Seksualiteit in de kerk

Boekrecensie: “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” van Diarmaid McCulloch
Diarmaid McCulloch, een gerenommeerd historicus en expert op het gebied van religie, staat bekend om zijn diepgaande en kritische benaderingen van het christendom en zijn geschiedenis. In zijn boek “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity”, gepubliceerd door Allen Lane in 2023, biedt hij een gedetailleerd en meeslepend overzicht van de complexe relatie tussen seks en het christendom door de eeuwen heen. Dit 688 pagina’s tellende werk duikt diep in de invloed van christelijke leerstellingen op seksueel gedrag, normen en moraal, en hoe deze gedurende de tijd zijn geëvolueerd.

Inleiding tot het Thema

McCulloch begint zijn boek met de vaststelling dat religie, en met name het christendom, altijd een centrale rol heeft gespeeld in het reguleren van seksualiteit. Seks is door de christelijke traditie lange tijd gezien als een bron van zonde en verleiding, maar het christendom heeft ook pogingen ondernomen om seks te verheffen tot iets heiligs, bijvoorbeeld binnen het huwelijk. De spanning tussen deze tegenstrijdige visies op seks – als zondig maar tegelijkertijd als onderdeel van Gods plan voor de mens – is een van de hoofdthema’s van het boek.

McCulloch’s werk is niet alleen een historische analyse van religieuze teksten en leerstellingen, maar ook een sociale geschiedenis van de omgang met seks binnen de christelijke gemeenschappen. Het boek onderzoekt niet alleen de theologische aspecten van seksualiteit, maar ook hoe kerkelijke leiders, politici en sociale hervormers hun invloed hebben uitgeoefend op seksuele normen en praktijken.

De Beginjaren: Seksualiteit in de Vroege Kerk

McCulloch begint zijn verhaal in de vroege kerk, waar de eerste christelijke gemeenschappen worstelden met hoe om te gaan met de menselijke seksualiteit. De vroege christenen beschouwden seksualiteit vaak met argwaan. Jezus en de apostelen zouden volgens veel teksten geen belangstelling hebben getoond voor seks of huwelijk, wat leidde tot de overtuiging dat celibaat en onthouding de hoogste vormen van deugd waren.

In de vierde en vijfde eeuw, tijdens de tijd van de kerkvaders zoals Augustinus van Hippo, werd het idee van seksuele zonde verder uitgewerkt. Augustinus stelde dat de menselijke seksualiteit, als gevolg van de erfzonde, inherent zondig was, zelfs binnen het huwelijk. Deze opvatting zou de toon zetten voor de christelijke benadering van seksualiteit voor veel eeuwen.

De Middeleeuwen: Seksualiteit en de Kerkelijke Autoriteit

In de middeleeuwen kreeg de kerk steeds meer controle over het seksuele gedrag van haar gelovigen. Het huwelijk werd verheven tot een sacrament, maar seksuele handelingen binnen het huwelijk werden strikt gereguleerd. De Kerk was beducht voor de verleiding die seks vormde, en de ideeën van het boetedoening en het lijden werden gekoppeld aan seksuele verlangens.

McCulloch bespreekt ook het celibaat van de geestelijkheid, dat vanaf de vroege middeleeuwen verplicht werd gesteld. Dit celibaat zou later leiden tot veel schandalen, waaronder gevallen van misbruik, wat de hypocrisie en de tegenstrijdigheid in het christelijke denken over seks benadrukt.

De Renaissance en de Reformatie: Nieuwe Opvattingen

Met de komst van de Renaissance en de daaropvolgende Reformatie werden er nieuwe ideeën over de menselijke natuur en seksualiteit gepromoot. De protestantse Reformatie, geleid door figuren als Martin Luther en Johannes Calvijn, begon de rol van de kerk in privéleven en seksualiteit te verzwakken. Luther en zijn volgelingen verwierpen het idee dat celibaat de enige goede levenswijze was en benadrukten het belang van het huwelijk als een goddelijke instelling.

Toch bleven de protestantse gemeenschappen zich sterk verzetten tegen de seksuele verhoudingen die buiten het huwelijk plaatsvonden. De seksuele moraal werd in deze tijd, net als in de middeleeuwen, strikt gehandhaafd, hoewel er een verschuiving plaatsvond in de manier waarop men de seksualiteit binnen het huwelijk benaderde.

