Hoogbegaafdheid en autisme

De Misdiagnose van Hoogbegaafdheid en Autisme
In de wereld van diagnostiek en behandeling wordt het steeds duidelijker dat er een groeiende verwarring bestaat tussen hoogbegaafdheid en autisme. Het label autisme wordt vaak sneller en gemakkelijker toegeschreven aan mensen die zich niet altijd conformeren aan de sociale of gedragsnormen van de maatschappij, terwijl hoogbegaafdheid soms moeilijker te herkennen is. Dit heeft verregaande gevolgen voor de manier waarop mensen met deze eigenschappen behandeld en begrepen worden, zowel op het gebied van onderwijs als in de bredere samenleving.

Lang geleden schreef ik er kort over: hoogbegaafd-en-autisme/
Noks Nauta vroeg er in 2023 in TROUW ook aandacht voor: verwar-hoogbegaafdheid-niet-met-autisme/ Zij schrijven in dat artikel: “Hoogbegaafdheid en autisme worden te vaak en onterecht aan elkaar gekoppeld. Hoogbegaafden zijn vaak ook hoogsensitief (prikkelgevoelig). Er zijn echter geen aanwijzingen dat zij vaker autisme zouden hebben. Als het al samen voorkomt, is het nog de vraag of er werkelijk sprake is van een dubbeldiagnose of dat de onderzoeker de hoogbegaafdheid niet ziet.”
Op de website van het IHBV staat er nog meer over: ihbv en autisme

Waarom daar aandacht voor vragen?
Omdat ik in mijn praktijk te vaak zie dat volwassenen en kinderen deze diagnose krijgen, waarbij ik denk: ‘Jij, autistisch?!’
Een fundamenteel onderscheid tussen hoogbegaafdheid en autisme is de manier waarop een persoon met de buitenwereld omgaat. Hoogbegaafden en mensen met autisme kunnen vaak overlappen in hun gedragingen, zoals een intense focus, moeite met sociale interacties of een uitgesproken behoefte aan structuur en overzicht. Toch is het essentieel om deze twee kenmerken zorgvuldig te onderscheiden, aangezien dit leidt tot een betere behandeling en begeleiding. Het begrijpen van de diepere verschillen tussen deze twee kan misdiagnoses helpen voorkomen en bijdragen aan een meer empathische benadering van individuen.

Het Label “Autisme” en de Snelle Diagnose
Autisme, of Autisme Spectrum Stoornis (ASS), wordt gekarakteriseerd door een breed scala aan gedragingen, waaronder sociale communicatie- en interactieproblemen, beperkte en repetitieve gedragingen en interesses, en sensorische gevoeligheden. In de diagnostische praktijk zien we steeds vaker dat het label autisme te snel wordt geplakt op kinderen die zich niet helemaal conformeren aan de heersende sociale normen of die zich op bepaalde momenten anders gedragen dan hun leeftijdsgenoten. Vaak gaat dit gepaard met een gebrek aan geduld bij zorgverleners om de diepere oorzaken van het gedrag te begrijpen.

Veel hoogbegaafde kinderen vertonen gedragingen die oppervlakkig lijken op die van mensen met autisme, zoals een intense focus op een specifiek onderwerp of de voorkeur om alleen te zijn. Echter, het belangrijkste verschil ligt in de onderliggende motivatie en de manier waarop ze omgaan met de wereld om hen heen.

Hoogbegaafdheid: De Behoefte aan Structuur en Overzicht
Een hoogbegaafde persoon heeft vaak een intense behoefte aan overzicht, rust en structuur. Dit is niet het gevolg van een gebrek aan sociale vaardigheden of communicatieve beperkingen, zoals vaak het geval is bij autisme, maar eerder een manier om de complexe en vaak overweldigende wereld te ordenen. Hoogbegaafden hebben de neiging om een mentaal “plaatje” van de wereld te maken. Dit plaatje biedt hen een referentiepunt, een houvast, en stelt hen in staat om de wereld op een begrijpelijke manier te verwerken.

Wanneer er een onverwachte verandering optreedt, zoals een wijziging in de planning of een plotselinge verstoring van hun routine, kan dit leiden tot een gevoel van chaos in hun hoofd. Omdat hun interne plaatje niet langer overeenkomt met de werkelijkheid, raken ze in de war of gestrest. Het lijkt dan misschien alsof ze moeite hebben om zich aan te passen, maar in werkelijkheid hebben ze gewoon behoefte aan een nieuw “plaatje” dat hen helpt om de situatie te begrijpen.

