Hoogbegaafdheid en misdiagnoses – waarom?

Misdiagnoses in de geestelijke gezondheidszorg komen vaker voor dan vaak wordt erkend, vooral bij mensen met hoogbegaafdheid. Dit komt onder andere doordat hoogbegaafdheid niet wordt erkend in het DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), het officiële handboek van de psychiatrie. Hierdoor kunnen mensen die hoogbegaafd zijn onterecht een diagnose krijgen die niet hun daadwerkelijke ervaringen weerspiegelt. Dit artikel onderzoekt waarom deze misdiagnoses gemakkelijk plaatsvinden en waarom het gebrek aan kennis over hoogbegaafdheid in de zorg vaak leidt tot onjuiste interpretaties van symptomen.

Het Gebrek aan Erkenning van Hoogbegaafdheid in de Psychiatrie
Hoogbegaafdheid wordt niet erkend als een medische aandoening of stoornis in het DSM. Dit kan een belangrijke reden zijn waarom misdiagnoses voorkomen. Terwijl andere aandoeningen, zoals autisme, ADHD of depressie, duidelijke diagnostische criteria hebben, ontbreekt dit voor hoogbegaafdheid. Dit betekent dat therapeuten, psychologen en psychiaters vaak de algemen vooroordelen hebben over hoogbegaafden en niet de tools hebben om hoogbegaafdheid te herkennen, zelfs wanneer dit een belangrijke factor is in de beleving van de cliënt.

Hoogbegaafden kunnen symptomen vertonen die lijken op die van psychiatrische stoornissen, zoals angst, depressie, overprikkeling, sociale isolatie of obsessieve gedragspatronen, maar deze symptomen zijn vaak geen aanwijzingen voor een ziekte. In plaats daarvan kunnen ze het gevolg zijn van het onvermogen van de hoogbegaafde persoon om zich aan te passen aan de omgeving die hun hoge intellectuele en emotionele behoeften niet begrijpt of ondersteunt.

De Symptomen van Hoogbegaafdheid die Lijken op Psychiatrische Stoornissen
Hoogbegaafde mensen vertonen vaak gedrag of trekken die het risico lopen verkeerd geïnterpreteerd te worden. Dit komt doordat de kenmerken van hoogbegaafdheid overlappen met symptomen van veel gangbare psychische aandoeningen. Hier zijn enkele voorbeelden:

1. Perfectionisme en Dwang: Hoogbegaafde individuen kunnen perfectionistisch zijn, wat hen soms doet worstelen met dwanggedachten en -gedragingen. Deze mensen hebben vaak een sterk innerlijk verlangen om de wereld te begrijpen en te verbeteren. Wanneer de realiteit niet overeenkomt met hun idealen, kan dit leiden tot gevoelens van onmacht en angst, die als dwangmatig gedrag worden geïnterpreteerd.
2. Overprikkeling: Hoogbegaafde mensen hebben vaak een sterk ontwikkeld zenuwstelsel en zijn gevoelig voor prikkels. Ze kunnen overprikkeld raken door drukte, geluiden of de emoties van anderen, wat kan leiden tot sociaal isolement of terugtrekking. Dit gedrag wordt soms verward met symptomen van sociale angst of autisme.
3. Existentiële Crisis en Depressie: Omdat hoogbegaafde individuen vaak diepere vragen stellen over het leven, de wereld en hun rol daarin, kunnen ze zichzelf verliezen in existentiële vragen en gevoelens van leegte. Dit kan worden aangezien voor depressie, terwijl het in werkelijkheid een fase van zelfontdekking en persoonlijke groei kan zijn.
4. Intense Emoties en Stemmingswisselingen: Hoogbegaafden ervaren vaak intense emoties, zowel positieve als negatieve. Dit kan leiden tot stemmingswisselingen die lijken op symptomen van bipolaire stoornis of andere stemmingsstoornissen, maar deze schommelingen kunnen gewoon het gevolg zijn van hun emotionele intensiteit en de moeite die ze hebben met het beheersen van hun gedachten en gevoelens.

