Familiesysteem tegels

In het coachen ben ik mij bewust van de overtuigingen en aannames, maar ook van waarden en normen, die belemmeren. Steeds meer raak ik overtuigd van de onbewuste invloed van die zinnen. Die zinnen die ik bij het begin van mijn leven heb meegekregen. Die zinnen die toen veiligheid en duidelijkheid bij het opgroeien gaven. Die zinnen die nu mijn groei als individu naar volwassenheid juist belemmeren. Deze zinnen worden tegels, die het leven onbewust dwingend vorm geven, maar ook de relatie. Die tegels houden gevangen of drijven voort.
Die tegels ontstaan niet zo maar, maar komen voort uit het eigen nest, uit de eigen familie. Daar waren ze voorwaarden om bij de groep, bij het gezin te mogen horen: zo doen we dat! Zo overleven wij het leven. Dat geldt voor mij, dat gold voor mijn ouders, voor mijn grootouders en voor mijn overgrootouders.

Tegels
Tegels worden in de woonkamer gehangen, bij de hal, op de slaapkamer, en sommigen worden op zolder gelegd en lijken daarmee hun kracht verloren. Maar de tegels op zolder zijn net muizen, in de nachtelijke uren sluipen ze rond en staan soms als demonen naast mijn bed.

Een figuur maakt zichtbaar hoe ingewikkeld het kan zijn. Er mee rekening houdend dat je nooit de CTR-ALT-DEL toetsen in kunt drukken om met een schone lei te beginnen en zonder tegels kunt leven. Jij hebt ze dus ook. Je partner heeft ze ook. En als het goed is hebben jullie ze ook samen in jullie relatie. Voor een relatie ruil je soms met pijn en moeite je eigen oude vertrouwde tegels in of soms met een grote opluchting. Maar als je dat niet bewust doet, belanden ze op zolder.

Puberteit
Wanneer je op jonge leeftijd een relatie aangaat, dan voegen de overtuigingen zich soms makkelijk. Dat komt omdat het in de pubertijd juist de bedoeling is dat je vol de overtuigingen en regels van je ouders aan de kant zet en onderzoekt welke voor jou nog belangrijk zijn om mee te nemen en welke belangrijk zijn om bij je ouders achter te laten. Onderzoekt all dingen, en behoud het goede! Dat is precies de reden waarom in de bijbel staat dat het verplicht is om je ouders te verlaten en waarom belangrijke mensen in de bijbel zo goed als altijd op stap zijn gegaan naar een andere plaats, een ander land, een andere omgeving. In een andere omgeving leer je anders kijken en doe je andere ervaringen op. Waardoor je als vanzelf je zelf moet bevragen: waarom vind ik dit raar? waarom vind ik dit lastig?

Op oudere leeftijd
Ik merkte toen ik na 25 jaar huwelijk, alleen kwam te staan, dat ik bewust (na de rouw) moest zoeken naar mijn eigen regels en tegels en ontdekken wat bij mij paste in deze nieuwe situatie. Maar vaak zijn tegels onbewust. Het enige dat ik mijzelf elke keer moest afvragen, was: Waarom doe ik dit? Wil ik dit? Daarmee werd mijn overlevingstactiek zichtbaar, maar ook mijn overtuiging: dit hoort zo! Ja, vroeg ik mijzelf af, maar waarom hoort dat zo? Waar helpt mij dat bij? Gelukkig hoefde ik dat niet alleen te doen, maar had ik een goede coach, die met mij – al pratend en zoekend – het stukje bij beetje helder maakte. Daardoor kreeg ik mijn leven in deze nieuwe omstandigheden op orde.

Nieuwe relatie niet te doen
De volgende nog confronterende ervaring was toen ik een nieuwe relatie kreeg. Mijn partner was 45 jaar gelukkig getrouwd geweest met zijn vrouw en nu probeerden wij samen een nieuwe relatie te vormen. Dat was een hele klus, want familie overtuigingen, tegels, normen en waarden hadden hun onbewuste, onbedoelde invloed, naast de loyaliteiten. Stap voor stap gaven wij woorden aan al die aspecten en ontdekten we wat we wel of niet in onze relatie wilden.
Maar de loyaliteit kwam ook regelmatig vol om de hoek kijken: Als ik deze tegel los laat, ‘onteer’ ik dan mijn vorige partner, omdat ik denk dat dit nu beter is? Was het dan toen slechter? Maar het gaat niet over goed of slecht, noch over beter of minder.
Wetend dat regels, tegels, overtuigingen, aannames, ed. altijd horen bij de overleving, kun je met respect ook loslaten. Zo deden we dat toen? Nu, in deze omstandigheden, doen we het zo. Ook nu weer met een COAL-houding (vert.: Nieuwsgierig, Open, Accepterend en Liefdevol). Want het is ook lastig voor de kinderen die uit de eerder relatie zijn voorgekomen, want die houden zich aan die tegels en zien ineens dat hun ouder ‘ontrouw’ is aan een (ongeschreven) familieregel. Waardoor zij de indruk krijgen dat hij hen in de steek laat: want zo deden we dat toch? Hoor jij nu niet meer bij ons?
We maakten samen een lijstje, dat we elke keer weer aanvulden: jij hebt deze overtuiging en ik deze. Waar komt hij bij jou vandaan en waar bij mij? Waar willen we nu voor kiezen? Ook praten we met de kinderen uit de eerdere relaties om dit uit te leggen: die regel was toen niet fout, maar hij verbindt ons als partner niet. Soms speelt hier ook de pijn van de loyaliteit een rol en daarmee vertraagt het het proces van een nieuwe wij.