De Moderne Tijd: Seksualiteit in het Post-Victoriaanse Tijdperk

Met de opkomst van de moderne wetenschap en de Victoriaanse moraal, die de seksuele normen sterk beïnvloedde, begon het christendom in de negentiende en vroege twintigste eeuw een andere houding ten aanzien van seks aan te nemen. De Victoriaanse samenleving stond bekend om haar repressieve houding ten aanzien van seksualiteit, maar er ontstonden ook bewegingen die de bevrijding van seksueel gedrag propageerden. McCulloch bespreekt de spanning tussen de strikte, vaak hypocriete morele normen en de opkomende bewegingen voor seksuele bevrijding, zoals het feminisme en de seksuele revolutie van de jaren ’60.

De eerste helft van de twintigste eeuw was een tijd van enorme verandering in de christelijke benadering van seks. Veel kerken, met name in het protestantisme, begonnen meer open te staan voor een progressieve benadering van seksualiteit, zoals het accepteren van anticonceptie en het erkennen van de rechten van vrouwen en homoseksuelen.

De Hedendaagse Periode: Seks en de Christelijke Gemeenschap Vandaag

In de hedendaagse samenleving wordt de relatie tussen seks en religie steeds complexer. McCulloch onderzoekt de opkomst van LGBTQ+-bewegingen, de toenemende acceptatie van premarital seks en het gebruik van anticonceptie, en de reactie van verschillende christelijke denominaties op deze veranderingen. Hij benadrukt hoe sommige kerken vasthouden aan traditionele opvattingen over seksualiteit, terwijl andere kerken, vooral in progressieve kringen, meer ruimte bieden voor verschillende vormen van seksuele expressie.

Het boek eindigt met een reflectie op de toekomst van seks en christendom. McCulloch vraagt zich af hoe de christelijke traditie zich zal blijven ontwikkelen in een tijd waarin sociale en culturele normen snel veranderen, en hoe kerken zich blijven verhouden tot de complexe en vaak politieke debatten over seks.

Stijl en Bronmateriaal

McCulloch schrijft op een toegankelijke manier die zowel deskundige lezers als geïnteresseerden zonder diepgaande historische kennis aanspreekt. Hij baseert zijn werk op een breed scala aan bronnen, van oude theologische teksten tot moderne academische studies, en levert een gedetailleerde analyse van zowel westerse als niet-westerse christelijke tradities.

De gedetailleerde voetnoten en de uitgebreide bibliografie in dit werk maken het niet alleen een waardevolle bron voor onderzoekers, maar ook voor lezers die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van het christendom en de veranderende visies op seksualiteit.

Conclusie

“Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” is een omvangrijk en diepgravend werk dat een helder en goed gedocumenteerd overzicht biedt van de complexe relatie tussen seks en het christendom door de eeuwen heen. McCulloch onderzoekt niet alleen de theologische en filosofische kwesties die het christendom over seksualiteit heeft aangekaart, maar ook de culturele en maatschappelijke implicaties daarvan. Het boek biedt waardevolle inzichten in hoe seksuele moraal, sociale normen en religie elkaar voortdurend beïnvloeden en transformeren.

Dit werk is een onmiskenbare aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van religie, seksuele ethiek en de manier waarop beide met elkaar verweven zijn. McCulloch biedt niet alleen een geschiedenisles, maar ook een reflectie op de dynamiek van macht, morele normen en menselijke verlangens binnen het christendom.

Diepere Inzichten in “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity”
Diarmaid McCulloch’s “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” is niet alleen een academische verhandeling over de geschiedenis van seksualiteit binnen het christendom, maar ook een reflectie op de spanningen die al eeuwenlang bestaan tussen de lichamelijke verlangens van de mens en de religieuze, vaak ascetische, normen van de kerk. Het boek biedt een multidimensionale benadering van het onderwerp, die niet alleen theologische inzichten bevat, maar ook sociologische, culturele en zelfs politieke invloeden op de vorming van seksuele normen binnen christelijke gemeenschappen door de tijd heen.

Het Theologische Fundament van Seksualiteit

Vanaf de vroege kerkvaders en hun interpretaties van de bijbel, werd seksualiteit al snel geassocieerd met de zondeval en de erfenis van de oorspronkelijke zonde. De christelijke visie op seksualiteit werd sterk beïnvloed door de geschriften van figuren zoals Augustinus van Hippo, die stelde dat seks binnen het huwelijk een noodzakelijke, maar zondige activiteit was, tenzij het puur gericht was op voortplanting. Deze theologische visie legde de basis voor de lange geschiedenis van ascese binnen de christelijke traditie.

Augustinus’ invloed is bijzonder belangrijk, omdat zijn ideeën over seksualiteit en zonde niet alleen het Westerse christendom vormgaven, maar ook bredere culturele opvattingen over moraliteit en de menselijke natuur. Het idee van seks als zonde zou zich verspreiden en het christelijke denken over seksualiteit decennialang beheersen, zelfs tot ver in de moderne tijd. McCulloch legt de nadruk op de dualiteit van seksualiteit binnen de christelijke leer – het werd enerzijds als noodzakelijk voor voortplanting beschouwd, maar anderzijds werd het gezien als iets wat moreel beheerst moest worden.

