Reflectie op coronatijd

Een reflectie op de coronatijd en daarna in 1000 woorden (verschenen in het Nederlands Dagblad van 18 maart 2025)

Ronald Meester schreef het op19 maart 2025 op LinkedIn. Hij is Hoogleraar Waarschijnlijkheidsrekening, auteur, adviseur, spreker

Voor veel mensen ligt de coronaperiode inmiddels ver achter ons. De voorspelling (die toen leefde) dat de pandemie ons leven voorgoed zou veranderen is niet uitgekomen. We zijn weer handen gaan schudden, we reizen weer evenveel als voorheen en we halen ook nog steeds massaal de griepprik. Er zijn ook wel enkele blijvende veranderingen: we werken bijvoorbeeld meer thuis dan voor de pandemie.

Voor mij zijn de pandemie en de gevolgen ervan echter nog springlevend. Allereerst heeft mijn kritische reflectie op de gang van zaken, vanaf het eerste uur, zowel privé als professioneel grote gevolgen gehad die nog steeds voelbaar zijn. Maar vooral heeft de pandemie mijn beeld veranderd over hoe de overheid in Nederland functioneert, en hoe ze alles in het werk stelt om redelijke, kritische geluiden te ridiculiseren en te demoniseren. Ik moest met lede ogen aanzien hoe wetenschap eerst gecorrumpeerd en daarna politiek gebruikt werd. Statistieken over bijvoorbeeld aantallen besmettingen, ziekenhuisopnames of de vermeende effectiviteit van de vaccins werden zonder enige kennis van zaken, context, interpretatie of wijsheid de wereld ingeslingerd. Modellen die het verloop van de epidemie moesten beschrijven of die moesten aantonen dat een QR-bewijs van toegang een goed idee zou zijn, waren inadequaat, en werden politiek gebruikt voor zaken waar ze absoluut niet geschikt voor waren.

Rutte gaf aan het begin van de epidemie aan dat de overheid de wetenschap zou gaan volgen, maar dat heeft hij ten eerste niet gedaan en ten tweede is het volgen van de wetenschap niet altijd verstandig. Wetenschap vertelt ons namelijk niet wat het goede is om te doen, en bovendien vereist elke wetenschappelijke uitspraak context en discussie. Er is niet zoiets als ‘de’ wetenschap, en de exclusieve rol die het RIVM kreeg als adviseur van het kabinet, inclusief geheimhouding van de onderliggende modellen, was om die reden misplaatst. Door die modellen en ook de notulen van het OMT geheim te houden en door onbetrouwbare data te gebruiken was de claim van Rutte vanaf het begin een gotspe. De overheid benaderde het dossier op een volledig technocratische manier en bestempelde critici zoals ik expliciet als ‘desinformanten’, tot in de Tweede Kamer aan toe. De media deden hier gretig aan mee, om redenen die ik nog steeds niet helemaal kan doorgronden.

Nu, 5 jaar later, is het allemaal niet veel beter geworden. Hoewel het inmiddels duidelijk is dat veel van de kritiek destijds terecht was, weet het grote publiek in Nederland dat niet, simpelweg omdat de media er niet over berichten. Ik geef enkele voorbeelden.

Ik beschouw het als een feit dat het virus uit het laboratorium in Wuhan is ontsnapt, hoezeer Marion Koopmans en Maarten Keulemans dit ook blijven ontkennen. Iedereen die zich echt informeert zal die conclusie trekken. Dat is geen kennis van nu, het was al voor een belangrijk deel kennis van toen, zoals vorige week in Duitsland maar weer eens bleek: de geheime dienst dacht dit al in 2020.

Het is ook duidelijk dat de eenzijdige, technocratische benadering van de crisis tot grote schade heeft geleid. De schoolsluitingen zijn een belangrijk voorbeeld, maar ook de avondklok was bizar. Er is geen enkele aanwijzing dat deze maatregelen en de lockdowns ook maar het geringste positieve effect hebben gehad. Femke Halsema zegt het nu ook, maar helaas jaren te laat. Want nee, dat is geen kennis van nu, maar was kennis van toen voor iedereen die de moeite nam om de cijfers te bestuderen. De vaccins waren helemaal ook niet ‘95%-effectief’ zoals minister Hugo de Jonge zei, wat die uitspraak ook moge betekenen. Je werd gevaccineerd gewoon weer ziek en het vaccin beperkte de verspreiding niet of nauwelijks. En opnieuw is dat geen kennis van nu, maar kennis van toen voor iedereen die de moeite wilde nemen om de trials van de producenten te bestuderen – die kennis was ook internationaal bekend trouwens.

We hebben in Nederland nog steeds een veel hogere sterfte dan voor de pandemie, ook onder jongere mensen. De media en de politiek denken dat dit de naweeën zijn van Covid-19 zelf, maar het onderzoek van mijzelf en mijn team heeft laten zien dat de vaccins hierbij mogelijk een nadelige rol spelen. Zekerheid hebben we hierover niet, maar de overheid heeft recentelijk expliciet aangegeven om hier geen onderzoek naar te willen doen. De media berichten wel over studies van het RIVM, het CBS, het UMCU en het Nivel waarin aantoonbare grote fouten zijn gemaakt, maar niet of nauwelijks over onze studie. Waarom eigenlijk niet? Onze boodschap is duidelijk niet gewenst.

Wat hebben we geleerd van deze hele geschiedenis? We hebben geleerd dat als je maar een bepaald verhaal vertelt, veel mensen dat verhaal willen geloven en bereid zijn daarin mee te gaan, ook als dat verhaal niet de hele waarheid is. Omdat ik mij niet wilde laten vaccineren werd ik uitgemaakt voor ‘moordenaar’, ik zou ‘niet bijdragen aan een oplossing’ en een ‘antivaxer’ zijn. Dat was en is natuurlijk allemaal niet waar, maar dat telde en telt nog steeds niet.

De grote waarom-vraag kan ik niet goed beantwoorden, maar wat ik nu zelf aan den lijve heb ondervonden is dat propaganda werkt, en dat verder heel redelijke en verstandige mensen hieraan zomaar ten prooi kunnen vallen. Met het oog op de toekomst is dat zorgelijk. In andere dossiers, zoals de klimaatverandering en de uitgeroepen stikstofcrisis, is het namelijk opnieuw zo dat critici weggezet worden, dit keer als “extreem-rechts”, als “klimaatontkenner”, of als “groene crimineel”. Critici waar we eigenlijk zuinig op zouden moeten zijn, want het is alleen via een geïnformeerd debat tussen mensen die er respectvol anders over denken dat we het in de toekomst beter kunnen doen.

Dat is dus uiteindelijk mijn take: de pandemie heeft de manier waarop de overheid en het publiek debat in Nederland werkt kristalhelder aan het licht gebracht, luid en duidelijk voor iedereen die de moed heeft het te willen zien. Het wachten is nu op het doorbreken van het taboe op goede kritiek. Die verandering zal uit de samenleving zelf moeten komen. Ik zie enkele tekenen die mij daarover redelijk optimistisch stemmen maar daar kan ik over 5 jaar vast meer over vertellen.