Hoogbegaafde communicatie-problemen
Er zijn zeven aspecten die bij hoogbegaafden regelmatig tot communicatieproblemen leiden. Ik zal ze hier op een rijtje zetten in willekeurige volgorde:
1) Overzicht noodzakelijk
Een hoogbegaafde denkt vanuit de top-down benadering. Daarom heeft hij eerst het overzicht nodig, voordat het detail benoemd kan worden.
In ons onderwijssysteem krijgen we kennis aangereikt volgens de strategie van bottom up: stap voor stap krijg je een nieuw onderdeel aangereikt.
Wanneer je als hoogbegaafde de details inschat als een overzicht, dan lukt het niet op die details bij elkaar te brengen en het grotere geheel te zien en daardoor ook te ontdekken hoe het uitgelegde bij elkaar past. Een hoogbegaafde verdwaald dan makkelijk of maakt er iets heel anders van. Dat zorgt heel makkelijk tussen communicatieproblemen tussen leerling en docent.
2) Taal letterlijk nemen
Een hoogbegaafde neemt de taal letterlijk en in zijn geheel. Dus wat vandaag gezegd is en wat gisteren over datzelfde onderwerp gezegd is, wordt bij elkaar gevoegd.
De taal letterlijk nemen maakt het lastig dat uitdrukkingen en gezegden pas door ervaring als uitdrukkingen en spreekwijze gezien worden. In eerste instantie zal de taal letterlijk genomen worden. Van taal worden veelal beelden gemaakt en die beelden worden onthouden.
Ik val nu met de deur in huis; het ligt voor je neus; het kwartje is gevallen; etc.
Vraag ik aan een client in het kennismakingsgesprek: Hoe ben je hier zo gekomen? Krijg ik makkelijk als antwoord: met de bus! Terwijl ik bedoel wat de reden van dit bezoek is.
Dat wat er gezegd wordt en op alles toepassen, wordt in dit voorbeeld duidelijk:
Tijdens de introductie vertelde de directeur van de school uitdrukkelijk dat drinken op school verboden is en dat als je betrapt wordt je van school gestuurd kan worden. Mijn client heeft de eerste dag niets gedronken, totdat iemand hem daarop aansprak tijdens de lunch. Hij werd uitgelachen, want de directeur bedoelde alcoholhoudende dranken.
Ik moet nog grinniken om een vragenlijst die ik had gemaakt, waarin ik vroeg wat de interviewer wilde bereiken in zijn leven. Het waren vragen in een bepaalde volgorde gesteld, waardoor ik veronderstelde dat de invullers dat begrepen, maar ik kreeg op ’te bereiken’ een 06-nummer, in plaats van, bijvoorbeeld: premier van Nederland worden.
3) Vorm en inhoud aan elkaar gelijk
Voor hoogbegaafden is de vorm gelijk aan de inhoud. Als de vorm belangrijker wordt gemaakt dan de inhoud, dan haakt een hoogbegaafde af. Autoriteit wordt verkregen, die kan niet opge-eist worden vanwege de vorm. Hoogbegaafden scannen een leidinggevende (of leerkracht) voortdurend of ze begrepen worden, voor gelijkwaardig worden aangezien en zijn gevoelig voor de toon die daarbij wordt gebruikt. Als dat zo is, voelen ze zich veilig en zijn ze bereid om samen te werken. Ze kunnen zich dan veel beter voegen naar het systeem en kunnen daarin weer heel ver gaan. Maar als iemand zich als de autoriteit opstelt en de hoogbegaafde precies vertelt wat het wel of niet moet doen, zonder de hoogbegaafde te zien of te betrekken, dan is de kans op verzet erg groot. Als je vervolgens bij verzet in de valkuil stapt om ‘je groot te maken’ en de druk extra op te voeren om het gedrag af te dwingen en te eisen dat de hoogbegaafde zich aan de regels houdt, dan is de situatie gedoemd te escaleren.
4) Geheugen voor schijnbaar onbelangrijke gebeurtenissen
Wanneer je vandaag wat gezegd hebt en gisteren het tegenovergestelde, begrijp ik het niet meer. Laat staan als het in tegenspraak is met wat je vorige week verteld hebt. Ik weet nog waar je stond, welke kleren je aan had en welke beweging je maakte. Als je het dan vandaag ontkent, dan ben ik helemaal van slag. Nu, ouder en wijzer geworden, begrijp ik dat de context waarin iets gezegd wordt voor jou ook meespeelt en dat de tijd dingen kunnen veranderen. Voor mij heeft dat even geduurd voordat ik dat door had. Ik kwam dan makkelijk in een welles-nietes gesprek terecht, terwijl ik zeker wist dat mijn geheugen mij niet in de steek liet. Inmiddels weet ik dat andere aspecten bijdrage aan wat waarheid is: feiten alleen zijn nog geen waarheid. Ze worden ondersteund door ervaring en gevoelens.
5) Rechtvaardigheidsgevoel
Dit brengt ons bij een pijnlijk punt, dat elke hoogbegaafde kent: het rechtvaardigheidsgevoel en het daarbij het verlammende gevoel dat je onrecht aan gedaan is. De punten hierboven hebben allemaal hun mogelijkheid om dat rechtvaardigheidsgevoel te activeren. Je doet wat je zegt en je zegt wat je doet. Je praat niemand naar de mond en je praat niet met de groep mee om maar mee te praten. Eerlijk en betrouwbaar zijn waarden die hoog in je vaandel staan. De bovengenoemde punten geven heel wat keren aanleiding om dat rechtvaardigheidsgevoel te activeren. Het kost met name bij kinderen die hoogbegaafd-zijn, maar ook bij volwassenen, heel wat geduld en tijd om alles uit te leggen en een overzicht te geven en verduidelijking om dat rechtvaardigheidsgevoel weer tot rust te brengen.
6) Alle voor- en nadelen bedenkend
Een hoogbegaafde kan in een split second bedenken wat alle voor- en alle nadelen van een item zouden kunnen zijn. En als het hem niet helemaal duidelijk is, dan blijft hij – soms bijna zeikerig – dat boven tafel halen met zinnen als: ja, maar… of stel dat…
7) associatief brein
Het associatieve brein zorgt er voor dat er allerlei combinaties van gedachten worden gemaakt, waardoor je denkt dat je met elkaar op totaal verschillende golflengte zit.
Hier uit volgt dat een hoogbegaafde een volmaakt plaatje lijkt te hebben, die alle discussie plat slaat, maar dat is niet de ervaring van de hoogbegaafde. Die denkt juist dat hij zoekt om de onderste steen boven te krijgen en het volmaakte plaatje zich begint te ontwikkelen zoals een polaroid foto.
Wanneer je deze zevencomponenten bij elkaar optelt, dan kun je regelmatig het gevoel hebben dat jij Chinees spreekt en de ander Arabisch.
Hier de zeven aspecten in een figuur compact weergegeven:
Wil je meer lezen over hoogbegaafdheid?
Kijk op: Artikelen hoogbegaafd en op Compendum hoogbegaafd