De Rol van Het Celibaat

Een ander belangrijk thema in McCulloch’s werk is het celibaat. Het celibaat, dat vanaf de vroege middeleeuwen werd opgelegd aan geestelijken, wordt door McCulloch niet alleen gepresenteerd als een religieuze verplichting, maar ook als een sociaal en politiek instrument van de kerk. In de vroege kerk werd het celibaat gezien als een manier om de geestelijkheid te beschermen tegen de verleidingen van de wereld en te zorgen dat geestelijken zich volledig konden wijden aan hun spirituele taken. Echter, McCulloch wijst op de hypocrisie en de problemen die het celibaat met zich meebracht. Het was niet ongewoon dat geestelijken die celibatair leefden, betrokken waren bij schandalen of seksuele misdragingen, wat de kloof tussen de idealen van de kerk en de realiteit van menselijke verlangens benadrukte.

De historische ontwikkeling van het celibaat en de strikte regels rond seksualiteit binnen de kerk laten zien hoe het christendom steeds meer een controlemechanisme werd over de seksualiteit van haar volgelingen. McCulloch bespreekt ook de spanningen tussen de ideeën van de vroege kerkvaders over de zuiverheid van de geestelijkheid en de menselijke realiteit van seksuele verlangens, wat soms resulteerde in onderdrukking of misbruik van macht.

Het Huwelijk als Sacrament

In de loop van de middeleeuwen ontwikkelde de katholieke kerk het huwelijk als een sacrament. Het huwelijk werd geacht een heilige instelling te zijn, maar de Kerk was streng in het reguleren van de seksuele handelingen binnen dit huwelijk. Seksuele relaties buiten het huwelijk werden vaak gezien als immoraliteit, maar binnen het huwelijk werd de seksuele handeling geoorloofd, mits deze gericht was op voortplanting. De Kerk hield zich lange tijd vast aan deze strikte regels, waarbij seksualiteit en liefde vaak als twee gescheiden domeinen werden behandeld.

McCulloch onderzoekt ook hoe de kerken tijdens de Reformatie, een tijd van zowel religieuze hervorming als intensieve sociale en culturele veranderingen, hun opvattingen over seksualiteit herschreven. Reformatiefiguren zoals Martin Luther legden de nadruk op de waarde van het huwelijk en de seksualiteit binnen dat huwelijk. In de protestantse visie werd seksualiteit niet meer als intrinsiek zondig gezien, maar als een noodzakelijk en legitiem onderdeel van het menselijke leven, wat een meer pragmatische benadering gaf van seksualiteit binnen christelijke gemeenschappen.

De Victorialse Erfenis en de Seksuele Revolutie

McCulloch besteedt aandacht aan de seksuele normen van de Victoriaanse samenleving, die gedurende de negentiende eeuw bijzonder repressief waren. In deze periode werden seksualiteit, liefde en huwelijk vaak met grote voorzichtigheid en discrete normen behandeld. Seksuele uitingen werden als onbeleefd of ongepast beschouwd, en seksuele opvoeding was streng gereguleerd. De Victoriaanse moraal legde de nadruk op kuisheid, vooral voor vrouwen, en beschouwde seks buiten het huwelijk als een onaanvaardbare overtreding van de sociale orde.

Maar na de Tweede Wereldoorlog, in het midden van de twintigste eeuw, breken de seksuele revolutie en de feministische bewegingen met veel van deze restrictieve opvattingen. McCulloch duidt dit als een periode waarin kerken, vooral in het westen, werden gedwongen om hun opvattingen over seksualiteit en gender te herzien. De opkomst van de anticonceptie, het recht op abortus, en de erkenning van seksuele minderheden, zoals homoseksuelen, veranderden het landschap van seksuele moraal en brachten conflicten met traditionele christelijke normen met zich mee.

Hedendaagse Kerk en Seksualiteit

In de hedendaagse periode komt McCulloch tot de conclusie dat de relatie tussen de christelijke traditie en seksualiteit nog steeds wordt gekenmerkt door conflicten en ambivalentie. Terwijl sommige denominaties, zoals de Anglicaanse Kerk of het Episcopalisme, zich openstellen voor progressieve benaderingen van seksualiteit, blijven andere kerken, zoals de Rooms-Katholieke Kerk, vasthouden aan hun traditionele standpunten over seksualiteit, met name rond kwesties zoals anticonceptie, homoseksualiteit en het huwelijk. McCulloch benadrukt dat de veranderingen die plaatsvonden in de twintigste en eenentwintigste eeuw de kerk tot op de dag van vandaag uitdagen in haar benadering van seksuele ethiek.

