Gabor Maté en het helen van onze stress, angst en depressie
Gisteren luisterde ik naar een boeiend en leerzaam interview van Tim Ferriss (1977) met dr. Gabor Maté (1944). Graag deel ik de waardevolle inzichten die ik heb opgedaan op het gebied van het helen van stress en emotionele pijn.
auteur: JOS NIEROP
datum: 10 augustus 2020
website: https://www.josnierop.nl/gabor-mate/
Wie is dr. Gabor Maté?
Gabor is een ervaren therapeut en wetenschapper. Hij heeft zich grondig verdiept in de invloed van onze (soms traumatische) jeugd op ons volwassen leven – en recentelijk op de invloed van stress op de fysieke en mentale gezondheid. Hij is o.a. een expert op het gebied van ADD, trauma, stressgerelateerde ziektes en de vroege ontwikkeling van kinderen.
Zijn recentste boek – Wanneer je lichaam nee zegt – gaat over de invloed van verborgen stress op onze fysieke gezondheid: “Wanneer we geen nee durven zeggen tegen onze door stress geregeerde manier van leven, zal ons lichaam dat uiteindelijk voor ons doen. […] In dit boek schrijf ik niets voor, maar ik hoop wel dat de lezer het boek gebruikt als katalysator voor zijn of haar persoonlijke transformatie. Elk jaar verschijnen er talloze boeken met eenvoudige voorschriften op fysiek, emotioneel en spiritueel gebied. Het was niet mijn intentie om ook zo’n boek te schrijven. Het gebruik van voorschriften is gebaseerd op het idee dat er iets mis is dat moet worden hersteld. Transformatie brengt de genezing, de heelwording, tot stand van wat er al is. Hoewel advies en voorschriften nuttig kunnen zijn, is inzicht in onszelf en de werking van onze geest en ons lichaam nog waardevoller voor ons. Wanneer inzicht wordt geïnspireerd door het zoeken naar de waarheid, kan het transformatie bevorderen.” Gabor’s notie van transformatie en recovery, heelwording, spreekt me aan. Het gaat volgens hem om het weer ‘toegankelijk maken’ – to recover – van de band met onszelf.
Gabor begon zijn carrière als arts. In die periode had hij last van depressies. Hij werkte te hard en had het gevoel dat hij mislukte in alle levensgebieden; zijn kinderen waren bijvoorbeeld bang voor hem. Zijn daaropvolgende persoonlijke zoektocht droeg in grote mate bij aan de inzichten die hij nu met de wereld deelt.
De basis: onze behoefte aan verbondenheid en authenticiteit
Een belangrijk basisinzicht is de volgende: als kind hebben we in de eerste plaats – vanuit onze hulpeloosheid – behoefte aan verbondenheid (attachment).
Als weerloze kwetsbare baby’s zijn we namelijk volledig afhankelijk van onze verzorgers. Als daar iets niet goed gaat, zouden we letterlijk kunnen overlijden. In een baby is er sprake van een aangeboren focus op en verlangen naar verbondenheid.
Een tweede behoefte van het opgroeiende kind is authenticiteit. Een kind wil zichzelf kunnen zijn en daarin vrijheid ervaren.
De eerste behoefte (verbondenheid) wint het altijd van de tweede, aangezien de eerste behoefte gaat over overleving.
Wanneer we als baby of peuter merken dat er iets mis is in onze omgeving – denk aan een chronisch gestreste ouder, een scheiding, een gebrek aan aandacht, of erger: seksueel misbruik of mishandeling in wat voor vorm dan ook – dan gaan de alarmbellen van de baby rinkelen. Ik moet overleven!
Om te kunnen overleven, cijferen we onszelf weg en passen we ons zo goed mogelijk aan aan de behoeftes van de mensen om ons heen. Daarnaast dissociëren we ons van de emotionele pijn en enorme angst die komt kijken bij een gebrek aan verbondenheid. Deze processen vinden plaats terwijl het brein van de baby of peuter volop in ontwikkeling is. De basishouding wordt er een van Please Love Me! en de bijkomende pijn wordt tijdelijk onderdrukt. Het kind leert gaandeweg dat het soms wel kan rekenen op verbinding en soms niet. Als het kind stout is, is er vaak minder sprake van verbinding – en zo leert het kind dat het dan niet goed genoeg is. Er ontstaat een voorwaardelijk positief zelfbeeld.
Gabor koppelt authenticiteit aan het onderbuikgevoel (of instinct) van de baby. Hij meent dat we tijdens het opgroeien veelal het contact met dit onderbuikgevoel verliezen. Als volwassene is de behoefte aan verbondenheid (acceptatie) nog steeds belangrijker dan onze onderbuikgevoelens, die we daardoor gemakkelijk kunnen negeren. We zijn vaak niet trouw aan wie we werkelijk zijn.
