Met Drewermann naar de diepte van het ‘ik’

Het monumentale ‘Wegen naar menselijkheid’ van Eugen Drewermann, over het Marcus-evangelie, is in het Nederlands verschenen. ,,Het gaat hier om genezing, verlossing en bevrijding van concrete mensen”, zegt kenner Bert van der Woude.

auteur: Tjerk de Reus
datum: 03 oktober 2020
website: https://frieschdagblad.nl/

Het is één studie, het gloednieuwe Wegen naar menselijkheidvan de Duitse theoloog Eugen Drewermann (1940), maar te omvangrijk voor een enkel boek. Het bestaat twee omvangrijke banden, voorzien van een mooi blauw omslag, waarop een ‘Christuskop’ prijkt van Rembrandt van Rijn, uit 1648. Wie in de boekhandel rondkijkt, ziet er niet zomaar langs heen. Gisteren zou de set boeken gepresenteerd worden tijdens een Drewermann-studiedag in Apeldoorn. Maar zoals zoveel activiteiten werd ook deze bijeenkomst afgelast. Niettemin is Wegen naar menselijkheid verschenen en landt deze kolossale studie in het Nederlandse taalgebied.

Bert L. van der Woude (1958), voorzitter van de Studiekring Drewermann Nederland, is er blij mee. ,,Het oeuvre van Drewermann is uitdagend en theologisch zeer doordacht. Al sinds mijn studententijd inspireren zijn boeken mij. Drewermann legt de Bijbel uit met toepassing op de héle mens, dus lichaam en ziel. De dieptepsychologie heeft daar oog voor en biedt volgens Drewermann een noodzakelijke verdieping van de theologie. Ik hoop dat Wegen naar menselijkheid iets los zal maken bij Nederlandse lezers, want Drewermanns werk verdient dat.”

In de menselijke ziel
Het woord ‘dieptepsychologie’ valt onvermijdelijk als de theologie van Drewermann ter sprak komt. Hij is theoloog, maar bekwaamde zich ook in de psychoanalyse. In zijn werk zie je keer op keer hoe hij afdaalt in de menselijke ziel, aan de hand van Bijbelverhalen. Het zou in kerk en geloof niet moeten gaan om leerstellingen of om waarheden die je moet ‘slikken’, maar om onze wezenlijke menselijke ervaringen: van angst en eenzaamheid tot bevrijding en ‘thuiskomen’. Beelden in bijvoorbeeld de parabels van Jezus wijzen naar die diepte in onze levenservaring.

Drewermann was en is een zeer geëngageerd mens, die zich betrokken toont bij allerlei actuele thema’s

,,Toen ik theologie studeerde, in de jaren tachtig, had bijna niemand het over deze thema’s”, herinnert Van der Woude zich. ,,Het ging destijds vaak over politieke bevrijding, over apartheid, over de maatschappelijke betekenis van iemand als Bonhoeffer. Daarbij leek het werk van Drewermann niet relevant, want hij hield zich met de psyche. Ik ontdekte al snel dat dit een vergissing was, want Drewermann was en is een zeer geëngageerd mens, die zich betrokken toont bij allerlei actuele thema’s. Maar goed, die indruk was er. En daarbij was er ook de vrees dat theologie zou overgaan in psychologie, als we naar iemand als Drewermann zouden luisteren. Waar bleef God dan, als de ‘Gans Andere’? Vanuit de theologie van Karl Barth deed Drewermann iets onmogelijks, want de menselijke ervaring, inclusief de religie, zou alleen maar een schimmig terrein vormen, waarin God niet te vinden is.”

Boek vol symboliek
Drewermann dacht hier anders over. Bij hem wijst de Bijbel de weg naar de mens zoals die werkelijk is, met zijn driften en remmingen, verlangens en angsten. Van der Woude: ,,Drewermann zei: ‘Ik wil die Bijbelteksten zo lang bekloppen, tot ik uitkom bij menselijke ervaringen.’ Voor hem is de Bijbel een boek vol symboliek. Als je die symbolen letterlijk neemt, mis je wat eronder zit. Dan worden het mensvreemde dingen: harde geloofswaarheden, die je moet beamen op straffe van uitbanning. Zo heeft Drewermann het zelf ook meegemaakt in de katholieke kerk, waar hij op pijnlijke manier is tegengewerkt.”

Drewermanns kerngedachte luidt: Bijbelverhalen hebben een natuurlijke connectie met wat er diep in ons leeft, dus met ons psychische bestaan – bewust én onbewust. ,,Het probleem is dat wij die connectie niet meer zien. We zijn ervan vervreemd, moderne mensen als we zijn.”

Bijbelverhalen hebben een natuurlijke connectie met wat er diep in ons leeft

De oplossing die Drewermann kiest, is de route via de dieptepsychologie. Dat maakt die ’oude’ verbanden weer helder en inzichtelijk. Van der Woude: ,,Exegese wordt dan geen fantasie, zoals sommigen denken als de psychologie in het spel komt. Drewermann neemt de wetenschappelijke exegese juist heel serieus. Dat blijkt ook uit Wegen naar menselijkheid. Daarom vonden we het belangrijk om dit werk in z’n geheel te vertalen, dus inclusief de vaak lange voetnoten. Maar wetenschappelijke exegese is geen eindpunt! Via de exegese komt Drewermann bij de mens in zijn concrete bestaan. Dan wordt ook inzichtelijk hoe in menselijke ervaringen de ontmoeting met God plaatsvindt. Want God spreekt mensen aan, in de wezenlijke dimensies van hun bestaan. Niet letterlijk hoorbaar, maar in het hart. Jezus laat zien, in zijn parabels maar ook in zijn omgang met mensen, wat ware menselijkheid inhoudt.”

Mensen die vastlopen
Als die ‘ware menselijkheid’ oplicht, valt al snel het woord bevrijding. Bijvoorbeeld van angst en onzekerheid. Dat dit hout snijdt, laat zich vermoeden als je in ogenschouw neemt dat Drewermann beïnvloed is door filosofen als Kierkegaard en Schopenhauer en door psychoanalytici als Freud en Jung. ,,Maar hier moet ook de Russische schrijver Dostojevski genoemd worden. Drewermann is geboeid door mensen die vastlopen in het leven, of dat nu door eigen schuld is of niet. Het gaat om wat daar achter schuilgaat. Ook Dostojevski heeft die fascinatie. Een voorbeeld is Marmeladov, een personage dat je tegenkomt in Dostojevski’s roman Misdaad en straf. Marmeladov is een dronkenlap, die op zeker moment met een indringende bekentenis komt: ondanks zijn totaal verwoeste en verprutste bestaan, hoopt hij op genade. En dat is voor Drewermann de essentie: de mens die ontdekt geliefd te zijn door God, hoe ontspoord hij of zij ook kan zijn. De bevrijding die het evangelie beoogt, is een vrij en vruchtbaar leven uit de alles omvattende aanvaarding door God. Daarover gaat, in essentie, deze nieuwe Drewermann-uitgave.”

Wegen naar menselijkheid. Dieptepsychologische lezing van het Marcusevangelie. Eugen Drewermann. Twee delen, gebonden, met leeslint. Uitgeverij Skandalon, 69,50 euro