De voortdurende strijd over thema’s zoals het huwelijk voor iedereen, seksuele zelfbeschikking, en de erkenning van diverse seksuele oriëntaties blijft een bron van interne verdeeldheid binnen de kerk. McCulloch beschrijft de hedendaagse situatie als een moment van zowel crisis als mogelijkheid voor herinterpretatie en inclusiviteit, waarbij de kerk worstelt met het verlangen om de spirituele idealen van het geloof te behouden, terwijl het zich probeert aan te passen aan de realiteiten van de moderne wereld.

Conclusie

In “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” biedt Diarmaid McCulloch een uitzonderlijk rijk en diepgravend inzicht in de complexe en vaak problematische relatie tussen christendom en seksualiteit. Hij behandelt niet alleen de belangrijkste theologische en historische ontwikkelingen, maar ook de sociale en culturele context waarin deze veranderingen plaatsvonden. Het boek biedt niet alleen een geschiedenis van seksuele ethiek, maar ook een krachtige reflectie op de strijd tussen religieuze leerstellingen en menselijke verlangens, en hoe die strijd in verschillende tijdsperiodes en contexten is gevoeld. Dit maakt het boek tot een onmiskenbare bijdrage aan de literatuur over religie, geschiedenis en seks.

Wat op het eerste gezicht misschien niet meteen opvalt in “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” van Diarmaid McCulloch, zijn de meer subtiele maar cruciale inzichten over de manier waarop de geschiedenis van het christendom en de evolutie van seksuele normen elkaar hebben beïnvloed. Deze aspecten zijn diepgeworteld in de sociale, politieke en culturele contexten waarin ze zich afspeelden, en McCulloch maakt duidelijk hoe de kerk niet alleen het morele kader vormde, maar ook sociale structuren en machtsverhoudingen.

1. De Kracht van Seksualiteit als Instrument van Macht

McCulloch legt in het boek overtuigend uit dat seksualiteit vaak meer was dan alleen een religieuze of morele kwestie; het was een machtig instrument dat door de kerk werd gebruikt om sociale normen af te dwingen en te controleren. Dit aspect van het boek is veel meer dan een academische verkenning van seksuele ethiek; het belicht hoe de kerk in verschillende periodes haar invloed gebruikte om maatschappelijke orde te handhaven, door seksuele gedragingen te reguleren en zelfs te criminaliseren. Seksualiteit werd zo een politiek en sociaal middel om mensen te beheersen en te disciplineren.

In dit licht was het celibaat bijvoorbeeld niet alleen een ascetische keuze, maar ook een manier om geestelijken onder controle te houden, te voorkomen dat ze familie en erfgoed zouden creëren die hun politieke invloed zouden kunnen uitoefenen, en om de kerkelijke autoriteit boven persoonlijke verlangens te plaatsen. Seks werd een manier om te zorgen voor de absolute gehoorzaamheid van de gelovige aan de kerkelijke autoriteit.

2. De Rol van Seksualiteit in de Vorming van Gendernormen

Hoewel McCulloch voornamelijk focust op seksualiteit en christelijke leerstellingen, is er een dieperliggende en vaak subtiele kritiek op hoe deze leerstellingen ook de moderne gendernormen hebben gevormd. Het christendom heeft door de eeuwen heen invloed uitgeoefend op de opvattingen over gender, waarbij vrouwen vaak werden gezien als verleidsters of ‘ondergeschikt’ aan mannen in seksuele en maatschappelijke relaties. De vrouwelijke seksualiteit werd vooral geassocieerd met verleiding en zonde, en McCulloch onderzoekt de manier waarop deze opvattingen historische ongelijkheid tussen de seksen hebben verergerd.

Met name de manier waarop de kerk seksuele verlangens van vrouwen en mannen verschillend behandelde, zou volgens McCulloch bijdragen aan de verankering van genderstereotypen. Terwijl mannelijke seksualiteit soms werd geaccepteerd of zelfs verheerlijkt in de context van voortplanting of huwelijk, werd vrouwelijke seksualiteit vaak gereguleerd en in veel gevallen gesanctioneerd als een gevaar voor de sociale orde.

