Refovrouwen zijn al behoorlijk geëmancipeerd

Refovrouwen zijn al behoorlijk geëmancipeerd, maar ‘niet iedereen accepteert dat’

Het was dit jaar minder druk dan normaal op de Biblebelt-dag. Het thema, de plaats van de vrouw in de refowereld, schrikt sommige mannen af. Terwijl het volgens de organisatoren en de drie spreeksters hoognodig is te praten over de emancipatie van de refovrouw, en de gevolgen die dat heeft.

auteur: Maaike van Houten
datum: 19 november 2023
website: https://www.trouw.nl/religie-filosofie/refovrouwen-zijn-al-behoorlijk-geemancipeerd-maar-niet-iedereen-accepteert-dat~bb395eb7/

Jonge refovrouwen zijn hoger opgeleid dan voorheen, ze werken naast hun gezin en ze schrikken niet terug voor een leidinggevende positie. De meesten in de refowereld zien dat, zegt socioloog Anneke Pons-de Wit (41), maar vrijwel niemand praat erover.

Ja, ik wil elke dag een nieuwsbrief ontvangen met de belangrijkste online artikelen van 11 kranten.

“Het is misschien nog niet zover als elders, maar de emancipatie heeft zich in de refowereld al behoorlijk voltrokken. Echtparen spreken onderling af hoe ze de zaken regelen, grootouders passen volop op”, zegt Pons. “Maar dat gebeurt in stilte. Niet iedereen accepteert het. Daar praten we niet over, maar vrouwen voelen dat wel. Daardoor lopen ze vast.”

‘Minder hoogwaardig niveau’

Om die reden had het Dutch Biblebelt Network voor haar jaarlijkse netwerkbijeenkomst zaterdag de plaats van de vrouw in de refowereld als thema gekozen. Pons-de Wit is secretaris van dit netwerk, dat doet ze naast haar baan als cultuursocioloog aan de Katholieke Universiteit Leuven. Voor het eerst was het podium alleen voor vrouwen; vanwege het thema nodigde de organisatie geen mannelijke sprekers uit.

Tot haar spijt constateerde Pons-de Wit een paar dagen voor de bijeenkomst dat de belangstelling minder was dan in voorafgaande jaren. Meestal zitten er zo’n 80 mensen, voor het merendeel mannen, in de zaal in de reformatorische Driestar in Gouda. Dit jaar bleef het bij zestig aanmeldingen steken.

Twee vaste bezoekers gaven aan dit jaar thuis te blijven, omdat ze van een discussie met alleen maar vrouwen ‘een minder hoogwaardig niveau’ verwachtten dan als mannen de inleidingen verzorgen. Anderen gaven geen reden, “maar ik vermoed dat er ook zijn die vinden dat dit meer iets is voor vrouwen.”

Vrouwen krijgen een schuldgevoel

Pons-de Wit vindt dat jammer. “Ik vind het belangrijk dat we het hier met zijn allen over hebben”, zegt de socioloog, die zelf afkomstig is uit de refowereld. Van psychologen en coaches hoort ze dat refovrouwen die het moederschap combineren nogal eens een burn-out krijgen of een depressie.

Naast de ‘gewone’ oorzaken voor dat soort aandoeningen, komt daar voor refovrouwen nog iets bij. In de kerk krijgen zij niet zelden te horen dat zij niet met de moderne tijd mee moeten gaan, en dat hun taak in het gezin ligt, en niet in betaald werk. “Daardoor krijgen ze een schuldgevoel. Ze vragen zich af of ze een serieus gelovig leven wel mogen combineren met werk”, zegt Pons-de Wit, die zelf een dochter heeft.

Ze ziet dat het ook nog op een ander punt wringt. In hun werk hebben die hoogopgeleide vrouwen zeggenschap, over hun eigen werk en soms ook over dat van anderen. In hun kerk hebben ze dat niet. Bij vergaderingen over een nieuwe predikant of andere kerkelijke zaken hebben ze geen stemrecht.

