Familieopstelling

Familieopstellingen, ook wel bekend als systemische opstellingen, zijn een therapeutische methode die gericht is op het oplossen van persoonlijke en familiale problemen door middel van het visualiseren van de dynamieken binnen een familie of systeem. Deze methode is gebaseerd op het idee dat verborgen patronen en onbewuste loyaliteiten binnen families vaak een invloed hebben op het gedrag en de emoties van individuen. Het helpt mensen inzicht te krijgen in deze onbewuste systemen en patronen, wat leidt tot heling en verandering.

De Grondlegger van Familieopstellingen

De familieopstelling werd ontwikkeld door de Duitse psychotherapeut Bert Hellinger. Hellinger, geboren in 1925, was van oorsprong een katholieke priester en werkte later als psychotherapeut. Zijn werk was sterk geïnspireerd door de psychoanalyse, het werk van psychotherapeuten zoals Carl Jung, en de theorieën van familie- en systeemtherapie. Hellinger begon zijn therapeutische carrière met het behandelen van individuele patiënten, maar hij ontdekte al snel dat veel van de problemen die zijn cliënten ervoeren gerelateerd waren aan onbewuste en verborgen familiepatronen.

In de jaren ’90 ontwikkelde hij de methode van familieopstellingen, die inmiddels wereldwijd bekend is geworden. Hij introduceerde het concept dat problemen binnen een familie of systeem vaak over meerdere generaties heen kunnen worden doorgegeven. Hellinger ontdekte dat wanneer bepaalde gebeurtenissen niet op de juiste manier verwerkt of erkend worden, ze door de volgende generaties heen doorwerken. Dit kan leiden tot emotionele blokkades of gedragingen die niet goed verklaarbaar zijn.

Wat Gebeurt er in een Familieopstelling?

Het doel van een familieopstelling is om deze onbewuste familie- en systeemdynamieken zichtbaar te maken en te helen. Tijdens een opstelling wordt de problematiek van een cliënt vaak niet direct besproken, maar de cliënt wordt gevraagd om representanten te kiezen voor familieleden of belangrijke elementen van hun leven (zoals werk, gezondheid of relaties). Deze representanten kunnen andere mensen zijn die deelnemen aan de opstelling of objecten die de cliënt zelf plaatst.

Er zijn verschillende manieren waarop een familieopstelling kan worden uitgevoerd, maar de basisprincipes blijven hetzelfde. De opstelling kan als volgt verlopen:

1. De Vraag of het Probleem:
   De cliënt komt naar de sessie met een specifieke vraag of een probleem dat hij of zij wil oplossen. Dit kan betrekking hebben op allerlei aspecten van het leven, van persoonlijke relaties tot gezondheid of werk.
2. Kiezen van Representanten:
   De cliënt kiest vertegenwoordigers voor de familieleden of andere belangrijke elementen in het systeem. Deze representanten hoeven de familieleden of elementen niet persoonlijk te kennen. Ze worden in de ruimte geplaatst in een opstelling die symbool staat voor de huidige situatie.
3. Beweging en Waarneming:
   De representanten nemen hun plaats in en worden gevraagd om te reageren op wat ze voelen in hun nieuwe rol. De therapeut observeert de bewegingen en reacties van de representanten. Het doel is om verborgen patronen en dynamieken zichtbaar te maken, zoals onuitgesproken conflicten, familieloyaliteiten, of trauma’s die van invloed kunnen zijn op de cliënt.
4. Interventies:
   De therapeut kan vervolgens interventies doen, bijvoorbeeld door bepaalde representanten naar een andere positie te vragen of door specifieke zinnen te laten uitspreken die het systeem in balans kunnen brengen. Het doel van deze interventies is om harmonie en heling te brengen in het systeem.
5. Oplossing en Heling:
   Uiteindelijk wordt er vaak een moment van inzicht en emotionele heling bereikt, waarbij de cliënt of de representanten een nieuwe balans vinden. De cliënt kan met nieuwe inzichten het leven na de opstelling met een ander gevoel benaderen, vaak met meer rust en helderheid.