3. De Psychologische en Sociale Impact van Seksuele Onderdrukking

McCulloch gaat niet alleen in op de theologische opvattingen over seksualiteit, maar ook op de psychologische en sociale impact die eeuwen van seksuele onderdrukking en controle hadden op de gelovigen. Wat misschien niet onmiddellijk duidelijk is, is de manier waarop de seksuele normen die door de kerk werden opgelegd een diepgaande invloed hadden op de psychologische ontwikkeling van mensen en hoe ze zichzelf en hun verlangens zagen. De idee van seks als zonde leidde vaak tot schuldgevoelens en schaamte rondom seksuele verlangens, zelfs in de context van huwelijk en liefde. McCulloch bespreekt dit vanuit een historisch perspectief, maar het boek roept ook vragen op over de blijvende gevolgen van zulke opvattingen in de moderne samenleving.

4. De Omwenteling in Seksuele Normen na de Tweede Wereldoorlog

Wat soms over het hoofd wordt gezien, is de enorme verschuiving in de houding van de kerk ten opzichte van seksualiteit die begon na de Tweede Wereldoorlog en versneld werd in de jaren ’60 en ’70. McCulloch onderzoekt hoe de seksuele revolutie, het feminisme en de LGBTQ+-bewegingen invloed uitoefenden op de christelijke gemeenschap, wat resulteerde in grote interne conflicten binnen de kerk. Waar kerken eerst rigide en absoluut in hun standpunten waren over huwelijk, anticonceptie, en homoseksualiteit, kwam er langzaam meer ruimte voor dialoog en zelfs verandering.

Het boek laat zien hoe de invloed van de seksuele revolutie de kerk dwong om haar historische opvattingen opnieuw te overdenken en her te interpreteren. Wat McCulloch hierbij duidelijk maakt, is de dubbele uitdaging die kerken vandaag de dag ervaren: enerzijds moeten ze omgaan met de moderne waarden van seksuele vrijheid en gelijkheid, en anderzijds moeten ze trouw blijven aan de eeuwenoude leerstellingen die hun fundamentele overtuigingen vormen.

5. Seksualiteit als Culturele Spiegel

Een ander belangrijk, maar misschien minder opvallend punt in het boek, is dat McCulloch de geschiedenis van christelijke seksualiteit ziet als een spiegel van de bredere culturele, sociale en politieke veranderingen. In plaats van alleen te focussen op religieuze motieven, toont McCulloch aan hoe de houding ten opzichte van seksualiteit altijd nauw verweven was met grotere maatschappelijke thema’s zoals macht, sociale controle, genderrelaties, en politieke strijd. De strijd over seksuele moraal weerspiegelt de strijd over macht en invloed in de samenleving. Dit maakt zijn werk niet alleen relevant voor religiestudies, maar ook voor cultuur- en sociologieonderzoek.

6. De Onvoltooide Geschiedenis van Seksualiteit en Christendom

Tot slot benadrukt McCulloch dat de geschiedenis van seksualiteit en christendom onvolledig is en dat er een blijvende evolutie is in hoe deze twee domeinen zich tot elkaar verhouden. De laatste hoofdstukken van het boek reflecteren op de uitdagingen van de 21e eeuw, waarin religie en seksualiteit vaak met politieke conflicten en sociale veranderingen worden geconfronteerd. McCulloch waarschuwt dat de christelijke kerk, net als de maatschappij als geheel, nog steeds worstelt met haar benadering van seksuele normen, en dat de vraag naar de toekomst van seks en christendom nog steeds openstaat.

Conclusie

Wat “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” echt bijzonder maakt, is de manier waarop McCulloch de geschiedenis van seksualiteit in de christelijke traditie verbindt met bredere maatschappelijke vraagstukken. Het boek biedt niet alleen een diepgaande verkenning van de morele en theologische geschiedenis van het christendom, maar legt ook bloot hoe deze opvattingen diep geworteld zijn in de sociale en culturele structuren van de samenleving. Wat op het eerste gezicht misschien een geschiedenis is van religieuze voorschriften over seks, blijkt een rijk en gecompliceerd verhaal over macht, gender, cultuur, en de psychologische gevolgen van eeuwenlange onderdrukking van de menselijke verlangens.

Laten we dieper ingaan op enkele van de complexere en subtielere thema’s die Diarmaid McCulloch in “Lower than the Angels. A History of Sex and Christianity” onderzoekt, die misschien minder op het eerste gezicht opvallen maar wel essentieel zijn voor het begrijpen van de diepgaande relatie tussen christendom en seksualiteit door de eeuwen heen.