Misschien mogen ze bij zo’n bijeenkomst wel wat zeggen, maar in de praktijk blijven zij thuis. Pons-de Wit noemt het voorbeeld van een reformatorische vrouw die in het dagelijks leven rechter is: “Zij kan dit niet meer bij elkaar brengen. Ze vindt dit ingewikkeld, ze voelt zich buitengesloten in haar kerk. Ook dat leidt tot spanning.”

‘Je gezin op één zetten geldt ook voor de man’

Paula Schot (30), wethouder voor de SGP op Schouwen-Duiveland, hield zaterdag de Biblebelt-lezing, over de staat van het gezin.

Zonder reformatorische vrouwen die werken als juf, kraamverzorgster of verpleegkundige, zou de refo-zuil volgens Paula Schot allang zijn ingestort. En toch merkt ze dat er in haar wereld nog steeds veel te doen is over werkende vrouwen.

“Want zij mogen wel juf of verzorgende zijn, maar dan liefst maar een paar uur per week en niet voltijd of op een te goede functie”, stelt ze. “Doe je dat wel, dan komt je dat op de nodige kritiek te staan.”

Geregeld met haar man

Ze weet waar ze over praat: Schot is wethouder voor de SGP, de eerste en tot nu toe enige in het land. Ze heeft bewust op die fulltime-baan gesolliciteerd, en ‘van hier tot Zwitserland’ overlegd hoe ze dat met haar man ging regelen. Ze hebben twee kinderen, hij is nu twee dagen in de week thuis met de jongste.

Het gezin blijft voor haar op nummer één staan. “Maar dat geldt net zo goed voor de man”, vindt ze. En zich tot hem richtend: “Je gezin op één zetten laat je niet per se alleen zien door het kostwinnerschap. Gods Woord laat het onderwijzen en opvoeden van de kinderen niet alleen aan de vrouw over.”

Ze is blij dat ze al een nieuwe generatie mannen in de reformatorische wereld ziet opstaan ‘die de balans tussen werk en thuis zoekt, die niet meer zo snel én gemeenteraadslid wil zijn én ouderling.’

Keuzevrijheid

Maar, zegt de SGP-wethouder, ze wil ervoor waken een nieuwe norm te stellen. Vrouwen en mannen hóeven van haar niet allebei te werken, vrouwen hóeven niet naar de top, mannen hóeven niet een deel van de week met de kinderen te zijn.

Keuzevrijheid, daar draait het voor de SGP-politicus om. En dat kan ook betekenen dat de man het geld verdient, en de vrouw geen betaald werk heeft. Daarom staat ze van harte achter de inzet van haar partij voor een betere positie van de ‘eenverdiener’, die van haar dus ook een vrouw kan zijn.

‘Dé identiteit van de christenvrouw bestaat niet’

Gonda van den Heuvel (36), voorzitter van SGP-vrouwennetwerk Sapientia, beleidsmedewerker bij de eurofractie van de SGP.

Ook bij deze verkiezingen kunnen kiezers niet stemmen op een vrouw van de SGP; op de lijst staan alleen mannen. En dat wringt steeds meer, betoogt Gonda van den Heuvel, nu ook refovrouwen buiten de politiek hoge functies hebben.

Van den Heuvel is oprichter en voorzitter van Sapientia. Begonnen met een klein clubje, is dat uitgegroeid tot een netwerk van zo’n zestig vrouwen die geïnteresseerd zijn in politiek en zich verbonden voelen met de SGP.

Brusselse werkweek

Zelf is ze beleidsmedewerker bij de eurofractie van de SGP. Dat deed ze eerst fulltime, maar ze heeft haar Brusselse werkweek teruggebracht tot één dag. Haar ‘primaire roeping’ ligt nu in haar gezin met drie jonge kinderen.

Met evenveel respect spreekt ze over haar vriendin en medebestuurslid, die al jaren werkt als diplomaat in het Midden-Oosten. “Dé identiteit van de christenvrouw bestaat niet”, concludeert Van den Heuvel.