De kinderlijke volwassene
Terug naar ons leven nu. Is het je weleens opgevallen hoe ogenschijnlijk futiele zaken je toch erg kunnen raken? Bijvoorbeeld…
- iemand beantwoordt je e-mail niet.
- je hebt de douche niet goed drooggemaakt en daarover wordt een opmerking gemaakt.
- de oven is stuk.
- je bent aan het kamperen en je tent blijkt lek te zijn.
- een collega uit kritiek op je rapport.
- iemand luistert niet naar je.
Deze emotionele reactiviteit kunnen we deels begrijpen vanuit de doorwerking van onze jeugdervaringen naar het nu. De ervaring nu lijkt op de ervaring toen – en dat maakt de ervaring nu zo beladen. De ervaring nu maakt een wond van vroeger wakker – en het incident nu is eigenlijk helemaal niet zo erg!
Tijdens het interview vertelt Tim ter illustratie dat hij terugkwam van vakantie en ontdekte dat een aantal zaken in zijn huis niet gerepareerd waren door zijn vaste klusjesman. Hij voelde woede en verdriet (sadness). Hoe kon een relatief neutrale situatie deze (heftige) emoties opwekken? De werkelijke oorsprong van zijn emoties was dat hij zich niet gerespecteerd voelde; de klusjesman had het niet gedaan, ook al had Tim het hem gevraagd. Al reflecterend concluderen Tim en Gabor dat er duizenden andere en logischer verklaringen zijn die aangeven waarom de klusjesman de reparaties niet had uitgevoerd. Tim koos onbewust voor de meest vervelende verklaring – en zo gaat dat meestal.
Vervolgens laat Gabor Tim zien dat Tim zichzelf blijkbaar niet volledig respecteert. Vanuit die lens kwam hij tot zijn negatieve verklaring. Maar waar komt dat vandaan? Volgens Gabor moeten we dan kijken naar de jeugd. Het gevaar dat Tim voelde toen er sprake was van een gebrek aan verbinding in zijn jonge jaren maakte hem gevoelig voor een soortgelijke ervaring nu. De afstand die hij voelde tussen zichzelf en zijn klusjesman triggerde de oude pijn van emotionele afstand.
Jeugdtrauma’s
Gabor: “Trauma isn’t what happens to you, it’s what happens inside you.”
Bovenstaande dynamiek ontstaat ook wanneer er geen sprake is van klassieke traumatische gebeurtenissen (zoals seksueel misbruik) tijdens de jeugd. Er hoeft alleen sprake te zijn van trauma – het littekenweefsel van een innerlijke psychische wond, dat je minder flexibel maakt; het verhardt en verstart, je voelt minder en bent defensiever.
Vervolgens bespreken Tim en Gabor een voor Gabor essentieel boek: Drama van het begaafde kind van Alice Miller. Dit boek gaat eigenlijk over het gevoelige kind. Gabor legt uit dat een klopje op de schouder van iemand met brandwonden ontzettend veel pijn doet; hiermee maakt hij duidelijk dat externe gebeurtenissen een grotere impact hebben op gevoelige (vaak creatieve) kinderen. Tim en Gabor zien zichzelf beiden als gevoelig en herkennen de grote impact van emotionele pijn uit de jeugd.
Dit brengt ons bij depressie. To de-press, oftewel het onderdrukken van moeilijke emoties en je authentieke ervaring; een oorspronkelijk overlevingsmechanisme, maar in het volwassen leven een zware last, aangezien we dan ook geen plezier meer ervaren en het contact met onszelf kwijt zijn. Zo begrijpt Gabor depressie – en bovendien legt hij uit hoe gevoelige mensen hier vatbaarder voor zijn; juist zij worden erg beïnvloed door wat er gebeurt in de jonge jaren.
Na bovenstaande theorie rest een vraag: wat kunnen we doen? Hoe kunnen we het hier en nu lichter ervaren en ons bevrijden van onnodige angst en depressie?
De weg van transformatie en inzicht
Gabor spreekt over het helpende vertrekpunt van de compassionate inquiry, oftewel de liefdevolle nieuwsgierige houding.
Toen Tim zich slecht voelde na thuiskomst van vakantie had het kunnen helpen zich werkelijk nieuwsgierig en liefdevol af te vragen wat hier werkelijk aan de hand is. Hij had kun varen op het inzicht dat onze heftige reacties veelal niet goed matchen met de gebeurtenissen in het hier en nu. Tim had zichzelf liefdevol kunnen toespreken, zodat er ruimte ontstaat voor een logischer verklaring voor zijn situatie; een innerlijke verklaring.
Maar werkelijke transformatie vraagt om de beweging naar een dieper niveau. Hoe kunnen we die vroegkinderlijke programmering ‘helen’ of transformeren? Het eerlijke antwoord is dat dat een zeer langdurig proces is waar geen einde aan komt.