Het grote verschil is dat wanneer je een hoogbegaafde persoon een nieuw, duidelijk “plaatje” aanbiedt, ze zich vaak snel aanpassen. De rust die ze zoeken, komt niet uit een extern gestructureerde omgeving zoals bij autisme, maar uit hun vermogen om mentale schema’s te begrijpen en zich daarop aan te passen.

Autisme: Het Onderscheid in Verbinding
In tegenstelling tot hoogbegaafde mensen die zich kunnen verbinden op “zielsniveau”, wordt de verbinding met een persoon met autisme vaak gekarakteriseerd door meer beperkte interactie. Dit betekent niet dat mensen met autisme geen emoties ervaren of niet in staat zijn tot diepe verbinding, maar hun manier van communiceren en de verwerking van sociale signalen kunnen sterk verschillen. Ze hebben vaak moeite met het begrijpen van onuitgesproken sociale normen, lichaamstaal en andere subtiele signalen die hoogbegaafden vaak intuïtief wel zien, maar niet altijd kunnen begrijpen omdat ze een andere manier van denken hebben. Dit kan ertoe leiden dat mensen met autisme en hoogbegaafdheid als “afzijdig” of “afstandelijk” worden ervaren. Maar dat is vanuit een hele andere invalshoek

Hoogbegaafden, aan de andere kant, kunnen juist op een heel diep niveau met anderen communiceren, zelfs als ze sociaal wat “op zichzelf” lijken. Het is vaak een misverstand dat hoogbegaafden sociaal ongemakkelijk of emotioneel afstandelijk zijn. In werkelijkheid kunnen ze zich juist zeer diep verbinden met anderen die hen begrijpen. De behoefte aan contact op zielsniveau komt voort uit de intense verwerking van hun gedachten en gevoelens. Ze willen mensen om zich heen die hen begrijpen, niet alleen op intellectueel vlak, maar ook op emotioneel vlak.

Rechtvaardigheidsgevoel en taal letterlijk nemen
Een andere overeenkomst tussen autisme en hoogbegaafden is dat beide een sterk rechtvaardigheidsgevoel hebben en taal letterlijk kunnen nemen, maaar ze doen dit vaak om verschillende redenen. Het rechtvaardigheidsgevoel komt bij beiden voort uit een verlangen naar consistentie en eerlijkheid, maar bij hoogbegaafden kan het vaak gepaard gaan met een diepgaande morele overweging van complexe kwesties, terwijl het bij mensen met autisme vaak voortkomt uit het verlangen naar structuur en duidelijkheid in de regels van de samenleving. Wat taal betreft, zullen hoogbegaafden meestal letterlijke interpretaties maken vanwege hun gedetailleerde en analytische denkwijze, terwijl mensen met autisme geneigd zijn om taal letterlijk te nemen omdat zij de sociale en emotionele nuances vaak moeilijker kunnen herkennen.

Rechtvaardigheidsgevoel
Hoogbegaafden hebben vaak een sterk gevoel van rechtvaardigheid, wat voortkomt uit hun diepgaande en kritische manier van denken. Ze kunnen de wereld om zich heen intensief analyseren en beginnen vaak vroeg met het stellen van vragen over ethiek, rechtvaardigheid en morele principes. Dit kan ervoor zorgen dat ze zich verzetten tegen wat zij als onrecht beschouwen, zelfs als dit hen zelf niet direct aangaat. Hun verlangen om dingen te begrijpen op een diep niveau, gecombineerd met hun gevoel voor rechtvaardigheid, kan leiden tot een gevoel van frustratie wanneer ze geconfronteerd worden met situaties die zij als onterecht ervaren.

Mensen met autisme hebben ook vaak een sterk rechtvaardigheidsgevoel, maar de manier waarop ze dit uiten kan verschillen. Ze kunnen bijzonder gevoelig zijn voor inconsistenties of onduidelijkheden in regels en normen. Dit komt doordat ze de wereld vaak op een meer letterlijke en gedetailleerde manier waarnemen. Wanneer iets onrechtvaardig lijkt – bijvoorbeeld wanneer regels niet consistent worden toegepast – kan dit verwarring of frustratie veroorzaken. Voor een persoon met autisme kan iets dat voor anderen als “kleinigheid” lijkt, voelen als een fundamenteel probleem van rechtvaardigheid.