Hoe Werkt Familieopstellingen?

De kracht van familieopstellingen ligt in het feit dat ze mensen kunnen helpen om dingen te zien die ze misschien zelf niet kunnen zien. Familieleden worden vaak beïnvloed door onbewuste banden van loyaliteit, verdriet, of onverwerkte trauma’s. Deze onbewuste dynamieken kunnen van invloed zijn op het gedrag en de emoties van mensen, zelfs als ze zich niet bewust zijn van de oorzaken.

Tijdens een opstelling kunnen verborgen conflicten, onverwerkte trauma’s, of onbewuste loyaliteiten tussen familieleden duidelijk worden. Door deze patronen te zien en ze een andere plek te geven, kan er heling plaatsvinden. Mensen ervaren vaak diepe emotionele bevrijding, doordat ze eindelijk begrijpen waarom bepaalde dingen in hun leven op een bepaalde manier gebeuren.

Belangrijke wetten die worden gevolgd zijn:
1) Erkennen wat er is
2) de juiste plaats innemen
3) balans tussen geven en nemen
4) alles hoort erbij

Toepassingen van Familieopstellingen

Familieopstellingen worden vaak gebruikt in de context van psychotherapie om individuen te helpen bij het oplossen van persoonlijke problemen die verband houden met familiegeschiedenis, trauma, of relationele conflicten. Maar ze worden ook ingezet in andere gebieden zoals:

• Huwelijks- en relatietherapie: Om onbewuste patronen in relaties zichtbaar te maken.
• Gezinsproblematiek: De gezinsdynamieken tussen ouders en kinderen en kinderen onderling kunnen worden weergegeven
• Familieproblematiek: Waarin familiepatronen van ziekten, werkeloosheid, ed inzicht geven in de familiedynamieken
• Bedrijfskunde en organisatieontwikkeling: Waar opstellingen worden toegepast om de dynamiek binnen organisaties of teams te onderzoeken.
• Leiderschapsontwikkeling: Om onderliggende krachten binnen een organisatie of team te begrijpen en effectiever te werken.

Conclusie

Familieopstellingen zijn een krachtige therapeutische techniek die helpt om verborgen familie- en systeemdynamieken zichtbaar te maken. Het werk van Bert Hellinger heeft wereldwijd invloed gehad op de manier waarop psychotherapeuten en andere hulpverleners omgaan met onbewuste patronen en conflicten. Familieopstellingen kunnen diepgaande inzichten en heling bieden door het blootleggen van onbewuste loyaliteiten en conflicten, wat vaak leidt tot emotionele bevrijding en herstel van harmonie in het leven van de cliënt.

Hoewel Hellinger het meest bekend is voor het ontwikkelen van de specifieke methode van familieopstellingen, zijn er dus meerdere therapeuten met een joodse achtergrond of invloed die zich bezighouden met systemische therapieën en familieopstellingen, zij het soms met een iets bredere focus op groepsdynamieken, existentiële vraagstukken of neurologische invloeden op gedrag. Hier zijn enkele van de bekendere namen:

1. Ruth Cohn

Ruth Cohn was een Zwitserse psychotherapeute van joodse afkomst, die bekend staat om haar ontwikkeling van de “Existentiële Analyse” (EA) en haar werk met “Integrative Psychotherapy”. Cohn’s werk had invloed op de systemische therapieën, inclusief de familieopstellingen, door haar focus op het integreren van het bewustzijn van het individu in groepsdynamieken. Hoewel zij niet de grondlegger was van familieopstellingen zoals Bert Hellinger, heeft zij bijgedragen aan de bredere context van systeem- en familietherapie.

2. Isaac T. Yalom

Isaac Yalom is een bekende psychiater en psychotherapeut, bekend om zijn werk in de existentiële psychotherapie, maar ook vanwege zijn invloed op systeemtherapie en groepsdynamica. Yalom is van joodse afkomst en heeft veel invloed gehad op het denken over menselijke relaties en de interactie binnen systemen, hoewel hij niet direct familieopstellingen zoals Hellinger heeft gepromoot. Zijn werk met groepspsychotherapie en zijn benadering van onbewuste groepsdynamieken sluiten aan bij de bredere systemische benaderingen, waaronder de principes die in familieopstellingen worden gebruikt.

