden kampen, zorgt ervoor dat we ruimte kunnen geven aan hun gevoelens zonder dat we onszelf of hen als “minder oké” beschouwen.

Het Proces van Transitie:
De overgang van slachtofferschap naar eigenaarschap is geen rechtlijnig proces, maar eerder een dynamisch en vaak langdurig traject. Het vraagt om persoonlijke ontwikkeling en het doen van schaduwwerk. Het vraagt om zelfreflectie, het ontwikkelen van nieuwe overtuigingen en het omarmen van persoonlijke verantwoordelijkheid. Hier zijn enkele belangrijke stappen in dit proces:

1. Bewustwording van het slachtofferschap:
   Het begint met het erkennen van de overtuigingen die je hebt over jezelf en je situatie. Dit kan lastig zijn, omdat slachtofferschap vaak onbewust en ingesleten is in je patronen en reacties. Het vereist een eerlijk kijkje naar je gedachten en gedragingen. Maak middels jouw levenslijn je leven zichtbaar met zijn verwondingen.
2. Verantwoordelijkheid nemen:
   De volgende stap is het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen emoties en reacties. Dit betekent niet dat je de schuld moet nemen voor alles wat er misgaat in je leven, maar wel dat je erkent dat jij de macht hebt om hoe je omgaat met uitdagingen te veranderen.
3. Oefenen van zelfcompassie en zelfzorg:
   In plaats van jezelf te veroordelen voor je gebreken, leer je jezelf met compassie te behandelen. Het ontwikkelen van zelfliefde en het zorgen voor je fysieke, emotionele en geestelijke gezondheid is essentieel in deze fase.
4. Verkennen van gezonde relaties:
   Naarmate je groeit in je volwassenheid, zul je leren dat gezonde relaties gebaseerd zijn op wederzijds respect, begrip en gelijkwaardigheid. Dit betekent dat je ruimte hebt voor zowel jouw eigen behoeften als die van anderen.
5. Leren omgaan met tegenslagen:
   In plaats van te falen of kritiek als een persoonlijke afwijzing te zien, leer je dat falen een kans is voor groei en dat tegenslagen tijdelijke uitdagingen zijn, geen definitieve blokkades.

Het Belang van de Transitie in een Maatschappelijke Context
Deze overgang van slachtofferschap naar eigenaarschap heeft niet alleen invloed op het individu, maar ook op de bredere sociale en culturele context. Een samenleving die individuen aanmoedigt om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen welzijn en dat van anderen, kan leiden tot een cultuur van wederzijds respect en samenwerking. Het is belangrijk te erkennen dat in veel gevallen maatschappelijke omstandigheden, zoals armoede, discriminatie of ongelijkheid, externe factoren kunnen zijn die individuen in een staat van slachtofferschap houden. Toch blijft het belangrijk dat we als samenleving mogelijkheden creëren voor mensen om zich verder te ontwikkelen en zich niet enkel gedefinieerd te voelen door hun omstandigheden.

KORTOM:
De reis van slachtofferschap naar volwassenheid is een complexe en persoonlijke ontwikkeling die gaat over het loslaten van beperkende overtuigingen en het omarmen van verantwoordelijkheid en zelfacceptatie. Terwijl slachtofferschap vaak ontstaat uit onmacht en afhankelijkheid, vertegenwoordigt eigenaarschap een bevrijding door de erkenning van onze eigen kracht en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor ons eigen leven. Het proces vereist tijd, geduld, en vaak veel introspectie, maar het leidt uiteindelijk tot een rijker, vollediger leven waarin we onszelf en anderen als “oké” kunnen zien.

Drama of Winnaar

Transactionele Analyse (TA): De Dramadriehoek en Winnaarsdriehoek
In de psychologie wordt vaak gekeken naar hoe mensen met elkaar omgaan en welke dynamieken zich ontwikkelen in communicatie en relaties. Een van de bekendste theorieën die dit proces beschrijft is de Transactionele Analyse (TA), ontwikkeld door Eric Berne. De Transactionele Analyse biedt inzicht in hoe mensen zich vaak in drie verschillende ego-toestanden kunnen bevinden: Ouder, Volwassene en Kind. Wanneer we deze concepten combineren met de Dramadriehoek en de Winnaarsdriehoek, ontstaat er een krachtig model voor het begrijpen van de overgang van slachtofferschap naar eigenaarschap.

