Hormonen – vrouwen

Selma (36) past haar leven aan op haar menstruatiecyclus. ‘Als ik nu geen rust neem, volgt er komende week een explosie’
Vrouwen worden zich steeds bewuster van de invloed van hormonen. Selma Rana leerde hoe haar lichaam werkt en richtte haar leven erop in. Dit is hoe ze dat doet.

auteur: Susan Wichgers
datum: 21 maart 2025
website: https://www.trouw.nl/verdieping/selma-36-past-haar-leven-aan-op-haar-menstruatiecyclus-als-ik-nu-geen-rust-neem-volgt-er-komende-week-een-explosie~b8d719a9/

Dag 1: menstruatie (gemiddeld 5 dagen)

Mijn lijf is zwaar, mijn buik, rug en benen zeuren. Ik voel het meteen als ik wakker word. Ik probeer niet te blijven liggen en dat lukt, maar ik ben moe, zo moe. Hoewel mijn lichaam nog niet meewerkt, voel ik me tegelijkertijd opgelucht. Vanaf deze dag wordt het alleen maar beter.

Blijf op de hoogte

Ik beantwoord wat vragen van m’n werk per mail, verder moeten ze het zonder mij doen. Ik richt een plankje met boeken waar ik me al een tijdje aan stoor opnieuw in en maak een tripje naar de milieustraat. Drie keer per week doe ik krachttraining, maar vandaag nog even niet: als ik zou proberen mijn normale gewicht te squatten, raak ik alleen maar gefrustreerd. Nadat ik de kinderen op bed leg rond een uur of acht, ga ik zelf ook maar.

Over Selma
Selma Rana woont met haar vriend en drie jonge kinderen in een dorp in Noord-Brabant. Ze is ondernemer en heeft een horeca-uitzendbureau en een pendelbusservice voor festivals. Ongeveer vier jaar geleden begon ze met het bijhouden van haar cyclus, sinds anderhalf jaar past ze haar leven erop aan.

Tegen alle beledigende clichés in is de menstruatie in het algemeen een opluchting. De hormonen progesteron en oestrogeen, die de week ervoor flink zijn gekelderd, stabiliseren nu weer. Goed nieuws voor het brein, dat vooral reageert op heftige schommelingen in hormonen, en daarmee de stemming.

De opluchting is puur mentaal, want lichamelijk gezien is dit de zwaarste periode. Voor Selma is de pijn te overzien, maar er zijn ook mensen met zulke hevige buikkrampen dat ze er ’s nachts slecht van slapen.

Gynaecoloog Bertho Nieboer ziet ze bij het Radboudumc de hele dag, vrouwen met zware menstruatiepijn. Er zijn patiënten die zich pas na vijftien jaar pijn lijden bij Nieboer melden. Ze beschouwen het als normaal.

Hormoongerelateerde klachten op het werk zouden meer aandacht moeten krijgen in wetenschappelijk onderzoek, zegt Nieboer, net als pijn rond de menstruatie, waarbij hij opmerkt dat er een stuk meer onderzoeksgeld gaat naar erectiestoornissen dan naar menstruatieklachten. “We weten eigenlijk niet hoeveel pijn normaal is. Als je meer dan zes paracetamol nodig hebt of je moet thuisblijven, is dat te veel? Dat hebben we niet afgesproken. Daarom zien we ook zoveel vertraging in diagnoses.”

Dag 9: folliculair (zo’n 10 tot 17 dagen)

De wereld is opgeklaard. Het is 5.30 en ik heb zin om op te staan. Ik heb zoveel ideeën en plannen dat ik het overzicht haast verlies. Voor volgende week plan ik een salesgesprek met de organisatie van een festival. Een paar maanden geleden maakte ik per ongeluk een foutje in de planning, waardoor ik allerlei moeilijke afspraken in de week voor mijn menstruatie had. Dan twijfel ik opeens of ik het allemaal wel kan.

Of ik mee kan naar de voetbaltraining, vraagt mijn vriend na een lange dag op kantoor. Zonder morren ga ik. Vrienden vragen of ik daarna nog een drankje wil doen. Ik zeg direct ja, zonder me zorgen te maken over de dag erna.

Deze dagen kruipt de hoeveelheid oestrogeen langzaam op, het baarmoederslijmvlies groeit. De eicellen zijn aan het rijpen. De meeste vrouwen zijn zelfverzekerder, optimistischer, en hebben meer energie dan in de weken ervoor.