Vanuit die gedachte ijvert Sapientia voor het passief kiesrecht voor vrouwen in de SGP. In deze orthodox-protestantse partij mogen vrouwen niet meer geweerd worden op kieslijsten. Maar in de grondbeginselen staat nog dat het politieke ambt strijdig is met de roeping van de vrouw.

Brug te ver

In de praktijk is er een handjevol gemeenteraadsleden en één wethouder, maar landelijk en Europees is dat, in de woorden van Van den Heuvel, ‘nog een brug te ver’.

“Het zou mooi zijn als het gesprek hierover binnen de SGP gevoerd zou worden”, zegt ze. Ook pleit ze voor een Bijbelse visie op dit punt. Zelf heeft ze die al: in de Bijbel zijn er volgens haar verschillende vrouwen – koningin Esther, richter Deborah – die een functie hadden die je nu als bestuurlijk zou omschrijven. “Een roeping is dus persoonlijk”, stelt Van den Heuvel. “God schiep niet een dozijn dezelfde mensen, maar unieke personen.”

In een toelichting zegt ze dat ze hoge verwachtingen heeft van de eerste vijf mannen op de SGP-lijst. “Die hoef ik niet te overtuigen. Maar een deel van de achterban is tegen en zolang die zich roert, blijft het moeilijk.”

‘Er is geen ruimte voor de stem van vrouwen’

Miranda Klaver (61), hoogleraar antropologie van religie aan de VU in Amsterdam.

Orthodoxe theologen die vinden dat vrouwen geen predikant mogen worden, voeren een achterhoedegevecht. Ook hun conservatieve opvattingen over de verschillende rollen van mannen en vrouwen in gezin, kerk en samenleving houden geen stand, verwacht hoogleraar Miranda Klaver.

Klaver, antropoloog van religie aan de VU, heeft een analyse gemaakt van de reactie van theologen op de veranderende positie van vrouwen in de refozuil. Zij hebben vaker betaald werk, sommigen willen een politieke functie in ‘hun’ partij, en er komt spanning tussen hun maatschappelijke positie en de zwijgzaamheid die van hen wordt verwacht in hun orthodoxe kerken.

Afwijzing van de vrouw

In navolging van de Amerikaanse Nashville-verklaring, die alles afwees wat afwijkt van de traditionele ideeën over sekse en gender, hebben orthodoxe christenen – vooral mannen – zich in Nederland verenigd. Zij zijn het over allerlei theologische kwesties oneens, maar ze vinden elkaar in hun afwijzing van de vrouw in het kerkelijk ambt. Ook menen ze dat het huwelijk voorbehouden is aan man en vrouw en hebben ze grote moeite met homoseksualiteit en transgenders.

Hun opvattingen hebben gevolgen voor vrouwen in orthodoxe kringen, zegt Klaver: “Door die gedeelde overtuiging zijn vrouwen uitgesloten van de ontwikkeling van theologie en hebben zij geen toegang tot het doceren op theologische opleidingen. Dat betekent dat in de ontwikkeling van de theologie geen ruimte is voor de stem van vrouwen.”

Steeds moeilijker

Maar die stem gaat in de toekomst wel klinken, denkt ze. De legitimiteit van het uitsluiten van vrouwen wordt steeds moeilijker, naarmate zij hoger zijn opgeleid en vaker werken, ook in hoge functies.

Ze trekt een vergelijking met de slavernij. Die werd theologisch verdedigd met teksten uit de Bijbel, zoals nu ook voor het weren van vrouwen uit kerkelijke functies wordt gewezen naar de Bijbel. En net zoals theologen zich nu schamen voor die interpretatie van de Bijbel door hun voorgangers, gaat volgens Klaver ook de Bijbelse uitleg over mannen en vrouwen door orthodoxe godgeleerden uiteindelijk geen stand houden. In de tussentijd ziet ze de kloof met de praktijk alleen maar groeien.