Familiebedrijven
Relatief de meeste familiebedrijven komen voor in de sector landbouw, bosbouw en visserij. Bijna 50% van de bedrijven in die sector is een familiebedrijf. De horeca volgt op nummer twee met bijna 40% familiebedrijven.
De meeste familiebedrijven zijn te vinden in het landelijk gebied. “In de randstad zie je er aanzienlijk minder, wat wijst op het aanzienlijk grote aandeel van boerenbedrijven onder de familiebedrijven”, aldus een CBS-woordvoerder. In de noordelijke provincies en Zeeland zijn relatief de meeste familiebedrijven in de de landbouw te vinden.
Op reis in het familiebedrijf
Als (jonge) boer(in) heb je hart voor je bedrijf. Je bent gedreven om er het mooiste en het beste van te maken. Je kunt je gedwarsboomd voelen door alle politieke en maatschappelijke regels. Regels van buiten af. Maar er zijn ook vaak sterke regels van binnenuit: zo doen we het als familie, zo hoort het, al jaren! Het is een hele reis om te ontdekken wat er binnen en buiten de familie gebeurt, wanneer een jongere generatie staat te trappelen om van start te gaan. En als je denkt je bestemming bereikt te hebben, als je het bedrijf hebt overgenomen, dan lijk je onderweg te stranden, zijn sommige wegen afgesloten en andere te gevaarlijk om in te gaan. Er lijkt geen snelweg naar het optimale te zijn, meestal is het een intensieve traject.
In mijn werk als coach van familiebedrijven word ik ingezet voor de vaak onbewuste en soms bewuste familieregels en vaak onuitgesproken verwachtingen binnen families, tussen ouders en kinderen en tussen de broers en zussen onderling. Die regels zorgen soms voor sluimerende, en soms oplaaiende familieruzies. Niemand wil het en toch gebeurt het. Want behalve een onderneming is een familiebedrijf vaak ook de thuisbasis voor die familie. Dat heeft gevolgen voor de sociaal-emotionele verhoudingen binnen gezinnen en families.
Een paar voorbeelden:
* Generatiekloof: Oudere generaties kunnen moeite hebben om de nieuwe methoden en ideeën van de jonge boer te accepteren. Dit kan leiden tot spanningen en conflicten over hoe het bedrijf gerund moet worden.
* Opvolgingskwesties: Als er meerdere erfgenamen zijn, kan er onenigheid ontstaan over wie het bedrijf mag overnemen. Mogelijk wordt de oudste zoon het, maar de jongste kan misschien wel beter geschikt zijn. Dit kan gevoelens van jaloezie, achterdocht en rivaliteit veroorzaken tussen familieleden.
* Persoonlijke ambities: Niet alle familieleden willen misschien betrokken zijn bij het boerenbedrijf. Dit kan leiden tot problemen als een jonge boer de zaak wil voortzetten, maar andere familieleden andere carrièrepaden of interesses hebben met bijvoorbeeld de grond of de woning van de familie.
* Eigendomsverdeling: Het verdelen van het eigendom en de activa van het familiebedrijf kan ook tot ruzies leiden als er geen duidelijk plan of overeenstemming is over wie welk deel krijgt of als de erfenis er mee gemoeid is.
* Financiële aspecten: Het familiebedrijf kan mogelijk schulden hebben die moeten worden afbetaald, en het financiële aspect van de overname kan verdeeldheid veroorzaken als er meningsverschillen zijn over wie verantwoordelijk is voor welke schulden of financieringskwesties. De belastingdienst kan bovendien roet in het eten gooien, wanneer binnen vijf jaar na de overname er reorganisatieplannen zijn. Of de uiteindelijk resultaten kunnen onverwachts tegenvallen doordat de laatste tijd het bedrijf toch niet zo gemoderniseerd is als nodig was, waardoor de ouders met een ‘fooi’ lijken te blijven zitten.
* Communicatieproblemen: Gebrek aan open en eerlijke communicatie tussen familieleden kan zorgen voor onduidelijkheid en conflicten. Misverstanden kunnen ontstaan als (belangrijke) informatie niet wordt gedeeld of als broers en zussen verwachten dat ze ook al nemen ze het bedrijf niet over toch wat in de melk te brokkelen hebben. Dat kan de overnameprocedure vertragen of bemoeilijken.
Als buitenstaander kun je denken: ‘Je staat toch als familie open voor discussie, compromissen en je creëert ‘gewoon’ duidelijke plannen om mogelijke conflicten te voorkomen of te verminderen.’ Maar helaas is de rauwe werkelijkheid te vaak anders. Hoe goed de bedoelingen ook van elk familielid zijn. Dat komt door de onbewuste, sterke familiepatronen zelf.
We hebben onbewust de verwachting dat het gezinsleven zoals het was altijd zo blijft, ongeacht wie er nog thuis woont of uitgevlogen is. De jongste blijft altijd de jongste. Het zwarte schaap blijft het zwarte schaap voor de broers en zussen. De dwarsligger ligt altijd dwars. De stille blijft de stille. De onhandige blijft de onhandige. De meeloper zal altijd mee blijven lopen. Hoe de werkelijkheid ook het tegendeel laat zien. We lijken er niet vanaf te komen. Maar zeg nu zelf: geen mens blijft wie hij is. Maar dat wordt in de familie vaak niet zo ervaren.
Daarnaast zijn er bewuste en onbewuste familieregels, zoals: ‘Wij maken geen ruzie!’; ‘Als onze ouders maar gelukkig zijn!’; ‘Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje.’ ‘Je wordt altijd beetgenomen door handelaren.’ ‘Buiten’ is iedereen tegen ons.’ ‘Eer je vader en je moeder’ met andere woorden: zeg ‘ja’ en ‘amen’ en spreek ze niet tegen. ‘Wij hebben het altijd zo gedaan!’ is ook zo’n regel. ‘Geen vuile was buiten hangen.’ Of: ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg.’ En, bijvoorbeeld: ‘Wij bedekken de dingen met de mantel der liefde!’ Met andere woorden: wij spreken niets uit en slikken alles van elkaar. Maar dat is juist onmogelijk, want achter de ruggen om wordt er makkelijk over elkaar geklaagd.
In mijn werk creëer ik een ruimte voor een goede communicatie en waar nodig betrek ik alle betrokken familieleden bij het proces, zodat problemen bespreekbaar worden gemaakt, met als doel: soepele onderlinge verhoudingen.
Hier onder bespreek ik een aantal herkenbare situaties van bovenstaande punten in de praktijk.
Een paar voorbeelden:
* CASUS – Generatiekloof
— Generatiekloven
* CASUS – Opvolgingskwesties
— Het gaat niet volgens de bedoeling
— Loodzware erfenis/
* CASUS – Persoonlijke ambities
* CASUS – Eigendomsverdeling
* CASUS – Financiële aspecten
* CASUS – Communicatieproblemen
Artikel over:
* Tegels binnen familiebedrijven
* Broers en zussen op latere leeftijd/
Meer artikelen over familiebedrijven? Kijk hier
Podcasts over familiebedrijven beluisteren? Kijk hier
