Oordelen is een overlevingsmechanisme

Het oordelen van zowel onszelf als anderen is iets wat we in ons dagelijks leven vaak doen, vaak zonder er bewust bij stil te staan. Dit oordelen wordt vaak gezien als een manier om onze eigen identiteit te bevestigen of te beschermen tegen pijnlijke ervaringen. Achter dit oordelen schuilt vaak een dieper overlevingsmechanisme dat ons probeert te beschermen tegen gevoelens van afwijzing, buitensluiting of andere emotionele kwetsuren. In dit artikel onderzoeken we wat het oordelen eigenlijk is, waarom we dit doen, en hoe dit als overlevingsmechanisme in onze psyche werkt.

Lees ook: oordelen-verbindt-niet-maar-breekt-af/

Wat is oordelen?
Oordelen is het proces waarbij we waarden of criteria toekennen aan situaties, mensen of zelfs aan onszelf. Het is een manier om de wereld te ordenen en te begrijpen. In sommige gevallen kan oordelen noodzakelijk zijn: bijvoorbeeld wanneer we een beslissing moeten nemen of wanneer we het onderscheid maken tussen wat wel en niet acceptabel is in onze omgeving. Echter, het probleem ontstaat wanneer oordelen worden gekleurd door emoties als angst, onzekerheid of pijn.

Wanneer we oordelen, doen we dit vaak vanuit een defensieve houding. Het oordelen kan ons tijdelijk een gevoel van controle geven, maar het kan ons ook beperken in ons vermogen om volledig open en empathisch te zijn, zowel naar onszelf als naar anderen.

Oordelen als overlevingsmechanisme
Het is belangrijk te begrijpen dat oordelen in veel gevallen niet uit vrije wil komen, maar een reactie zijn op diepgewortelde overlevingsinstincten. Het overlevingsmechanisme komt voort uit de basisbehoefte om psychologisch, sociaal en emotioneel veilig te blijven. Onze psyche heeft de neiging om alles te categoriseren om te begrijpen waar we staan in de wereld. Wanneer we ons bedreigd voelen – bijvoorbeeld door het risico van afwijzing, schaamte of eenzaamheid – kan oordelen een manier zijn om die bedreiging af te weren.

Bescherming tegen afwijzing
Een van de sterkste motivaties achter het oordelen van anderen is de angst voor afwijzing. Als sociale wezens hebben we een diepgewortelde behoefte om geaccepteerd en erkend te worden door onze groep. Oordelen stelt ons in staat om situaties, mensen of zelfs onze eigen waarde snel te evalueren, waardoor we onszelf kunnen beschermen tegen mogelijke pijnlijke ervaringen zoals buitensluiting. Wanneer we bijvoorbeeld iemand oordelen, kan dit een manier zijn om onszelf te bevestigen of om te benadrukken waarom wij ‘beter’ of ‘veiliger’ zijn dan die ander. Dit maakt het voor ons gemakkelijker om te blijven geloven dat wij deel uitmaken van de groep, zelfs als we ons onzeker voelen over onze eigen positie daarin.

Vermijden van kwetsbaarheid
Een ander aspect van oordelen als overlevingsmechanisme is de bescherming van onze eigen kwetsbaarheid. Wanneer we oordelen, zetten we een verdedigingsmuur op die voorkomt dat we echt in contact komen met onze eigen onzekerheden en emotionele pijn. Oordelen kan een manier zijn om te vermijden dat we geconfronteerd worden met onze eigen tekortkomingen, omdat het ons de illusie geeft dat wij superieur zijn aan anderen. Dit komt voort uit een diepgewortelde angst dat als we onze kwetsbaarheid laten zien, we door anderen gezien zullen worden als zwak of onwaardig.

Zelfoordeel als zelfbehoud
Het oordelen van onszelf is vaak nog krachtiger dan het oordelen van anderen, en gaat hand in hand met ons verlangen om te overleven. We leven in een samenleving die voortdurend hoge eisen stelt aan succes, prestaties en uiterlijk. Als we niet voldoen aan deze eisen, kan het gevoel van falen enorm beangstigend zijn. Door onszelf te oordelen, kunnen we proberen om controle te houden over ons leven en de verwachtingen die de maatschappij van ons heeft. Het negatieve zelfoordeel kan een manier zijn om te voorkomen dat we geconfronteerd worden met het diepere gevoel van afwijzing – zowel van anderen als van onszelf.