1. De Filosofische Grondslagen van de Seksuele Zonde

McCulloch onderzoekt de filosofische wortels van de christelijke benadering van seksualiteit, wat vaak te maken heeft met de dualistische opvattingen van het lichaam versus de ziel die voortkomen uit het Platonisme en het gnosticisme. In het vroege christendom werd het lichaam vaak als een gevangenis van de ziel gezien, wat leidde tot de gedachte dat de lichamelijke verlangens – inclusief seksuele verlangens – iets waren waar de gelovige van moest worden bevrijd. McCulloch legt uit hoe dit dualistische denken werd overgenomen door de kerkvaders en verder werd verankerd in de christelijke doctrines.

Bijvoorbeeld, Augustinus van Hippo — een van de meest invloedrijke kerkvaders — stelde dat de menselijke seksualiteit niet alleen een gevolg was van de erfzonde, maar dat het ook een manier was waarop de mens zijn eigen verlangens tot het uiterste kon volgen, wat leidde tot zonden. In dit frame van denken werd de seksuele handeling in wezen als iets ‘lager’ beschouwd dan spirituele of intellectuele activiteiten. Het idee van zonde werd nauw verbonden met de lichamelijkheid, en deze opvatting zou door de eeuwen heen de kern vormen van de christelijke benadering van seks.

McCulloch wijst erop dat de geestelijke zuiverheid die de vroege kerk promootte, niet alleen een religieus ideaal was, maar ook een manier om de gelovige gemeenschap te beschermen tegen wat men als de chaos van de ‘lichamelijke’ wereld beschouwde. In deze context werd seksualiteit niet alleen als een ‘zonde’ gezien, maar als een soort culturele bedreiging voor de orde van het christelijke leven. Deze culturele en religieuze ideologie heeft vele eeuwen door de christelijke geschiedenis heen invloed uitgeoefend op de manier waarop seksuele gedragingen werden bekeken en gereguleerd.

2. De Seksuele Macht en Seksualiteit als Sociale Constructie

Een van de meest intrigerende en diepgaande aspecten van McCulloch’s werk is zijn nadruk op de sociaal-politieke functie van seksualiteit binnen de kerk. Dit is een onderwerp dat veel dieper gaat dan de gebruikelijke beschouwingen over religie en seksualiteit. McCulloch toont aan hoe de kerk haar autoriteit over seksualiteit niet alleen gebruikte om spirituele idealen te bevorderen, maar ook om sociale controle uit te oefenen en machtsverhoudingen te handhaven.

De strikte seksualiteitsnormen van de kerk werkten in veel gevallen als een machtsinstrument. In de vroege kerk, bijvoorbeeld, werd seksualiteit gezien als een potentieel gevaar voor de spirituele orde van het individu, maar het werd ook gebruikt om sociale en culturele grenzen te stellen. Seksualiteit werd niet alleen privé gereguleerd; het werd een manier om gezinnen en de bredere samenleving te organiseren. McCulloch legt uit hoe de kerk de seksuele moraal gebruikte om politieke stabiliteit en de traditionele gezinsstructuur te waarborgen, waarbij zij deze normen koppelde aan de diep religieuze overtuigingen van gehoorzaamheid, zonde en heiligheid.

3. Seksualiteit en Gender: De Constructie van Vrouwelijke Zonde

In dit boek maakt McCulloch ook duidelijk hoe het christendom niet alleen seksualiteit reguleerde, maar ook gender. Het idee van vrouwelijke zonde speelt hierbij een cruciale rol. Seksualiteit werd vaak vrouwelijk gedefinieerd als een kracht die bedreigend was voor de samenleving en de kerkelijke hiërarchie. Vrouwen werden niet alleen gezien als passieve ontvangers van seksuele macht, maar werden vaak gepositioneerd als de verleidsters die de man naar zonde konden leiden. In de vroege christelijke traditie, en in latere tijden, werd vrouwelijke seksualiteit vaak gezien als een bron van verleiding en chaos, hetgeen leidde tot de ontwikkeling van een complex systeem van vrouwelijke onderdrukking en seksuele controle.

McCulloch onderzoekt hoe de kerk vanaf de vroege Middeleeuwen tot de moderne tijd geseksualiseerde rolmodellen voor vrouwen creëerde, waarbij de maagd Maria als het ultieme ideaal werd gepresenteerd tegenover de figuur van Eva, die volgens de christelijke leer de eerste zondige vrouw was. Deze dichotomie beïnvloedde de manier waarop vrouwen hun eigen seksualiteit beleefden en hoe zij werden beoordeeld door de samenleving. Vrouwen werden vaak gedwongen om een harde grens te trekken tussen hun seksualiteit als iets wat ‘goed’ was (zoals het moederschap binnen het huwelijk) en wat ‘fout’ was (bijvoorbeeld ongetrouwde of buitenechtelijke seks).