Voor Selma duurt deze fase ongeveer tien dagen, maar dat verschilt per persoon. Sterker nog: de lengte van de fases varieert zelfs binnen een en dezelfde persoon, weet onderzoeker Lotte Gerritsen. Zij is universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht en deed bij twee groepen van twintig vrouwen onderzoek naar de invloed van specifieke hormonen op de stemming. De ene groep had een natuurlijke cyclus, de andere groep gebruikte hormonale anticonceptie.

Vrouwen die hormonale anticonceptie gebruikten, varieerden minder in stemming gedurende een cyclus, vonden Gerritsen en haar collega’s. “Dat past in het heersende beeld dat de stemming deels wordt bepaald door hormonen, en dat je dat dus kunt stabiliseren”, zegt ze.

Of dat een voor- of nadeel is, verschilt volgens haar per persoon. Voor Selma was hormonale anticonceptie niks. Ze werd er somber van, depressief haast.

“Bij de keuze voor anticonceptie kun je je afvragen: hoe belangrijk is de piek rondom de eisprong voor mijn algehele stemming?”, zegt Gerritsen. “Als je al positief gestemd bent, heb je dat minder nodig. Anderen hebben die piek juist nodig om zich lekker te voelen. Die verlies je als je hormonale anticonceptie gebruikt.”

Dag 15: eisprong (12-36 uur)

Ik word weer om 5.30 wakker en stap er direct uit, zonder moeite. Vandaag heb ik een afspraak met de festivalorganisatie, ik heb er zin in. Ik krijg geen stress van het idee van zo’n moeilijke afspraak, juist energie.

Het gesprek ging goed, zoals verwacht, maar thuis gaat het minder. Een van de kinderen zeurde vanochtend over een sok die niet goed zit. Kom op nou, dacht ik. Het lukte om me in te houden, gelukkig, maar ik merkte dat ik snel geïrriteerd was. En kom ik thuis, begint mijn partner over een vuilniszak die nog buiten staat, terwijl dat net zo goed zijn verantwoordelijkheid is.

Voor het merendeel van de vrouwen zijn de dagen rondom de eisprong een geweldige fase, zowel mentaal als fysiek. Vlak voor ovulatie is er een piek in oestrogeen en een klein piekje testosteron, waardoor mensen zich zelfverzekerd voelen en meer zin kunnen krijgen in seks.

Naast alle voordelen kunnen deze dagen de eerste irritaties zich al aandienen, zoals bij Selma. Waarschijnlijk komt dat door de snelle schommeling van oestrogeen, verklaart psycholoog Astrid Kamperman.

Selma is er nooit mee naar een arts geweest, maar vermoedt dat ze premenstrueel syndroom (PMS) heeft, een verzamelnaam voor mentale en fysieke klachten in de tweede helft van de cyclus. Kamperman werkt aan een onderzoek naar de overtreffende trap van PMS: premenstrueel dysforie syndroom (PMDD), een ernstige stemmingsstoornis die ook in de tweede helft van de cyclus optreedt en waar volgens de onderzoeker ‘vreselijk weinig’ over bekend is. Dat terwijl de klachten soms zo zwaar zijn dat vrouwen hun eierstokken en baarmoeder laten verwijderen.

Kamperman wil onder meer vaststellen waar PMS ophoudt en PMDD begint, dat onderscheid is nu niet helder. Ze doet het onderzoek in haar vrije tijd: onderzoeksgeld is er vooralsnog niet.

De studie ‘loopt als een trein’, zegt de onderzoeker: binnen een jaar meldden zich 350 vrouwen die vrijwillig allerlei vragenlijsten hebben ingevuld. Volgens haar een teken dat er enorme behoefte aan het onderzoek is. “Een groot deel van die vrouwen zit dagelijks haar cyclus voor ons te tracken. Joh, ik had gedacht dat we daar vijf jaar mee bezig zouden zijn.”

Dag 21: luteaal (ongeveer 14 dagen)

Ik sta minder fit op. De afgelopen dagen waren redelijk kalm, maar ik erger me steeds sneller aan mijn vriend en kinderen. Als ik nu geen rust neem, volgt er komende week een explosie.

Ik heb de auto gepakt en ben naar een hotel in Utrecht gegaan. Dat doe ik sinds een paar maanden elke keer rond deze dag. Ik mag alles en moet niks, een soort reset. Vandaag lunchte ik in Utrecht en kocht daarna chips, die ik in bed opat. ’s Avonds bestelde ik eten en keek naar de comedyfilm Are you there God? It’s me, Margaret. Nog een relatief goede keuze – het had ook Bridgerton kunnen zijn.