De Transactionele Analyse: Ouder, Volwassene en Kind

In de Transactionele Analyse (TA) worden de volgende drie ego-toestanden beschreven:

1. Ouder:
   De ouder staat boven de kinderen. Dit is de stem van de opvoeder, mentor of autoriteit. Het kan zowel het “kritische Ouder” zijn, die regels en normen oplegt, als het “zorgzame Ouder”, die zorgt en ondersteunt.
2. Volwassene:
   De volwassene staat in gelijkwaardigheid met iedereen die een zelfstandigheid heeft.
   Dit is het rationele, objectieve deel van onszelf. Het maakt gebruik van feiten en logica om beslissingen te nemen en reageert op de werkelijkheid zonder emotionele overreactie.
3. Kind:
   Het kind staat onder de ouders.
   Het Kind vertegenwoordigt onze emoties, verlangens en spontane reacties. Het kan zowel het “adaptieve Kind” zijn (dat zich aanpast aan anderen en doet wat wordt gevraagd) als het “vrije Kind”, dat speels en creatief is.

De dynamiek tussen deze drie toestanden vormt de basis voor interacties tussen mensen. Binnen deze context kan een persoon zich bevinden in de Slachtofferrol wanneer hij vanuit het Kind reageert, dat gelooft “ik ben niet oké”, of wanneer het zich niet in staat voelt om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor zijn situatie.

Daarentegen is Volwassenheid bereikt wanneer iemand in staat is om vanuit de Volwassene te denken en te handelen, en de overtuiging heeft “ik ben oké én jij bent oké”. Dit vormt een belangrijke basis voor het begrijpen van de overgang van slachtofferschap naar eigenaarschap. Dit kan als iemand het kind in zich kan omarmen met al zijn trauma’s en tekorten.

De Dramadriehoek: Onproductieve Interactiepatronen

De Dramadriehoek, ontwikkeld door Stephen Karpman, beschrijft een onproductief en destructief interactiemodel dat ontstaat wanneer mensen vast komen te zitten in bepaalde rollen: de Slachtoffer, de Redder en de Aanklager. Dit model illustreert hoe negatieve interacties zich kunnen ontwikkelen, waarbij ieder van de deelnemers de rol van slachtoffer aanneemt of probeert te vermijden.

Rollen in de Dramadriehoek:

• Slachtoffer: De persoon die zich machteloos voelt en de verantwoordelijkheid voor zijn situatie bij anderen legt. Het slachtoffer zegt: “Ik ben niet oké.”
• Redder: De persoon die probeert de problemen van anderen op te lossen, vaak uit een gevoel van schuld of behoefte aan bevestiging. De redder zegt: “Jij bent niet oké, maar ik kan je helpen.”
• Aanklager: De persoon die anderen beschuldigt en zich zelf rechtvaardigt door zich moreel superieur te voelen. De aanklager zegt: “Jij bent niet oké.”

Het Slachtoffer in de Dramadriehoek

In de context van de Dramadriehoek komt het Slachtoffer vaak in een situatie van afhankelijkheid, in een vicieuze cirkel van machteloosheid. Het slachtofferschap kan voortkomen uit het Kind-ego (de “ik ben niet oké” overtuiging), wat resulteert in de neiging om anderen de schuld te geven voor wat er misgaat. Deze afhankelijkheid houdt vast aan een slachtofferrol en weigert verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen situatie.

In dit scenario is de persoon gevangen in een afhankelijk denkpatroon, waarin er geen ruimte is voor actie of verandering. Dit is het klassieke “ik ben niet oké” perspectief, waarin het individu het gevoel heeft dat de wereld of anderen hen tegenwerken, en er geen zelfcontrole of vrijheid wordt ervaren.

De Winnaarsdriehoek: Het Positieve Alternatief

De Winnaarsdriehoek biedt een alternatieve manier van interactie die veel gezonder en effectiever is dan de dramadriehoek. De Winnaarsdriehoek draait om drie rollen: de Volwassene, de Zorgzame Ouder en het Vrije Kind.