McCulloch benadrukt hoe deze constructies niet alleen de relaties tussen mannen en vrouwen in de samenleving beïnvloedden, maar ook diepe psychologische gevolgen hadden voor vrouwen zelf, die hun seksualiteit niet alleen als zondig konden ervaren, maar vaak in conflict waren met hun zelfbeeld en maatschappelijke rol.

4. De Relatie Tussen Seksualiteit en Bevrijding

Hoewel McCulloch uitgebreid ingaat op de onderdrukkende rol die de kerk speelt in de geschiedenis van seksualiteit, biedt hij ook een fascinerende reflectie op hoe seksualiteit in sommige gevallen een middel van bevrijding kan zijn. Dit thema komt naar voren in de manier waarop de Protestantse Reformatie en later de seksuele revolutie in de 20ste eeuw een ander licht wierpen op seksualiteit. Terwijl de vroege en middeleeuwse kerk de seksualiteit streng reguleerde, komt er in de moderne tijd steeds meer ruimte voor seksuele vrijheid en het idee van seksuele autonomie.

McCulloch bespreekt hoe de seksuele bevrijding van de jaren ’60 en ’70 deels voortkwam uit de afwijzing van de christelijke seksuele ethiek. Tegelijkertijd ziet hij in de opkomst van progressieve christelijke bewegingen, die seksuele gelijkheid en het recht op seksuele zelfbeschikking omarmen, een zekere mate van bevrijding. Voor sommige christenen, vooral in de liberale protestantse traditie, betekent het omarmen van seksualiteit niet het verlies van het spirituele of morele pad, maar juist de integratie van seksualiteit als een bron van gezonde menselijke ervaring.

5. Seksualiteit als Theologisch Veld: De Hedendaagse Discussies

McCulloch sluit het boek af door de vraag te stellen hoe de christelijke gemeenschap zich verder zal ontwikkelen in haar omgang met seksualiteit, vooral in het licht van de hedendaagse LGBTQ+ rechtenbeweging en de voortdurende strijd om vrouwenrechten binnen de kerk. Hij wijst erop dat het christendom zich nog steeds aanpast aan de moderne opvattingen over seksualiteit en gender. Er zijn weliswaar vooruitgangen geboekt, maar de interne verdeeldheid binnen de kerk over deze kwesties blijft groot.

Wat McCulloch verder benadrukt, is hoe de discussie over seksualiteit binnen het christendom niet louter theologisch is geworden, maar ook een politiek vraagstuk is. De keuzes die kerken maken over seksuele ethiek en gender hebben niet alleen invloed op hun spirituele gemeenschappen, maar raken ook de maatschappelijke politiek, de wetgeving en de sociale verhoudingen binnen diverse landen.

Conclusie: Seksualiteit als Spiegel van Religie en Macht

McCulloch’s boek is dus niet alleen een historisch verslag van de relatie tussen christendom en seksualiteit. Het is ook een analyse van de rol van macht en sociale controle in het vormgeven van menselijke verlangens, en van de manier waarop de religieuze normen over seks altijd werden beïnvloed door de bredere maatschappelijke structuren van hun tijd. Door de eeuwen heen heeft de kerk een leidende rol gespeeld in het definiëren van wat ‘normaal’, ‘geoorloofd’ en ‘gehoorzaam’ was in de seksuele sfeer, maar ook in het markeren van de grenzen tussen wat als onaanvaardbaar werd beschouwd. Het boek biedt daarom niet alleen een theologische studie, maar ook een sociologische analyse van de onderlinge relatie tussen religie, cultuur, en macht.

Er zijn verschillende boeken geschreven die vergelijkbare thema’s onderzoeken, zoals de relatie tussen seksualiteit, religie en macht, of die diep ingaan op de geschiedenis van christendom en seksuele ethiek. Hieronder geef ik een overzicht van enkele van deze boeken, zowel in het Engels als in het Nederlands:

In het Engels:

1. “The History of Sexuality” (Volume 1-3) door Michel Foucault
   Foucault onderzoekt de manier waarop seksualiteit door de tijd heen wordt gereguleerd door machtsstructuren, inclusief religieuze instellingen. Het boek biedt een diepgaande analyse van hoe seksualiteit niet alleen een privékwestie is, maar ook een sociaal en politiek instrument van controle. Foucault’s werk is een klassieker in het begrijpen van de relatie tussen macht, kennis en seksualiteit, en legt de nadruk op de rol van de samenleving, inclusief religie, in de regulering van seksuele normen.
2. “Sex, Religion, and the Making of Modern Madness” door Richard C. Friedman
   Dit boek onderzoekt de geschiedenis van seksualiteit in relatie tot geestelijke gezondheid en religie. Friedman gaat in op de manier waarop seksuele afwijkingen door de eeuwen heen werden gezien als moreel falen, vaak gekoppeld aan religieuze of sociale normen. Het biedt een fascinerende analyse van de psychologische en culturele impact van deze benaderingen.
3. “God and Sex: What the Bible Really Says” door Michael Coogan
   Coogan, een bijbelgeleerde, onderzoekt in dit boek hoe de Bijbel en de religieuze tradities invloed hebben gehad op seksuele normen en opvattingen over seksualiteit. Het is een toegankelijk en wetenschappelijk verantwoorde benadering van de rol van religie in de seksuele ethiek, met aandacht voor zowel oude als moderne opvattingen.
4. “The Bible and Sex: Christian Morality and the Sexual Revolution” door Graham Ward
   Dit boek onderzoekt de impact van de christelijke moraal op de seksuele revolutie van de jaren ’60 en ’70. Ward beschrijft de spanning tussen traditionele christelijke seksuele normen en de meer liberale benaderingen die in die tijd opkwamen. Hij onderzoekt ook de manier waarop de Bijbel wordt geïnterpreteerd in het licht van veranderende opvattingen over seksualiteit.
5. “Christianity, Social Tolerance, and Homosexuality” door John Boswell
   Boswell onderzoekt de geschiedenis van homoseksualiteit in de christelijke traditie en toont aan dat de vroege kerk veel toleranter was tegenover homoseksuele relaties dan vaak wordt aangenomen. Dit werk biedt een grondige historische en theologische analyse van de houding van de kerk tegenover homoseksualiteit door de eeuwen heen.
6. “The Sexual Politics of God: Theology in a Time of Crisis” door Catherine Keller
   Keller onderzoekt in dit boek de verhouding tussen seksualiteit, religie en de sociaal-politieke context. Ze biedt een progressieve theologische benadering die de invloed van seksueel geweld, patriarchale structuren en religieuze autoriteit kritisch onderzoekt.

In het Nederlands:

1. “De seksualiteit van de heiligen” door Griet Vandermassen
   Dit boek onderzoekt de geschiedenis van seksualiteit en heiligheid, en hoe de christelijke visie op seksualiteit beïnvloed werd door de morele en culturele normen van verschillende tijdsperioden. Vandermassen bekijkt de manier waarop religie en seksualiteit elkaar beïnvloedden en de complexe relatie tussen het verlangen naar heiligheid en seksuele identiteit.
2. “Seksualiteit en cultuur. Van de prehistorie tot de 21ste eeuw” door Theo de Rijk
   In dit werk behandelt Theo de Rijk de geschiedenis van seksualiteit in verschillende culturen, waaronder de invloed van religie. Het boek biedt een breed perspectief op de manier waarop seksuele normen en waarden door de tijd heen zijn gevormd, en hoe religieuze ideeën hierin een belangrijke rol hebben gespeeld.
3. “De seksualiteit van de geest” door Jan Blommaert
   Blommaert biedt een sociologische en filosofische analyse van de manier waarop seksualiteit en religie door de tijd heen samenhangen. Hij kijkt naar de impact van de christelijke ethiek op moderne seksuele normen en de rol van religie in het vormgeven van sociale structuren rondom seksualiteit.
4. “Seksualiteit en moraal: Geschiedenis van een cultuurconflict” door Willem de Blécourt
   Dit boek onderzoekt de geschiedenis van seksuele normen en moraal in de Westerse wereld, met nadruk op de christelijke invloed en de morele discussies die rondom seksualiteit werden gevoerd. De Blécourt behandelt de evolutie van de seksuele ethiek binnen het christendom en de conflicten die deze normen met zich meebrachten.
5. “Geloven en verlangen: Seksualiteit en religie in de 21ste eeuw” door Karel Deurloo
   Dit werk onderzoekt de vraag hoe religie en seksualiteit zich in de 21ste eeuw tot elkaar verhouden. Deurloo onderzoekt de invloed van christelijke morele tradities op de moderne seksuele moraal en biedt inzichten in de veranderingen in deze relatie door de jaren heen.

Samenvatting:

De boeken die hierboven genoemd worden, bieden een uitgebreide kijk op de manier waarop seksualiteit door de eeuwen heen werd gereguleerd door religie, en hoe deze religieuze opvattingen de maatschappij, de wetgeving en de individuele levens van gelovigen beïnvloedden. Of je nu geïnteresseerd bent in een meer sociologische, filosofische of theologische benadering, er is een breed scala aan boeken die deze fascinerende en complexe relatie tussen seksualiteit en religie onderzoeken. Elk van deze werken biedt een andere invalshoek en samen vormen ze een rijk palet van perspectieven op dit onderwerp.