Kierkegaard heeft mij milder gemaakt

‘Hertaler’ Geert Jan Blanken: Kierkegaard heeft mij milder gemaakt

Jaren geleden werd Geert Jan Blanken gegrepen door het werk van de Deense denker Kierkegaard. Hij hertaalde een deel van Kierkegaards teksten, in de hoop dat dat nog veel meer mensen overkomt. 

auteur: Sieme de Wolf
datum: 18 december 2020
website: https://www.trouw.nl/

In zijn studententijd stapte Geert Jan Blanken vaak de boekhandel binnen. Om ideeën op te doen – en omdat er een leuk meisje achter de kassa stond. Dat meisje zou later zijn vrouw worden, maar daar gaat dit verhaal niet over. Want in dezelfde winkel stuitte Blanken op een uitgave met dagboekaantekeningen van Søren Kierkegaard, de grote negentiende-eeuwse Deense filosoof en theoloog. Hij las het, werd erdoor gegrepen en kwam er nooit meer los van.

“Ik ben een ontzettend neurotisch mens”, zegt Blanken. “Soms een angsthaas die veel te veel bezig is met wat anderen over hem kunnen denken. Kierkegaard brengt mij terug bij de basis: ik ben al goed zoals ik ben. En ook als ik het verpruts, voel ik me vergeven door een liefde die groter is dan mijzelf. Kierkegaard maakt zijn lezer daar in zijn werk ­attent op. Hij wijst op het grotere plaatje: de liefde. Door hem te lezen ben ik een rustiger mens geworden.”

Blanken is eindredacteur bij de EO en fervent Kierkegaard-lezer. In 2012 schreef hij ‘Kierkegaard – een inleiding in zijn leven en werk’. Met zijn nieuwe boek ‘Kierkegaard in gewone taal’ wil hij de filosofische-religieuze toespraken van de Deen toegankelijk maken voor een breder ­publiek. Op Twitter slingert hij geregeld Kierkegaardcitaten de wereld in. Blanken gelooft dat meer mensen van de Deense filosoof kunnen profiteren, en hoopt dat zijn boek in ‘gewone taal’ lezers kan inspireren om Kierkegaard ook in diens eigen woorden te lezen.

U bent als zeventienjarige in Kierkegaards werk gedoken en nooit meer gestopt om hem te lezen. Wat grijpt u zo aan in zijn geschriften?
“Zijn centrale thema is ‘jezelf worden’. Kierkegaard dwingt de lezer tot zelfonderzoek: hoe houd ik een gezonde relatie met mezelf, waarbij ik niet in de uitersten schiet van mezelf haten of juist vergoddelijken? Soms baal ik heel erg van mijn gedrag, maar denk even later: ik ben toch een stuk beter dan al die minkukels die ik om mij heen zie. Wie Kierkegaard serieus leest, komt uit die rare verhouding. Je komt meer bij het stabiele midden door de extreme kanten van jezelf in liefde te omarmen. Kernbegrippen bij Kierkegaard zijn dan ook vergeving, ­liefde en genade. Als je dreigt uit te schieten in je ego door dat te groot of te klein te maken, helpt Kierkegaard je om een stapje terug te doen, en je er attent op te maken dat we allen worden liefgehad door God, of in ­ieder geval door iets groter is dan wijzelf. Dat is de bron van waaruit je bestaat. Wie zich daarvan bewust is, kan zichzelf vergeven en weer door. En kan ook liefdevoller naar anderen kijken. Ik ben er milder van geworden.”

Kierkegaard was een overtuigd christen. Werken deze ideeën ook voor niet-religieuzen?
“Noties als dankbaarheid en ontvankelijkheid komen uit het christendom, maar staan ook op zichzelf. Op sociale media staat het vol met zogenaamde inspirational quotes die ook continu gaan over dankbaarheid ­tegenover van alles en nog wat.

Dus mensen zoeken het al in die richting. Het religieuze is in de bron al aanwezig. Kierkegaard was zelf overtuigd christen, maar een seculiere lezing van zijn werk is prima mogelijk, al doe je zijn boodschap daarmee uiteindelijk tekort. Wereldwijd worden zijn boeken nog steeds gelezen, ook in landen als Japan en Korea. Kierkegaard had namelijk een fenomenaal inzicht in de menselijke geest. De psychologie zoals we die nu kennen bestond nog niet in zijn tijd, maar hij was zeker een psycholoog en doorzag de menselijke verhoudingen. Mensen zijn paradoxale en feilbare wezens die zich moeten verhouden tot zichzelf, elkaar en de wereld. Zijn commentaar was in Kopenhagen in 1850 relevant, en is dat nu nog steeds. Ook zijn gevoel voor humor en ironie vind je terug in zijn werk, en gaan toch hand in hand met de ernst van zijn boodschap.”