3. Gerald Hüther

Gerald Hüther is een bekende Duitse neurobioloog die zich ook bezig heeft gehouden met groepsdynamieken en de invloed van het systeem op individuen. Hoewel Hüther geen joodse achtergrond heeft, wordt zijn werk vaak in combinatie met systemische therapieën zoals familieopstellingen besproken, vooral als het gaat om de invloed van familiale en sociale netwerken op het brein en gedrag. Veel therapeuten gebruiken Hüther’s theorieën samen met systemische benaderingen om de diepere mechanismen van familiedynamieken te begrijpen.

4. Harald Friedl

Harald Friedl is een joodse psychotherapeut die in de systemische therapie werkt en de familieopstellingen gebruikt in zijn therapieën. Hij heeft familieopstellingen toegepast in zijn praktijk en geprobeerd om de invloed van culturele en familiale geschiedenis, inclusief de joodse geschiedenis, te begrijpen binnen de opstellingen. Dit maakt zijn werk bijzonder voor mensen die een gemeenschappelijke culturele achtergrond willen verkennen en integreren in hun therapeutische proces.

5. Edwin Friedman

Edwin Friedman wordt vooral bekend vanwege zijn werk in de context van leidinggeven en organisatorische therapieën, maar zijn benaderingen hebben duidelijke raakvlakken met de principes die ook in familieopstellingen worden gebruikt. Hij was geen directe grondlegger van familieopstellingen, zoals Bert Hellinger, maar hij paste veel systemische principes toe in zijn werk. Friedman was van mening dat systemen (zoals families, organisaties of gemeenschappen) vaak worden beheerst door onbewuste patronen die diepgeworteld zijn in de geschiedenis van de groep. Dit idee resoneert sterk met de basisprincipes van familieopstellingen.

In zijn beroemde boek “A Failure of Nerve: Leadership in the Age of the Quick Fix” legt Friedman uit hoe het omgaan met systemen en het doorbreken van destructieve patronen belangrijk is voor zowel individuen als collectieve gemeenschappen. Hij gebruikte systemische theorieën om leiders te helpen omgaan met de dynamieken die zich voordoen binnen hun teams of gemeenschappen, wat verband houdt met de manier waarop familieopstellingen functioneren, door onbewuste groepsdynamieken en patronen zichtbaar te maken en te doorbreken.

Friedman was dus een belangrijke figuur die het idee van systeemdenken en groepsdynamiek verder uitwerkte, ook al werkte hij niet direct met de techniek van familieopstellingen zoals Bert Hellinger dat deed. Zijn invloed op leiderschap en het begrijpen van systemen maakt hem echter relevant binnen het bredere veld van systemische therapieën en de toepassing ervan op families en organisaties.

Bijbelse dynamieken

Er zijn verschillende Bijbelse dynamieken en thema’s die je kunt herkennen in familieopstellingen, aangezien veel van de basisprincipes van systemisch werk overeenkomen met spirituele en morele principes die in de Bijbel te vinden zijn. De dynamieken die zichtbaar worden in familieopstellingen, zoals onbewuste loyaliteiten, verborgen trauma’s, en verstoorde verhoudingen binnen families, komen vaak voor in Bijbelse verhalen. In die zin kunnen Bijbelse verhalen worden gezien als reflecties van de systemische principes die familieopstellingen zo waardevol maken. Hier zijn enkele Bijbelse dynamieken die ook in familieopstellingen kunnen worden herkend:

1. Loyaliteit en onzichtbare bindingen:

In veel Bijbelse verhalen zien we de kracht van familieloyaliteiten die generaties lang doorgaan. Vaak spelen onverwerkte familiekwesties een grote rol in de levens van individuen en generaties. Dit lijkt op de dynamieken die in familieopstellingen naar voren komen, waar onbewuste loyaliteiten binnen een systeem (bijvoorbeeld een familie) kunnen leiden tot destructieve patronen die van generatie op generatie worden doorgegeven.