Een aantal zaken kunnen volgens Gabor helpen op de weg van innerlijke transformatie (het helen van oude pijn):
- Ontwikkel zelfcompassie; dit is een voorwaarde voor het innerlijke kind om zichzelf te tonen. Wanneer alles er mag zijn en je vriendelijk bent voor jezelf, krijgt je authentieke zelf meer de ruimte.
- Psychedelica. In het interview wordt veel gesproken over de helende kracht van psychedelica als aanvulling op therapie, voornamelijk MDMA (XTC) en Ayahuasca. Deze psychedelica kunnen helpen bij het tijdelijk omzeilen van de rationele geest en de defensiestrategieën van die geest. Het kan zo een mooie aanvulling zijn op praattherapie, mits de ceremonieleiders (zeer) ervaren zijn en er sprake is van de juiste intenties. Ayahuasca heeft de eigenschap, en dit is aangetoond in hersenscans, om de delen van het brein waar de emotionele herinneringen uit de kindertijd zijn opgeslagen te openen en te combineren met volwassen inzicht. Je herbeleeft kortom je ervaringen uit je kindertijd met de inzichten van een volwassene. Echter: de ervaring is voor iedereen anders. Voor het wetenschappelijke onderzoek naar psychedelica, zie: MAPS.
- Vipassana meditatie. Deze vorm van meditatie helpt je bij het ontwikkelen van de blik van de waarnemer. Je leert de werkelijkheid zien zoals deze werkelijk is – en je wordt minder reactief.
- Transcendente meditatie. Transcendente Meditatie is vandaag vooral bekend vanwege de vele wetenschappelijke studies die effecten aantonen op stress, PTSS, burn-out, depressie, insomnia, angststoornissen, bloeddruk, en hersenontwikkeling. In de app Insight Timer kun je zoeken naar deze vorm van meditatie.
- Lichaamsgerichte therapie. Deze vorm van therapie richt zich veelal op de rauwe ervaring van sensaties en emoties in je lichaam, wat gekoppeld wordt aan vroegkinderlijke ervaringen. De oude pijn kun je helen door deze opnieuw te ervaren, maar ook door vanuit een volwassen positie in gesprek te gaan met je innerlijke kind.
- EMDR.
- Yoga. Yoga betekent ‘eenheid’ en is erop gericht de eenheid in ons bestaan te ervaren. Het brengt je in je lichaam en herstelt de connectie met je ware zelf. Makkelijker gezegd dan gedaan, maar een waardevol pad, aldus Gabor.
- Emotional Freedom Techniques.
- Somatic Experiencing van Peter Levine.
Dit zijn geen quick fixes. Allen zijn erop gericht je te ondersteunen in de weg van transformatie en heling. Ze zijn erop gericht de connectie met je lichaam en je emoties te herstellen; op herstel van je onderbuikgevoel en je authenticiteit; op het vinden van de werkelijke oorzaak van je verslavingen (we zijn vrijwel allemaal verslaafd aan iets… denk aan werk, koffie, pornografie, relaties, eten en tv); en op het verschuiven van de focus van wat zich nu afspeelt en een probleem lijkt, naar de voedingsbodem van waaruit we het nu überhaupt als probleem ervaren.
Overmatig tv kijken is bijvoorbeeld niet hét probleem. De vraag is waar overmatig tv kijken een tijdelijke (soms erg fijne) oplossing voor is. Verslavingen zijn veelal strategieën die ons tijdelijk helpen, maar op de lange termijn juist averechts werken. Overmatig tv kijken leidt ons tijdelijk af van sluimerende emoties, die helemaal teruggaan naar de kindertijd. Door als volwassene de ervaringen van vroeger te herbeleven en zo te helen, kun je steeds meer gaan arriveren in het hier-en-nu zoals het werkelijk is.
Conclusie
Toegegeven: dit is abstracte materie – en er is ook geen duidelijke ‘oplossing’ voorhanden. Toch denk ik dat de inzichten van Gabor van wezenlijk belang zijn voor onze persoonlijke groei. Hij laat ons voorbij de eerste laag van ‘problemen’ (verslavingen, conflictjes, moeizame relaties etc.) kijken naar de diepere laag van oude weggedrukte pijn; een eloquent en subtiel verzoek om ons te richten op ons lichaam en onze rauwe emoties in tegenstelling tot de huidige externe realiteit, die eerder een afspiegeling is van onze binnenwereld.
Wellicht frustreert deze informatie je. Hoe dan? Hoe werkt dit?
Ik wil je vragen om te voelen of iets in het lijstje met adviezen hierboven je aanspreekt. Jouw weg van transformatie en heling is uniek, dus volg je onderbuikgevoel!
Deze pagina bevat één of meerdere affiliate links, meer info hierover lees je hier.