Ik ben – angst

Een diepgaande reflectie op het Bijbelverhaal uit Mattheus 14:22-32, waarin Jezus over het water wandelt en Petrus probeert hetzelfde te doen, maar uiteindelijk zinkt. Er zijn verschillende belangrijke thema’s die in de tekst worden aangesneden, zoals de betekenis van Jezus’ ‘Ik ben’, de kracht van vertrouwen, en de uitnodiging om de ‘zwaartekracht van boven’ te ervaren in het leven.

Er zijn nog verschillende invalshoeken en verdiepingen die we aan dit verhaal kunnen toevoegen, afhankelijk van de interpretatie en reflectie die we willen maken. Hier zijn een paar ideeën:

1. De paradox van het ‘Ik ben’:
   Het ‘Ik ben’ van Jezus heeft een diepere betekenis die niet alleen verwijst naar zijn goddelijkheid, maar ook naar een oproep aan ons om te participeren in diezelfde goddelijke aanwezigheid. Het is niet een statisch ‘Zijn’, maar een dynamische uitnodiging om zelf te zijn en ons bewust te zijn van onze verbondenheid met het hogere. Dit ‘Ik ben’ roept ons op om, net als Jezus, in ons dagelijks leven een “wezen” te belichamen dat volledig aanwezig is.
2. De twijfel en de moed van Petrus:
   Het moment waarop Petrus twijfelt en begint te zinken, is een herkenbaar element in het menselijke bestaan. Het benadrukt de fragiliteit van vertrouwen en de invloed van angst in ons leven. Toch is het juist het reddende handelen van Jezus dat het vertrouwen herstelt. Dit kan worden gezien als een metafoor voor de manier waarop we als mensen vaak twijfelen aan onze eigen kracht en moed, vooral wanneer we geconfronteerd worden met de ‘stormen’ van het leven. De vraag is niet of we ooit zullen twijfelen, maar of we ons kunnen herinneren om ons in vertrouwen over te geven aan de goddelijke kracht die ons redt.
3. De kerk en de verandering in de betekenis van ‘wijsheid’:
   De tekst verwijst naar Cynthia Bourgeault en haar kritiek op de kerk, die volgens haar de diepe wijsheid van Jezus heeft vervangen door doctrines en dogma’s. Dit zou een uitnodiging kunnen zijn om opnieuw na te denken over wat we echt leren van Jezus’ leven en leringen, los van institutionele beperkingen. In plaats van ons vast te houden aan rigide leerstellingen, kunnen we de nadruk leggen op de ervaring van aanwezigheid, vertrouwen en de zoektocht naar waarheid in ons eigen leven. Het gaat niet om het naleven van regels, maar om de innerlijke transformatie die de ‘wijsheid’ van Jezus teweegbrengt.
4. De hedendaagse toepassing van de ‘zwaartekracht van boven’:
   Verschillende krachten trekken ons naar beneden, de diepte van de zee in, in deze moderne wereld: cynisme, materialisme, oorlogen, en angst. Deze metaforen van zwaartekracht zijn krachtig, maar er zijn ook tegenkrachten die ons uitnodigen om hoger te stijgen. De wijsheid die we zoeken in gebed, meditatie, kunst en muziek zijn ‘luchten’ die ons uit die zwaartekracht kunnen tillen. Dit benadrukt de rol van spirituele praktijken als middelen om ons te verbinden met het hogere, dat ons helpt om ons los te maken van de beperkingen van de materiële wereld.
5. Het mystieke aspect van het verhaal:
   Het verhaal van Petrus op het water kan ook gezien worden als een mystieke ervaring waarin de grens tussen het menselijke en het goddelijke vervaagt. Het ‘water’ staat vaak symbool voor de diepte van het mysterie en het onbewuste, en het feit dat Petrus hier letterlijk over het water loopt, kan worden geïnterpreteerd als een beeld van hoe de spirituele zoektocht ons in staat stelt om het onmogelijke te doen, mits we in volledige overgave en vertrouwen leven. Het mystieke is niet altijd logisch, maar kan ons naar grotere diepten van waarheid brengen.
6. De betekenis van stilte en afzondering: Het feit dat Jezus zich afzondert om te bidden, kan worden gezien als een herinnering aan het belang van stilte en afzondering in ons eigen leven. In onze drukke wereld, waar de ‘stormen’ van het dagelijks leven vaak onophoudelijk zijn, kan de praktijk van stilte en gebed ons de ruimte geven om onze innerlijke wijsheid te horen en te verbinden met het goddelijke.