Het Gebrek aan Kennis bij Therapeuten
Omdat hoogbegaafdheid (gelukkig) geen officieel erkende stoornis is in het DSM, hebben veel therapeuten en zorgprofessionals onvoldoende kennis over wat het precies inhoudt en hoe het zich uit in het dagelijks leven. Hoogbegaafdheid wordt vaak gezien als een “positieve eigenschap” die niet in verband wordt gebracht met psychische klachten, wat kan leiden tot de onderkenning van de problematiek die mensen met hoogbegaafdheid ervaren.
Veel therapeuten kunnen bijvoorbeeld het onderscheid niet maken tussen hoogbegaafdheid en een stoornis als ADHD of autisme. De neiging om symptomen die buiten de norm vallen te zien als tekenen van een stoornis, komt voort uit het gebrek aan kennis over de unieke kenmerken van hoogbegaafdheid. Een hoogbegaafde persoon die moeite heeft met het aanpassen aan sociale normen, kan bijvoorbeeld ten onrechte gediagnosticeerd worden met een stoornis, terwijl het in werkelijkheid gaat om een mismatch tussen hun intellectuele en emotionele behoeften en de omgeving waarin ze zich bevinden.

Gevolgen van Misdiagnoses
De misdiagnoses die ontstaan door het ontbreken van kennis over hoogbegaafdheid kunnen ernstige gevolgen hebben voor de persoon die wordt gediagnosticeerd. Ten eerste kunnen ze onterecht medicatie krijgen, zoals antidepressiva of antipsychotica, die niet alleen ineffectief zijn, maar ook schadelijk kunnen zijn voor hun welzijn. Daarnaast kan een verkeerde diagnose leiden tot een verkeerd behandelingsplan, waarbij de onderliggende problemen van de persoon niet worden aangepakt.

Daarnaast kan een misdiagnose het zelfbeeld van de persoon ernstig schaden. Een hoogbegaafde persoon die zich al “anders” voelt, kan het gevoel krijgen dat er iets fundamenteel mis met hen is. Dit kan leiden tot gevoelens van hopeloosheid, isolatie en schaamte, wat hun mentale gezondheid verder kan ondermijnen.

Het Belang van Kennis en Ondersteuning
De sleutel tot het verminderen van misdiagnoses bij hoogbegaafde mensen ligt in het vergroten van de kennis en het begrip van hoogbegaafdheid onder zorgprofessionals. Wanneer therapeuten zich bewust zijn van de unieke kenmerken van hoogbegaafde mensen en de problemen die kunnen voortvloeien uit het niet erkend worden, kunnen ze effectievere behandelingen bieden die gericht zijn op het begrijpen van de persoon als geheel, in plaats van het simpelweg labelen van symptomen als stoornissen.

Daarnaast is het belangrijk dat therapeuten zich realiseren dat hoogbegaafdheid niet altijd gepaard gaat met succes of geluk. Veel hoogbegaafde mensen ervaren juist gevoelens van verwarring, eenzaamheid of onbegrip door hun afwijkende beleving van de wereld. Het erkennen van hoogbegaafdheid als een potentieel bron van psychische strijd kan helpen bij het bieden van empathie, ruimte en gerichte ondersteuning.

Kortom: Misdiagnoses komen vaak voor omdat hoogbegaafdheid niet erkend wordt als een specifieke eigenschap in de psychiatrie en therapeuten daardoor onvoldoende kennis hebben over de uitdagingen die gepaard gaan met het hoogbegaafde brein. Door hoogbegaafdheid in de context van persoonlijke groei te begrijpen en niet te verwarren met psychische stoornissen, kunnen we beter in staat zijn om deze misdiagnoses te voorkomen en hoogbegaafde mensen de juiste ondersteuning te bieden. Het is essentieel dat we ons bewust zijn van de complexiteit van hoogbegaafdheid en deze erkennen als een legitiem aspect van de menselijke ervaring, zodat we onterecht labelen en schade door misdiagnoses kunnen voorkomen.