• Voorbeeld: Het verhaal van Abraham, Isaac en Jakob toont de gevolgen van familiebanden die zowel positieve als destructieve invloeden kunnen hebben. Isaac had bijvoorbeeld een bijzondere band met zijn zoon Esau, terwijl Rebekka een sterke voorkeur had voor Jakob, wat leidde tot conflict en verdeeldheid binnen de familie. Dit patroon van voorkeuren en conflicten binnen de familie heeft invloed op de toekomstige generaties, waaronder de kinderen van Jakob, die zelf ook rivaliteit en conflicten ervoeren (bijvoorbeeld het conflict tussen de broers Jozef en zijn broers). Dit weerspiegelt de manier waarop onbewuste loyaliteiten in familieopstellingen kunnen leiden tot conflict en pijn die door de generaties heen blijven doorwerken.

2. Generaties van zonden en vergeving:

In de Bijbel worden de thema’s van zonden, schuld, en vergeving vaak generaties lang doorgegeven. In familieopstellingen zien we vaak dat onverwerkte conflicten, traumas, of zelfs zonden uit het verleden onbewust door nieuwe generaties worden meegenomen. Dit gebeurt soms zonder dat de betrokkenen zich hiervan bewust zijn.

• Voorbeeld: Het verhaal van David en Bathseba (2 Samuël 11-12) is een goed voorbeeld van hoe zonden en de gevolgen ervan de volgende generatie beïnvloeden. David’s zonde had niet alleen invloed op zijn directe omgeving, maar veroorzaakte later conflicten en moeilijkheden in de levens van zijn kinderen, zoals de opstand van zijn zoon Absalom. Het idee dat de zonden van ouders invloed hebben op hun kinderen is iets wat je vaak tegenkomt in familieopstellingen, waar bijvoorbeeld kinderen onbewust de lasten van de onopgeloste kwesties van hun ouders dragen.

3. Verstoring van de natuurlijke orde of hiërarchie:

In familieopstellingen is er vaak sprake van een verstoring van de natuurlijke hiërarchie, bijvoorbeeld wanneer kinderen de rol van de ouders overnemen, of wanneer oudere generaties geen respect krijgen. Deze verstoringen kunnen leiden tot verwarring en conflicten binnen het systeem.

• Voorbeeld: Het verhaal van Noach en zijn zonen (Genesis 9) toont hoe de hiërarchie tussen ouders en kinderen kan worden verstoord. Na de zondvloed bedekt Noach zich dronken met zijn kleding, en zijn zoon Cham ziet hem in deze kwetsbare toestand en vertelt het aan zijn broers. Dit veroorzaakt een verstoring van de respectvolle hiërarchie binnen het gezin, wat later invloed heeft op Cham en zijn nageslacht. Dit kan worden vergeleken met wat je in een familieopstelling zou zien, wanneer respect voor de ouder of de natuurlijke volgorde wordt verstoord, wat tot lange-termijnverstoringen in het systeem kan leiden.

4. Verlies en rouw:

Rouw om het verlies van een familielid of een geliefde is een centraal thema in de Bijbel. Het verlies van een ouder, broer of kind kan de familie in chaos storten, en in familieopstellingen zien we hoe onopgeloste rouw en verlies vaak doorwerken in het systeem. Het niet verwerken van verlies kan leiden tot emotionele blokkades, net zoals we in veel Bijbelse verhalen zien.

• Voorbeeld: Het verhaal van Jakob en Jozef is een duidelijk voorbeeld van verlies en rouw. Toen Jakob dacht dat zijn zoon Jozef was overleden (door de bedrieglijke actie van zijn andere zonen), viel hij in diepe rouw. Het verlies van Jozef had een enorme impact op het hele gezin en werd pas opgelost toen de waarheid aan het licht kwam. Het herstel van deze relaties en het omgaan met het verlies is een weerspiegeling van hoe familieopstellingen vaak gericht zijn op het verwerken van onopgeloste emoties zoals rouw.