In alles kan het verhaal van Petrus op het water ons eraan herinneren dat geloof niet betekent dat we geen angst of twijfels hebben, maar dat we in de stormen van het leven het vertrouwen hebben dat er altijd een pad is, een ‘Ik ben’, die ons uitnodigt om de diepte in te gaan en de moed te vinden om op het water te lopen.

Er is nog veel meer te zeggen over dit bijbelverhaal. Hier zijn enkele aanvullende perspectieven die de diepte van het verhaal verder kunnen verkennen:

1. De symboliek van het water en de storm

Water is een krachtig symbool in veel religieuze en spirituele tradities. In dit verhaal staat het water vaak symbool voor de oncontroleerbare krachten van het leven: emoties, chaos, onzekerheid. De storm representeert de uitdagingen en angsten waarmee we geconfronteerd worden. Het feit dat Jezus over het water wandelt, suggereert dat er een manier is om boven deze chaotische krachten uit te stijgen, niet door ze te ontkennen, maar door een diepe, spirituele verbondenheid te vinden die ons in staat stelt om er met vertrouwen doorheen te bewegen. Dit kan een oproep zijn om niet in paniek te raken bij de eerste tekenen van turbulentie, maar in plaats daarvan te zoeken naar een hogere wijsheid die ons boven de golven doet staan.

2. Het belang van gemeenschap en het individuele geloof van Petrus

Hoewel de nadruk vaak ligt op Jezus die over het water wandelt, is er een subtiele dynamiek tussen Jezus, Petrus en de andere leerlingen. Jezus vraagt Petrus niet alleen om vertrouwen te hebben in hem, maar ook om zelf het initiatief te nemen. Dit benadrukt een belangrijk aspect van het geloof: het is niet genoeg om alleen maar de aanwezigheid van de leraar te erkennen; er is ook actie nodig van de leerling zelf. Petrus vertegenwoordigt het verlangen om spiritueel te groeien, om meer te doen dan alleen te vertrouwen op de kracht van anderen, maar ook te vertrouwen op de eigen kracht en potentieel. Zijn twijfels en de momenten van zinken wijzen ons erop dat geloof een proces is, geen garantie voor succes zonder moeite.

3. Het ‘Ik ben’ als antwoord op angst

De uitspraak van Jezus, “Wees niet bang. Ik ben het,” is bijzonder krachtig in zijn eenvoud. Het is niet alleen een geruststelling, maar ook een verklaring van zijn identiteit als de belichaming van het goddelijke. De woorden “Ik ben” verwijzen naar de eeuwige aanwezigheid van God – een concept dat al in het Oude Testament voorkomt (bijvoorbeeld in de ontmoeting van Mozes met God in de brandende struik, waar God zich voorstelt als “Ik ben die Ik ben” – Exodus 3:14). In dit verhaal zegt Jezus, door het gebruik van diezelfde woorden, dat hij niet alleen een mens is, maar dat hij de incarnatie van God zelf is. Dit versterkt de boodschap dat, zelfs in de meest angstaanjagende momenten van het leven, de goddelijke aanwezigheid altijd dichtbij is.

4. Het contrast tussen Petrus en de andere leerlingen

De andere leerlingen in de boot vertegenwoordigen vaak de massa, de mensen die passief afwachten en niet durven handelen. Ze zijn niet in staat om de radicale stap te zetten die Petrus doet, namelijk het risico nemen om uit de boot te stappen en op het water te lopen. Het contrast tussen de angstige, afwachtende houding van de anderen en de moedige, maar toch twijfelende stap van Petrus kan gezien worden als een kritiek op de passieve houding van veel gelovigen in de tijd van Jezus (en misschien ook in onze tijd). Het roept de vraag op of we bereid zijn om onze comfortzones te verlaten en daadwerkelijk in het geloof te stappen, zelfs als dat ons angstig maakt.

5. De relatie tussen geloof en redding

Petrus’ ervaring van zinken en vervolgens gered worden door Jezus is een krachtige illustratie van hoe geloof werkt: het is geen constante zekerheid of succes, maar eerder een proces van vallen, twijfelen, en weer opstaan. De redding van Petrus is niet gebaseerd op zijn volmaakte geloof, maar op de genade en liefde van Jezus. Het onderstreept het idee dat ons geloof in God niet betekent dat we altijd standvastig zullen blijven, maar dat zelfs in onze momenten van falen, de redding van God altijd beschikbaar is. Dit is een belangrijke boodschap voor mensen die worstelen met hun eigen spirituele reis: falen is niet het einde, maar een kans om weer opnieuw te beginnen, geholpen door de genade van God.