Taal Letterlijk Nemen
Hoogbegaafden kunnen ook geneigd zijn om taal letterlijk te nemen, vooral wanneer ze jong zijn. Dit kan ontstaan doordat ze de betekenis van woorden en concepten op een gedetailleerde en precieze manier verwerken. Een hoogbegaafde persoon kan bijvoorbeeld verwarring ervaren wanneer iemand zegt: “Dit is maar een klein detail” of “Dat is niet zo belangrijk”, omdat voor hen elk detail vaak van groot belang is. Dit kan leiden tot misverstanden, omdat ze woorden en uitspraken vaak heel precies interpreteren, zonder rekening te houden met de context of de bedoelde nuance.

Mensen met autisme nemen taal vaak letterlijk, en dit is een van de meest kenmerkende eigenschappen van autisme. Ze hebben vaak moeite met het begrijpen van figuurlijke taal, metaforen, sarcasme en dubbelzinnige uitspraken. Als iemand zegt “Dat is een koud kunstje”, kan een persoon met autisme daadwerkelijk denken dat het iets te maken heeft met een koud voorwerp of iets dat daadwerkelijk gemakkelijk te maken is, terwijl de spreker iets heel anders bedoelt. De letterlijke interpretatie van taal is voor hen vaak een manier om de wereld begrijpelijk en voorspelbaar te maken, omdat zij niet altijd de onuitgesproken sociale en emotionele signalen oppikken.

De Gevaren van Misdiagnose
Wanneer hoogbegaafde kinderen of volwassenen worden gediagnosticeerd met autisme, kunnen de onderliggende behoeften die hen anders doen functioneren verkeerd begrepen worden. Dit kan leiden tot een verkeerde benadering van hun zorg, waarbij bijvoorbeeld te veel nadruk wordt gelegd op het aanpassen van hun gedrag om in een “sociale norm” te passen, terwijl hun echte behoefte ligt in het krijgen van de juiste prikkels en structuren die hen helpen om hun intense cognitieve processen te reguleren.

Anderzijds kan een hoogbegaafde persoon die onterecht het label “autisme” krijgt, vast komen te zitten in programma’s of behandelingsplannen die niet aansluiten bij hun werkelijke behoeften. Dit kan hen het gevoel geven dat ze niet goed genoeg zijn of dat hun unieke manier van denken als problematisch wordt gezien, wat kan leiden tot frustratie, laag zelfbeeld en zelfs depressie.

Aan de andere kant sluiten de programma’s voor autisme gedeeltelijk aan bij de hoogbegaafde en geeft hen dan handvatten, waardoor het label autisme ineens blijkt te verdwijnen!

Kortom: Een Empathische en Zorgvuldige Benadering
De verwarring tussen hoogbegaafdheid en autisme is niet alleen een kwestie van terminologie, maar heeft directe gevolgen voor de kwaliteit van zorg en ondersteuning die mensen met deze kenmerken ontvangen. Het is van cruciaal belang dat er meer aandacht komt voor het herkennen van de diepere onderliggende oorzaken van gedrag, zodat mensen met hoogbegaafdheid de ruimte krijgen om zich op hun eigen manier te ontwikkelen, en mensen met autisme de steun die hen helpt zich beter te verbinden met hun omgeving.

Door deze twee eigenschappen beter van elkaar te onderscheiden en te erkennen, kunnen we individuen beter ondersteunen in hun unieke behoeften, zodat ze zich volledig kunnen ontplooien, zowel intellectueel als sociaal. Alleen dan kunnen we zorgen voor een samenleving waarin iedereen, ongeacht hun neurologische aanleg, echt begrepen en geaccepteerd wordt.

Lees verder:
* hoogbegaafd-misdiagnoses/
* hoogbegaafd-en-misdiagnoses/
* hoogbegaafd-doe-maar-gewoon/
* hoogbegaafdheid-en-autisme/
* hoogbegaafdheid-en-odd/
* hoogbegaafdheid-en-persoonlijkheidsstoornissen/
* hoogbegaafdheid-en-adhd/
* zwakbegaafd-werd-hoogbegaafd/
* hoogbegaafdheid-en-slecht-slapen/
* https://www.dinekevankooten.nl/archief/hoogbegaafd-en-anorexia/
* hoogbegaafdheid-en-misdiagnoses-waarom/
* maatschappelijke-kostenpost-hoogbegaafdheid/