We proberen onszelf te beschermen tegen de gedachte dat we niet goed genoeg zijn door onszelf voortdurend te vergelijken met anderen, of door te geloven dat we altijd ‘meer’ moeten zijn om liefde of acceptatie te verdienen. Ironisch genoeg kan dit oordelen ons juist verder wegdrijven van de acceptatie van wie we werkelijk zijn, met al onze imperfecties en kwetsbaarheden.

De gevolgen van oordelen
Hoewel oordelen in het begin als een beschermend mechanisme kan voelen, heeft het vaak een schadelijk effect op zowel onszelf als onze relaties met anderen. Oordelen kan leiden tot gevoelens van isolement, conflicten en zelfs depressie. Wanneer we te veel oordelen, kunnen we in een vicieuze cirkel terechtkomen waarin we voortdurend op zoek zijn naar bevestiging van onze waarde, maar nooit echt innerlijke rust of voldoening vinden.

Oordelen maakt het moeilijker om authentieke verbindingen aan te gaan, omdat het ons verhindert om anderen volledig te accepteren voor wie ze zijn. Dit kan leiden tot oppervlakkige relaties die gebaseerd zijn op een gemeenschappelijk oordeel in plaats van op echte empathie en begrip. Wanneer we voortdurend oordelen, geven we anderen weinig ruimte om zichzelf te zijn, en geven we onszelf ook niet de ruimte om onze eigen kwetsbaarheid te omarmen.

Het doorbreken van het overlevingsmechanisme
Het doorbreken van het overlevingsmechanisme van oordelen begint met bewustwording. Het is belangrijk om te begrijpen waarom we oordelen en welk doel dit dient. Zolang we oordelen als een manier van zelfbescherming gebruiken, zullen we blijven vastzitten in patronen die ons niet verder helpen. De sleutel ligt in het ontwikkelen van meer zelfcompassie en het leren accepteren van onszelf en anderen zonder constant te vergelijken of te veroordelen. Daarvoor is het maken van jouw levenslijn belangrijk, omdat je dan ziet waar de patronen vandaan komen en hoe terecht ze waren!
Andere dingen die belangrijk zijn is het gaan van je persoonlijke ontwikkelingsproces, door:

1. Zelfcompassie ontwikkelen:
   In plaats van onszelf te veroordelen voor onze fouten of gebreken, kunnen we proberen vriendelijker en begripvoller naar onszelf te kijken. Dit betekent niet dat we onze fouten negeren, maar dat we ze benaderen vanuit een plaats van zelfzorg en begrip, in plaats van zelfkritiek.
2. Empathie voor anderen:
   Door te leren om anderen niet te oordelen, creëren we ruimte voor echte verbinding en begrip. We kunnen proberen om de wereld vanuit hun perspectief te zien, wat ons in staat stelt om meer compassie en minder oordeel te ervaren.
3. Bewustwording van gedachten:
   Het ontwikkelen van mindfulness of het observeren van onze gedachten zonder direct te reageren, kan ons helpen om bewust te worden van de momenten waarop we beginnen te oordelen. Door deze gedachten te erkennen, kunnen we leren ze los te laten in plaats van ze ons leven te laten beheersen.
4. Veiligheid creëren:
   In plaats van ons te omhullen in defensieve oordelen, kunnen we werken aan het creëren van een omgeving waarin we ons veilig genoeg voelen om onze kwetsbaarheden te delen. Wanneer we ons veilig voelen, kunnen we onze neiging tot oordelen afbouwen en meer openstaan voor echte verbinding.

KORTOM: Het oordelen van zowel onszelf als anderen is vaak een diepgeworteld overlevingsmechanisme dat ontstaat uit een verlangen naar veiligheid en acceptatie. Hoewel het tijdelijk bescherming kan bieden, beperkt het onze groei en ons vermogen om authentieke relaties aan te gaan. Door bewust te worden van de mechanismen achter ons oordeel en door te leren zelfcompassie en empathie te ontwikkelen, kunnen we ons bevrijden van de beperkende effecten van oordelen en een dieper, authentieker leven leiden.