Hoe moeten we dan omgaan met onszelf als feilbare wezens volgens Kierkegaard?
“Juist het gewone, dagelijks leven staat bij Kierkegaard centraal, en niet een soort onbereikbaar Verlichtingsideaal. Zijn uitgangspunt is dat ons hele menselijke bestaan een cadeau is, een geschenk, dat ons gegeven is uit vreugde en liefde. We hebben er dus geen vordering op. Dat idee werkt bevrijdend. Want in de kern bezitten we dus helemaal niks, niet eens onszelf. Ik bezit mijzelf niet en jij jouzelf niet, maar wij ­bestaan in de liefde die alomtegenwoordig is in God. ‘Tot niets worden voor God’, noemt Kierkegaard dat. Het is leven in overgave. Dat is niet per se makkelijk.

“Daarom is ‘tegenwoordig worden bij jezelf’ zo belangrijk. Kierkegaard verwijst naar bijbelse passages waar Jezus wijst op de vogel in de lucht en de lelie in het veld, die ook leven en groeien zonder daar verder eisen aan te stellen. In de kern is het leven goed. Maar vaak zijn we ontevreden en vergelijken onszelf met de buurman of buurvrouw. We projecteren daar een soort geluk of ­geslaagdheid op.

“Kierkegaard is daarover niet belerend, maar roept op om de blik naar binnen te richten op een gezonde manier. Dat confronteert ons met de soms moeilijke vragen en gevoelens die we in het dagelijks leven hebben. Is het erg dat we vergelijken? Kierkegaard geeft geen antwoorden, maar attendeert er voortdurend op dat we van onszelf mogen houden. Hoe we dat doen, is aan ons en voor iedereen anders. Uiteindelijk draait het bij Kierkegaard altijd om vergeving en genade. Het gaat er dus niet om het leven als project te zien, dat kan slagen of mislukken. Dat is hoe we er in de moderne wereld naar kijken.”

Is er dan ook iets dat we echt kunnen dóen? Moeten we niet handelen om iets voor elkaar te krijgen?
“Uiteindelijk wil Kierkegaard bereiken dat je weet wanneer je moet stoppen met denken, en dat je gaat handelen. Maar zonder daarbij te verzanden in ingewikkelde plannenmakerij. Gewoon doen wat zich aandient. Plannenmakerij is heus niet erg, maar het coronavirus maakt ons weer eens duidelijk dat je dingen niet altijd van tevoren kunt bedenken. Het leven blijft een waagstuk. Maar lijkt ook onspectaculair en ­alledaags. Een gesprek met mijn vrouw, het schrijven van een artikel of in de kroeg zitten: dat is allemaal zo concreet als wat. Maar daarin ­gebeurt het dus ergens. Daarin zit het. Daarin kunnen we liefde en vreugde ervaren. Maar dan moeten we het leven wel serieus nemen. De ernst van waaruit je handelt, betekent echter geen somberheid of verslagenheid. Ernst betekent dat je het leven op waarde weet te schatten, en dan als geschenk omarmt.

“Op een bepaalde manier blijft het wel ongrijpbaar. Ik heb de toespraken van Kierkegaard versimpeld en ingekort waar mogelijk, zodat ­iedereen die geïnteresseerd is in zijn werk, hem nu op een toegankelijke manier kan lezen. Die ‘gewone taal’ in mijn boek is overigens geen jip-en-janneketaal, maar vraagt nog wel wat inspanning. De waarde van hem te lezen zit er er uiteindelijk in dat Kierkegaard ons als geen ander opmerkelijk weet te maken op onze weerstand tegen het feit dat er onvoorwaardelijk van ons gehouden wordt. We durven er blijkbaar niet op te vertrouwen dat er een liefde bestaat die zo onvoorwaardelijk is dat we er niets voor hoeven te doen.”

Geert Jan Blanken. Kierkegaard in gewone taal, KokBoekencentrum Uitgevers, 269 blz., € 20,00

Lees ook: Laat je vooral verleiden door Kierkegaard
‘Eerst waren we bang voor God, nu zijn we bang voor elkaar.’ De grote Deense filosoof Kierkegaard voorzag de problemen van het moderne leven. Joakim Garff is zijn leven lang al in de greep van de filosoof. Hij schreef een biografie van Kierkegaard.