Rollen in de Winnaarsdriehoek:

• Volwassene, die zichzelf kent:
  Het rationele, pragmatische deel dat verantwoordelijkheid neemt, keuzes maakt en in staat is om problemen op een gezonde manier aan te pakken. Het zegt: “Ik ben oké, jij bent oké.”
• Volwassene, die weet wat hij niet kan en wel kan:
  Het deel dat zich empathisch en zorgzaam opstelt zonder overbeschermend te zijn naar zichzelf en naar de ander.
  Dit deel vraagt steun en begeleiding, waar nodig, met de vraag “zou je dit voor mij willen doen?” en is bereid het ‘nee’ en het ‘ja, graag’ te ontvangen zonder het gevoel dat hij door anderen gered moet worden of dat de ander hem afwijst als hij te horen krijgt: ‘nee, dat kan ik niet’ of ‘nee, dat wil ik nu niet doen’
  Dit deel biedt steun en begeleiding aan waar nodig, maar niet zonder van de ander de vraag te krijgen: ‘zou je dit voor mij willen doen?’ en durft zowel ‘nee’ als ‘ja, graag’ tegen de ander te zeggen.
• Volwassene, die weet wat hij wil en wat hij niet wil:
  Dit is de spontane, creatieve en authentieke kant van onszelf die niet gebonden is aan regels of verwachtingen, maar die wel in staat is om zijn grenzen aan te geven en ook bereid is zijn grenzen te verleggen om zo zijn eigen uitdagingen aan te gaan.

De Transitie van de Dramadriehoek naar de Winnaarsdriehoek

De overgang van slachtofferschap naar eigenaarschap, zoals beschreven in de Winnaarsdriehoek, betekent het verlaten van de rol van het slachtoffer en het overnemen van de Volwassene-rol. Dit kan worden gezien als een transitie van “ik ben niet oké” naar “ik ben oké, jij bent oké”. Hier is een overzicht van hoe dit proces eruit ziet:

1. Van Slachtoffer naar Volwassene:
   In plaats van je machteloos te voelen en de schuld buiten jezelf te leggen, neem je verantwoordelijkheid voor je eigen situatie. Je accepteert dat jij, als volwassene, invloed kunt uitoefenen op je situatie. Dit komt overeen met de overtuiging: “Ik ben oké.”
2. Van Redder naar Zorgzame vragen en gevende volwassene:
   In plaats van je rol als redder te spelen (die probeert anderen te fixen om eigenwaarde te verkrijgen), kun je als zorgzame volwassene ondersteuning bieden en vragen zonder het van de ander over te nemen of zijn eigen autonomie aan de ander uit te leveren.. Je stelt grenzen omdat je weet wat je wel kunt en wat je niet kunt en herkent dat anderen ook verantwoordelijk zijn voor hun eigen welzijn. Dit is een uitdrukking van respect voor de autonomie van jezelf en van anderen.
3. Van Aanklager naar de volwassene die zijn eigen grenzen kent:
   In plaats van anderen aan te klagen en te beschuldigen van falen, kun je vanuit je deze positie de situatie op een speelse, creatieve manier benaderen en leren van je ervaringen. Je stopt met het projecteren van schuld en verantwoordelijkheid naar anderen of jezelf de schuld geven en leert om op een gezonde manier met conflicten om te gaan.

Conclusie

De transitie van slachtofferschap naar eigenaarschap kan worden begrepen als een beweging van de Dramadriehoek naar de Winnaarsdriehoek. Wanneer iemand vanuit het Kind ego reageert en daarmee vanuit zijn eigen overlevingsmechanisme op zijn jonge trauma, kan hij vast komen te zitten in de slachtofferrol, waardoor hij zich machteloos en afhankelijk voelt. Het doorbreken van deze patronen begint met de bewustwording van de eigen trauma’s en verantwoordelijkheid te nemen als Volwassene in het zorgen voor het eigen gekwetste kind in het hier en nu. Dit resulteert in de gezonde overtuiging “ik ben oké, jij bent oké”, waarin er ruimte is voor empathie, wederzijds respect en actieve betrokkenheid bij het leven.

De Winnaarsdriehoek biedt een constructieve manier van omgaan met conflicten en interacties, waarbij we zowel verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen welzijn als dat van anderen. Door deze verschuiving in onze interacties kunnen we een gezonder, evenwichtiger en meer voldoening gevend leven leiden. Een prachtig hulpmiddel hierbij is de geweldloze communicatie (lees hierover meer)