6. De kracht van een persoonlijke ontmoeting met Jezus

De manier waarop Jezus persoonlijk tegen Petrus spreekt (“Wees niet bang. Ik ben het”) benadrukt de intimiteit van de relatie die elke gelovige kan hebben met Jezus. Het is niet alleen de aanwezigheid van een leraar of een abstract idee, maar een directe, persoonlijke uitnodiging om niet te vrezen. Dit kan worden opgevat als een uitnodiging voor ons allen om niet alleen op de algemene principes van het geloof te vertrouwen, maar ook op onze eigen persoonlijke ervaring en relatie met het goddelijke.

7. De implicaties voor de kerk en de moderne spiritualiteit

Cynthia Bourgeault’s opmerking over de kerk die het directe, persoonlijke en transformerende aspect van Jezus’ wijsheid verloren heeft, raakt een gevoelige snaar in de moderne tijd. Waar de vroege kerk zich richtte op het persoonlijke, spirituele aspect van Jezus’ leringen en de mystieke ervaring van het geloof, lijkt de moderne kerk vaak meer gefocust te zijn op dogma’s en doctrines. Dit roept de vraag op: hoe kunnen we, als christenen, terugkeren naar een geloofservaring die meer gebaseerd is op de innerlijke ervaring van Gods aanwezigheid en minder op externe regels en voorwaarden? Het verhaal van Petrus laat zien dat geloof niet slechts een intellectuele instemming is, maar een actieve, persoonlijke ervaring van overgave en vertrouwen in Gods genade.

8. De boodschap van hoop en transformatie

Uiteindelijk is het verhaal van Petrus en Jezus op het water een verhaal van hoop en transformatie. Het laat ons zien dat, ongeacht hoe chaotisch en onzeker het leven kan zijn, er altijd een mogelijkheid is om te groeien in vertrouwen, moed en geloof. Zelfs wanneer we struikelen en zinken, is er de belofte van redding en nieuwe mogelijkheden. Jezus’ vermogen om Petrus te redden benadrukt dat er altijd een weg is naar herstel en transformatie, hoe diep we ook kunnen vallen.

Het verhaal biedt ons dus niet alleen een les over vertrouwen en moed, maar ook over de transformerende kracht van het goddelijke in ons leven. Het daagt ons uit om, zoals Petrus, uit onze comfortzone te stappen, ons angsten onder ogen te zien en ons over te geven aan de ‘zwaartekracht van boven’.

In haar boek The Wisdom Way of Knowing bespreekt Cynthia Bourgeault niet alleen de specifieke perikoop uit Mattheus 14:22-32, maar biedt ze een bredere interpretatie van de spirituele en mystieke aspecten van de Bijbel. Haar benadering is geïnspireerd door een dieper inzicht in de zogenaamde ‘wijsheidstraditie’, die niet alleen verwijst naar intellectuele kennis, maar naar een dieper, ervaringsgericht weten dat verder gaat dan de rationele benadering van het geloof.

In het specifieke hoofdstuk over Mattheus 14 (waar Jezus over het water wandelt en Petrus probeert hem na te volgen), legt Bourgeault uit dat dit verhaal een symbolisch en mystiek proces weerspiegelt. De boodschap van dit verhaal is voor haar niet alleen een historische gebeurtenis, maar een dieper spiritueel principe, dat gaat over innerlijke transformatie en de ervaring van het goddelijke in de fysieke en emotionele stormen van het leven.

Enkele belangrijke thema’s die Cynthia Bourgeault aanstipt in haar interpretatie:

1. De mystieke ervaring van Jezus’ ‘Ik ben’
   Bourgeault ziet de uitspraak van Jezus “Ik ben” als een sleutel tot begrijpen van zijn goddelijkheid. In haar visie gaat het hier niet alleen om Jezus die zijn identiteit onthult, maar om een diepere verbinding met het goddelijke wezen dat buiten de gewone menselijke ervaring ligt. Het “Ik ben” is niet louter een mentale oefening, zoals bij Descartes (“ik denk, dus ik ben”), maar een ervaring van volledige, onvoorwaardelijke aanwezigheid en zijn. Het is een spirituele werkelijkheid die niet kan worden begrepen met het verstand, maar alleen door ervaring en innerlijke kennis.
2. Het verhaal als symbolische oproep tot spirituele daadkracht
   Bourgeault benadrukt dat Petrus’ poging om over het water te lopen een krachtige symbolische daad is die verwijst naar de spirituele reis van elke volgeling van Jezus. Het is een uitnodiging om uit de “boot” van het oude zelf en de oude patronen van angst, twijfel en lijdend geloof te stappen. Petrus probeert iets onmogelijks te doen: te wandelen boven de stormen van het leven. Dit kan worden geïnterpreteerd als een mystieke praktijk waarin iemand de stormen van het leven niet probeert te ontvluchten, maar door ze heen beweegt in volledige overgave aan het goddelijke.
3. Het proces van vallen en opstaan in het geloof
   In het verhaal zien we hoe Petrus, ondanks zijn moed om uit de boot te stappen, uiteindelijk begint te zinken zodra hij afgeleid wordt door de golven en de wind. Bourgeault legt uit dat dit een duidelijk voorbeeld is van hoe ons geloof in het leven vaak fluctueert. Het spirituele pad is niet een rechte lijn; het is een proces van vallen, twijfelen, en weer opstaan. Zelfs als we ‘verliezen’ in momenten van angst of twijfel, is er altijd de mogelijkheid van redding en wederopstanding door de aanwezigheid van het goddelijke.
4. De afslag die de kerk heeft genomen
   Bourgeault gebruikt dit verhaal ook als metafoor voor een bredere spirituele crisis binnen de kerk. Ze suggereert dat de kerk, na de tijd van Jezus, in plaats van de diepe, transformerende spirituele ervaring te omarmen, zich heeft gericht op dogma’s, doctrines en de “leer van de uiterlijke redding”. Dit staat volgens haar in contrast met de oorspronkelijke boodschap van Jezus, die een directe, ervaringsgerichte verbinding met het goddelijke en innerlijke transformatie benadrukte. Het verhaal van Petrus op het water is voor haar een oproep om terug te keren naar die diepere ervaring van Jezus’ wijsheid en aanwezigheid, in plaats van vast te houden aan abstracte overtuigingen die geen transformatieve kracht hebben.
5. Het belang van contemplatie en stilte
   Bourgeault benadrukt ook dat de ervaring van Jezus op de berg, waar hij zich afzondert om te bidden, essentieel is voor het begrijpen van de bredere spirituele betekenis van het verhaal. Jezus trekt zich terug in stilte, weg van de drukte en de chaos van het leven. Dit is een belangrijk element in de ‘wijsheidstraditie’, omdat innerlijke stilte en contemplatie fundamenteel zijn voor het ontwikkelen van een dieper bewustzijn van de goddelijke aanwezigheid in onszelf en in de wereld om ons heen. Het bidden op de berg is een manier om verbinding te maken met dat hogere zelf, dat ons in staat stelt om met de stormen van het leven om te gaan.
6. De spirituele uitdaging van de stormen in ons leven
   Bourgeault erkent de stormen van het leven als een essentieel aspect van de spirituele reis. De stormen kunnen worden gezien als metaforen voor de uitdagingen, angsten en innerlijke conflicten waarmee we geconfronteerd worden. De waarheid van het verhaal, in haar ogen, is dat we de stormen niet kunnen vermijden, maar we kunnen leren om er doorheen te bewegen. De enige manier om boven de stormen uit te stijgen is door volledig aanwezig te zijn, net als Jezus die over het water wandelt. De ervaring van deze goddelijke aanwezigheid transformeert de manier waarop we omgaan met angst en twijfel.

Samenvatting van Bourgeault’s benadering

Cynthia Bourgeault benadert Mattheus 14:22-32 als een mystieke en spirituele tekst die ons uitnodigt om voorbij de oppervlakkige, rationele interpretatie van het verhaal te kijken. Ze benadrukt de uitnodiging om te leven vanuit een dieper bewustzijn, waarin we niet alleen de stormen van het leven onder ogen zien, maar er ook boven kunnen uitstijgen door een directe ervaring van het goddelijke ‘Ik ben’. Het verhaal van Petrus, volgens haar, is een weerspiegeling van het spirituele pad dat we allen kunnen volgen: een pad van moed om uit de boot te stappen, van falen en twijfel, en uiteindelijk van redding en transformatie door de voortdurende aanwezigheid van het goddelijke.

In haar werk legt Bourgeault dus de nadruk op innerlijke transformatie, de mystieke ervaring van God en de uitnodiging om niet alleen rationeel te geloven, maar actief deel te nemen aan het goddelijke mysterie dat door Jezus wordt geïnitieerd. Het is een oproep om ons geloof te verdiepen en om onszelf te openen voor de ervaring van een levende, dynamische relatie met het goddelijke.