5. Het belang van verzoening:

Veel Bijbelse verhalen benadrukken de noodzaak van verzoening en het herstellen van beschadigde familiebanden, wat een belangrijk aspect is van familieopstellingen. Verzoening is vaak een proces van het erkennen van fouten, het loslaten van oude pijn, en het herstellen van de natuurlijke balans in het systeem.

• Voorbeeld: Het verhaal van Jozef en zijn broers is een krachtig voorbeeld van verzoening. Jozef, die door zijn broers was verraden en verkocht, vergaf hen uiteindelijk en herstelde de familiebanden. Deze verzoening kan worden gezien als een voorbeeld van wat er in familieopstellingen kan gebeuren wanneer oude conflicten en onopgeloste kwesties worden aangepakt en genezen.

Conclusie

Bijbelse verhalen bieden rijke voorbeelden van de dynamieken die we ook zien in familieopstellingen, zoals loyaliteiten, conflicten, zonden, vergeving, verlies, en verzoening. In beide gevallen gaat het om het onderzoeken van onbewuste patronen die van invloed zijn op de huidige generaties, en het vinden van een manier om harmonie te herstellen. De Bijbel heeft door de eeuwen heen invloed gehad op de manier waarop mensen naar familie- en groepsdynamieken kijken, en deze principes komen sterk overeen met de ideeën die ten grondslag liggen aan familieopstellingen.

Het maken van een genogram is een waardevol hulpmiddel binnen familieopstellingen en andere vormen van systeemtherapie. Een genogram is een visuele representatie van de familiegeschiedenis die helpt om de relaties, patronen en dynamieken binnen een familie over meerdere generaties heen in kaart te brengen. Het kan helpen om diepere inzichten te krijgen in de onbewuste invloeden die een rol spelen in het gedrag van individuen, net zoals bij familieopstellingen.

Wat is een Genogram?

Een genogram is een uitgebreid stamboomdiagram dat verder gaat dan een gewone stamboom door niet alleen de familieleden en hun onderlinge relaties te tonen, maar ook belangrijke emotionele, gedragsmatige en gezondheidspatronen. Het bevat vaak meerdere generaties en visualiseert hoe verschillende generaties met elkaar verbonden zijn, wat belangrijke gebeurtenissen of conflicten waren, en hoe die gebeurtenissen het gedrag van familieleden hebben beïnvloed.

Het genogram gaat dus verder dan simpelweg het weergeven van familiebanden; het biedt een gedetailleerd overzicht van de psychologische en emotionele elementen die binnen een familie spelen, en maakt het mogelijk om verborgen patronen en dynamieken te identificeren.

Het Genogram in de Context van Familieopstellingen

Net als familieopstellingen helpt het genogram om onbewuste dynamieken zichtbaar te maken, maar het doet dit op een meer gestructureerde en systematische manier. Het genogram is vooral nuttig om de geschiedenis van een familie over verschillende generaties heen in kaart te brengen, wat kan helpen om patronen van gedrag, emotie, en conflict te begrijpen.

Enkele specifieke manieren waarop een genogram kan bijdragen aan familieopstellingen:

1. Inzicht in generatieslange patronen: Een genogram toont vaak herhalende patronen binnen een familie, zoals verhoudingen tussen ouders en kinderen, echtscheidingen, ongezonde relaties, verslavingen, of trauma’s die van generatie op generatie worden doorgegeven. Dit komt overeen met het doel van familieopstellingen, waarbij therapeuten proberen te identificeren welke onbewuste loyaliteiten, trauma’s of onverwerkte conflicten invloed hebben op de huidige generatie.
   • Voorbeeld: Als er bijvoorbeeld meerdere echtscheidingen in de familiegeschiedenis te zien zijn, kan het genogram inzicht bieden in het mogelijke effect van scheidingen op de huidige generaties. Dit patroon kan ook in een familieopstelling naar voren komen als een onderliggend thema van herhaaldelijke conflicten of onverwerkte emoties in relaties.
2. Verstoringen in de hiërarchie: Net als in familieopstellingen, waar het respect voor de natuurlijke hiërarchie (bijvoorbeeld de ouder-kind verhoudingen) van groot belang is, kan het genogram helpen bij het visualiseren van verstoorde hiërarchieën binnen de familie. Het kan zichtbaar maken als bijvoorbeeld een kind de rol van de ouder heeft overgenomen of als er verhoudingen zijn waarin de natuurlijke rollen niet worden gerespecteerd.
   • Voorbeeld: Als een kind de zorg voor een zieke ouder op zich neemt en daardoor de ouder-kind hiërarchie wordt verstoord, kan dit zowel in een genogram als in een familieopstelling zichtbaar worden. Het genogram biedt hierbij concrete informatie over de gezinsstructuur, terwijl de opstelling meer inzicht biedt in de emotionele en psychologische dynamieken die spelen.
3. Verlies en onverwerkte rouw: Verlies van een geliefde, bijvoorbeeld door overlijden of echtscheiding, heeft vaak een grote invloed op een familie en kan ongewerkte rouw en onverwerkte emoties veroorzaken die door de volgende generaties heen worden doorgegeven. Het genogram maakt het mogelijk om dergelijke verlieservaringen in de familiegeschiedenis zichtbaar te maken en biedt een basis voor het onderzoeken van deze kwesties in familieopstellingen.
   • Voorbeeld: Als een belangrijk familielid in het verleden vroegtijdig is overleden, kan het genogram helpen om te laten zien hoe dit verlies de familiedynamiek heeft beïnvloed, bijvoorbeeld door verlies van leiderschap of emotionele steun. In een familieopstelling kan dit verlies verder onderzocht worden door de emotionele impact van het verlies op het huidige systeem zichtbaar te maken.
4. Gezondheidspatronen: Het genogram wordt ook vaak gebruikt om gezondheids- en psychologische patronen binnen een familie te visualiseren, zoals erfelijke aandoeningen, verslavingen, psychische stoornissen of chronische ziekten. Het kan onthullen hoe deze gezondheidspatronen binnen de familie zijn doorgegeven en welke invloed ze kunnen hebben op het gedrag en de levenskeuzes van individuele familieleden.
   • Voorbeeld: Als er meerdere gevallen van depressie, verslaving of angststoornissen in de familiegeschiedenis zijn, kan het genogram deze patronen zichtbaar maken. Dit kan helpen om te begrijpen waarom bepaalde psychische uitdagingen zich herhalen in een gezin of hoe onverwerkte emoties invloed hebben op de fysieke en mentale gezondheid van familieleden. Dit kan dan verder worden onderzocht in een familieopstelling.

Het Nut van het Genogram voor Therapie

Het genogram kan een krachtig hulpmiddel zijn voor therapeuten die werken met familieopstellingen, omdat het concrete gegevens biedt die helpen bij het begrijpen van de complexe familiedynamieken. In plaats van zich alleen te richten op de huidige situatie, kan het genogram therapeuten helpen om patronen over meerdere generaties heen te zien. Dit maakt het gemakkelijker om verborgen invloeden te identificeren en vervolgens therapeutische interventies te richten op het herstellen van balans in het systeem.

Bovendien kan het genogram voor cliënten zelf ook een zeer waardevol hulpmiddel zijn om hun eigen familiegeschiedenis te begrijpen, wat hen kan helpen om onbewuste invloed van de familie te erkennen en los te laten. Dit kan leiden tot diepgaande inzichten en heling, net zoals familieopstellingen dat doen.

Conclusie

Het genogram is een krachtig hulpmiddel dat zowel in therapie als in familieopstellingen kan worden gebruikt om de verborgen patronen, conflicten en invloeden binnen een familie zichtbaar te maken. Het maakt het mogelijk om de dynamieken van verschillende generaties in kaart te brengen, en biedt zo een solide basis voor het ontdekken van de onderliggende oorzaken van emotionele blokkades, trauma’s en conflicten. In combinatie met familieopstellingen helpt het genogram cliënten en therapeuten om een diepgaander inzicht te krijgen in de familiale systemen en de manier waarop deze systemen het gedrag van individuen beïnvloeden.