Dit maakt ook inzichtelijk hoe intensief het is om (op latere leeftijd) een nieuwe relatie vorm te geven. Dit laat ook zien waarom en waardoor een nieuwe relatie meestal niet van zelf gaat.

Familiebedrijf: zo doen we het!
Dit geldt niet alleen voor relaties, maar ditzelfde patroon zie ik bij familiebedrijven. Wanneer een nieuwe generatie zich aandient en het stokje overneemt van de vorige generatie. Opnieuw zullen waarden en normen, woorden moeten krijgen. Individuele overtuigingen zullen zichtbaar gemaakt moeten worden, om zo met elkaar te gaan staan voor het familiebedrijf in de nieuwe vorm.
Zo zat ik afgelopen week bij een boeren familiebedrijf met de ouders en de zoon en schoondochter om tafel. De ouders zijn in het bakhuis gaan wonen; het woonhuis is verbouwd voor de oudste zoon. De zoon en schoondochter waren een fantastisch span. Hij voelde zich door haar gezien en erkend. Zij vertrouwde hem en zag zijn liefde voor het bedrijf.
De ouders zien met lede ogen aan wat de zoon allemaal van plan is. Hij gaat voor een volwassen bedrijf; zij gingen voor doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Hij gaat voor de steen des tijds doorstaan; zij gingen voor de liefde voor hun koeien. Hij kijkt naar buiten; zij keken vooral naar binnen. Zij vinden dat hij meer respect voor hen moet hebben en hen eert door alles bij het oude te laten. Hij vindt dat zij hem moeten vertrouwen en hij hen juist eert door er iets groters van te maken. Zij vinden dat hij teveel risico neemt; hij vindt dat zij de boerderij te lang bij het oude hebben gelaten, zodat het te arbeidsintensief is geworden. Zij hebben het altijd zo gedaan, en begrijpen niet waarom hij die arbeid er niet voor over heeft. Zij vinden dat hij meer moet overleggen en praten, maar hebben dat zelf nooit gedaan.
En toch, wanneer ik als buitenstaander dit zichtbaar mag maken en uit kan leggen, ontstaat er toch begrip voor elkaar: Ja, als je het zo zegt…

Mijn werk is om al die overtuigingen, familietegels, waarden en normen zichtbaar te maken, waardoor het gesprek gaat waarover het moet gaan en ‘dooddoeners’ een waarde krijgen.
Toen ik vervolgens thuis kwam met een boerenzakdoek om de buitenspiegel van mijn auto geknoopt (boerenprotest 2022), liep ik daar tegen de overtuiging: ‘doe maar gewoon, en provoceer niet, want dat geeft gedoe!’ op. Terwijl het voor mij een blijk van vertrouwen en respect voor mijn werk van de boer was, en ik het een eer vond.

Familiebedrijf: zo weten het!
De week daarvoor coachte ik een stel van een andere boerenfamiliebedrijf. De oudste zoon en zijn vrouw hadden het familiebedrijf overgenomen. Hij was ontzettend loyaal aan zijn ouders en wilde het precies doen zoals zijn ouders het hadden gedaan. Zijn vrouw herkende hem er als mens niet meer in, maar ook zichzelf als zijn partner niet. In de verkeringstijd hadden ze plannen gemaakt en waren ze vol van de toekomst. Maar zij kreeg de indruk dat sinds ze het bedrijf hadden overgenomen, zij op de tweede plaats stond. Hij werkte dag en nacht. Hij overlegde alles met zijn ouders en zij werd vaak voor een voldongen feit geplaatst, waardoor zij de indruk kreeg dat ze niet belangrijk voor hem was en alleen maar op het voorhuis was gezet om het huishouden te draaien en de kinderen te verzorgen. Terwijl zij zo zielsgraag samen met hem de schouders er onder zette voor zijn familiebedrijf en er hun familiebedrijf van wilde maken. Zij zag kansen en mogelijkheden. Hij ook wel, maar zijn ouders niet. Dus ging het niet door.
Heel wat coachgesprekken later kwam het inzicht en veranderde de situatie langzaam maar zeker. Er zijn nu momenten waarop ze samen genieten en samen lopend over het erf de bedrijfsvoering doornemen en is hij verrast over haar ondernemerszin en creativiteit. Maar in zijn hart leeft nog regelmatig de angst dat zijn ouders het afkeuren.