De eerste week van de luteale fase is meestal nog een redelijk kalme week, zegt psycholoog Kamperman. Ook voor Selma is dag 21 nog niet de zwaarste dag. Haar maandelijkse nachtje weg is preventief, om de laatste cyclusweek te verlichten.

Psycholoog Estrella Montoya, schrijver van het boek Hormonen en vrouwen, begrijpt wel waarom dat haar helpt. Bij PMS werkt stressreductie goed, weet Montoya. “Stress en PMS gaan hand in hand. Mindfulness en lichaamsgerichte oefeningen als yoga kunnen goed helpen.”

Een andere tip van Montoya, die tien jaar lang onderzoek deed naar de invloed van hormonen op de psyche aan de Universiteit Utrecht: kijk kritisch naar leefstijl. “Er zijn onderzoeken die een verband laten zien tussen ernstige PMS en veel suiker, cafeïne en alcohol. Als je last hebt van PMS kun je proberen om aanpassingen te maken en te kijken of de symptomen verminderen.”

Dag 25: luteaal

De kinderen maken me wakker om 6.50. Ik heb ruim acht uur geslapen maar ben nog steeds uitgeput. Mijn dochter begint meteen met praten en houdt er niet mee op. Meestal vind ik dat lief en gezellig, nu wil ik vooral graag rust. Na mijn ontbijt heb ik nog steeds honger, dus eet ik nog wat extra. Het is alsof mijn lichaam op die manier hoopt op wat energie.

Ik doe bijna een uur over een mailtje naar een klant dat ik normaal in vijf minuten schrijf. Bij iedere zin vraag ik me af: hoe komt dit over? Als ik geen nachtje weg was geweest, zou dit de dag zijn geweest dat ik allerlei grote dingen ging bevragen: wil ik dit werk wel doen? Zit mijn relatie goed? Soms overzag ik het leven niet meer, om me vijf dagen later te schamen voor die gevoelens. Door op tijd rust te nemen ben ik dat nu voor. Maar heftige emoties zijn er nog altijd.

Voor veel vrouwen zijn de laatste cyclusdagen het zwaarst. Er gebeuren twee fluctuaties tegelijk: zowel de hoeveelheid oestrogeen als progesteron keldert. “Het brein moet heel veel klappen opvangen”, zegt Kamperman daarover. “Ik zou niet m’n huwelijksdag plannen in deze week.”

Hoeveel vrouwen er zijn met dezelfde klachten als Selma is niet duidelijk. Er zullen vrouwen zijn die amper iets van hun menstruatiecyclus merken, maar Montoya schat in dat de overgrote meerderheid van de vrouwen PMS heeft.

Gynaecoloog Nieboer herinnert zich een debat met andere gynaecologen van een paar jaar geleden. “De vraag was: bestaat er eigenlijk wel zoiets als PMS? Er waren mensen die zeiden: het is een variant van normaal, moeten we dat een syndroom noemen?”

De zorg in het algemeen en de ggz in het bijzonder heeft nog een wereld te winnen op dit gebied, vindt Montoya. Volgens haar zijn hormonen vaker wel dan niet van invloed op hoe iemand zich voelt. “Er zijn genoeg psychologen die daar geen aandacht voor hebben. Terwijl je hormonen eigenlijk niet kunt negeren, vind ik, als je psychologische behandelingen doet.”

Vooralsnog ligt de bal vooral bij vrouwen zelf. Maar ook zelfkennis is een groot goed, daar zijn alle deskundigen het over eens. “Als je je bewust wordt van je cyclus en hoe je gemoed schommelt, kun je er milder naar kijken”, zegt Montoya. Houd rekening met de dagen waarop je lichamelijke klachten hebt of slechter slaapt, adviseert ze. “Dat klinkt als iets heel kleins, maar ik denk dat het een groot effect kan hebben.”

Had ik het allemaal maar eerder geweten, denkt ook Selma regelmatig. Inmiddels deelt ze haar inzichten over PMS op Instagram, maar tot een paar jaar geleden wist ze niks van hormonen en de invloed die ze op haar hadden. Nu ze haar lichaam kent en haar leven daarop aanpast, is ze een vrolijker persoon geworden. Ze moest er alleen wel 36 voor worden.

Lees ook: Met deze podcast over menstruatie ga je op tournee door de baarmoeder

In de podcast 28ish Days Later leer je alles over menstruatie.