Montsegur, het baken van Vrede

Nu eens iets heel anders dan wat u van mij gewend bent. Of het werkelijk anders is mag u overigens zelf beoordelen. Ik vind het in elk geval fijn om het op te schrijven omdat het mij zo na aan het hart ligt.

auteur: Ad Broere
datum: 6 november 2020
website: https://adbroere.nl/web/nl/columns/montsegur-het-baken-van-vrede.php

Het gaat om een boek dat ik recent heb gelezen. De titel van het boek is ‘Montsegur’. Het werd geschreven door de Ierse historica Catherine de Courcy. Zij schreef voor dit boek veertien boeken en veel artikelen, alle non-fictie. Montsegur is haar eerste novel. Zoals het een goede geschiedkundige betaamt, heeft De Courcy tussen 2008 en 2017 diepgaand onderzoek gedaan om haar boek geschiedkundig de juiste basis te geven. Het boek werd in 2017 gepubliceerd.

Het spreekt me zeer aan dat ze het verhaal klein heeft gehouden. Ze schreef het vanuit de hoofdpersonen en van daaruit komt de tijd waarin het speelt tot leven. Die tijd is de 13e eeuw. Het gaat over het Katharisme in het zuiden van Frankrijk en over de heftige en geweldadige vervolging van deze vreedzame Christenen door de inquisitie van de Katholieke kerk. Aan het eind van het boek heeft Catherine de Courcy een brief geplaatst, gericht aan Paus Franciscus. Zij is zelf katholiek en zou graag willen dat de Katholieke kerk alsnog zijn oprechte spijt betuigt voor de moordpartijen en wreedheden die in de naam van hun geloof zijn begaan. Tot op heden is dat echter niet gebeurd. Door haar diepgaande onderzoek weet De Courcy waar ze het over heeft.

De inquisitie krijgt in het boek gestalte in de persoon van broeder Pierre Tique. Ze beschrijft hoe deze inquisiteur de ouders van Raimond en zijn geadopteerde zuster Esme op de brandstapel zet, omdat ze weigeren afstand te nemen van hun geloofsopvattingen. Broeder Tique neemt na deze verbranding Raimond mee. Uit de loop van het verhaal blijkt dat zijn reden om dit te doen is, omdat hij wil bewijzen dat kinderen van ketters niet automatisch ook zelf ketters worden. Dit omdat hij zelf zoon is van ‘ketters’. Raimond krijgt een strakke opleiding, waarin zijn bezieling de grond in wordt geboord. Dat gebeurt vooral omdat hij wordt gedwongen om aanwezig te zijn bij de ‘verhoren’ van ketters, die in feite regelrechte martelingen zijn van een peil waar de nazi’s bewondering voor zouden hebben. Raimond wordt bijvoorbeeld betrokken bij de marteling van een zwangere vrouw die sterft aan het lichamelijke geweld dat haar wordt aangedaan. Raimond voelt zich slecht doordat hij getuige hiervan is geweest en niet bij machte was om er iets aan te doen. Hij komt daardoor in een zombie-achtige bewustzijnstoestand terecht.

Zijn pleegzuster Esme kan geen contact meer met hem krijgen nadat hij door broeder Tique is meegenomen. Omdat de twee een innige band met elkaar hebben, blijft Esme echter vasthouden aan haar vertrouwen dat het eens goed zal komen. Dat gaat niet zonder problemen. Zo ontmoet ze bijvoorbeeld Raimond in Carcassonne, een stad in het zuiden van Frankrijk. Ze vraagt hem met haar mee te gaan, terug naar de hem vertrouwde omgeving, maar hij weigert. Een interessant aspect in het verhaal is dat Carcassonne in lockdown is gezet omdat de inquisitie op zoek is naar ketters, waarvan men vermoedt dat zij zich in de stad ophouden. Niemand mag eruit of erin…

Na jaren lukt het eindelijk om Raimond te bevrijden uit de greep van broeder Tique na een gevecht waarbij de inquisiteur zelf om het leven komt. Het heeft wel tot gevolg dat Esme, Raimond en de andere betrokkenen vogelvrij zijn verklaard vanwege de dood van Tique. In die tijd was er maar een plek waar de Katharen en degenen die met hen verbonden waren, in betrekkelijke veiligheid en vrijheid konden leven. Dat was op de berg Montsegur. Deze berg was gebouwd als vesting, die werd verdedigd door de burchtheer Pierre-Roger de Mirepoix, die met zijn garnizoen Montsegur tot een moeilijk te veroveren vesting had gemaakt. Daar konden de Kathaarse Bonshommes en Bonsfemmes (Goede Mensen) hun Christelijke levensopvatting belijden.

Raimond, Esme en hun verwanten trokken naar de Montsegur toe, omdat dit ook voor hen de enige veilige plek was. Op deze berg werd Raimond genezen van de trauma’s die hij had opgelopen in dienst van broeder Tique. De Goede Mensen hielpen hem stapje voor stapje de nachtmerrie uit zijn systeem te verdrijven. Daarbij speelde de Kathaarse bisschop Guilhabert de Castres nog een sleutelrol. Catherine de Courcy geeft een heel mooie en subtiele beschrijving over hoe dat gebeurde. Nadat hij genezen is, kunnen Esme en Raimond hun zielsverbinding pas echt gestalte geven.

Voor wie de geschiedenis van de Katharen in Zuid-Frankrijk kennen, zal het geen verwondering wekken dat het boek eindigt met de val van de Montsegur in 1244 en de daarop volgende verbranding van 221 Mensen, die hun levensopvatting niet wilden verloochenen om daardoor hun bestaan op aarde te redden. Ik kan dit boek van harte adviseren aan hen die in het onderwerp geinteresseerd zijn en ook voor hen die houden van een diep menselijk verhaal dat even verschrikkelijk als mooi is.

Ad Broere