Een eyeopener over de logistiek van het kapitalisme
De hamsteraar. Kritiek van het logistiek kapitalisme
Willem Schinkel
Boom 255 blz.; € 22, 50
★★★☆☆Sofie Messeman16 september 2020, 23:00
De schrijver
Willem Schinkel (1976) is universitair docent sociologie aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam. Zijn maatschappijkritische oeuvre is beïnvloed door Pierre Bourdieu, Niklas Luhmann, Gilles Deleuze en Michel Foucault. Hij schreef onder meer ‘Denken in een tijd van sociale hypochondrie’ (2007) en ‘Theorie van de kraal: Kapitaal – Ras – Fascisme’.
De insteek
Dat er in de begindagen van de Covid-19-pandemie hamsteraars opdoken, is voor Willem Schinkel aanleiding om het te hebben over de organisatie van de mondiale levensmiddelenproductie en -distributie. Die verloopt volgens de wetten van ‘het logistiek kapitalisme’, een begrip dat verwijst naar de just-in-time levering van goederen (waarover zo meteen meer). In plaats van de hamsteraar op morele gronden te veroordelen, wil Schinkel hem inzetten als een ‘frictiefiguur’ die de inherente zwaktes van het systeem blootlegt.
De uitwerking
Schinkel verwerpt radicaal het kapitalistische marktsysteem en de economische theorieën die eraan ten grondslag liggen. Het organiserend concept daarin, is ‘schaarste’. Pas vanuit de schaarste wordt het mogelijk alles in termen van vraag, aanbod en prijscoördinatie te gaan beschouwen. Vreemd genoeg was er bij Locke, de zogenaamde vader van het kapitalisme, aanvankelijk geen sprake van schaarste. Ze dook pas op met de introductie van geld. ‘Geld is het scharnierpunt waarin de transformatie van overvloed tot schaarste zichtbaar wordt.’ Schinkel stelt voor om niet langer akkoord te gaan met het economische idee dat er schaarste is. Hij noemt het een nooit onderzocht, zelfs metafysisch concept.
De kritiek
Het centrale hoofdstuk gaat over logistiek kapitalisme: een extreme efficiëntie in de productie en distributie van levensmiddelen. Het gevolg is een verandering van de mondiale ruimte in zones van extractie (van grondstoffen en specifieke vormen van arbeid), zones van transport (havens), zones van productie (van halffabricaten) en zones van coördinatie (waar de logistieke ketens gepland worden). ‘De vier zones vormen verschillende maar verbonden geografieën, met elk verschillende vormen van vrijheid en dominantie’, aldus Schinkel. Lees: de arbeiders in de Congolese coltanmijnen zijn cruciaal voor de mondiale logistieke ketens van mobiele telefoons, maar ze hebben een totaal andere status dan de designers in Silicon Valley. Een tweede effect van het logistiek kapitalisme is het vervagen van de grenzen tussen het civiele en het militaire. ‘Logistiek is zo een term voor de gemilitariseerde regulering van mondiale stromen van goederen, personen en kapitaal.’ Tot slot leidt het logistiek kapitalisme tot een verandering van de betekenis van productie. Arbeid zelf is immers in circulatie, flexibel inzetbaar en permanent verplaatsbaar. Lees: steeds meer mensen worden geconfronteerd met slechte, onzekere jobs.
De conclusie
In plaats van ruimtelijke voorraden aan te leggen, speelt het logistieke kapitalisme met korte toevoertijden: just-in-time productie en distributie. Grondstoffen en onderdelen worden pas helemaal op het einde samengevoegd tot een product. Door de just-in-time logistiek in de productie en distributie van levensmiddelen hangt er permanent een zwaard van Damocles boven ons hoofd. De hamsteraar toont het precaire van het systeem: hij legt grotere voorraden aan dan de logistieke calculus voorschrijft. Dat maakt de hamsteraar tot een figuur die het intern tegenstrijdige karakter van het kapitalisme aan het licht brengt.
De oplossing
Schinkel wil dat we ophouden te denken dat er geen alternatief bestaat. Hij pleit onomwonden voor een socialistische economie, waarin productie en distributie collectief georganiseerd worden op domeinen als openbaar vervoer, zorg, onderwijs, huisvesting en energie. Verder pleit hij voor een opwaardering van de ‘commons’ (hulpbronnen die door eenieder gebruikt mogen worden) en de oprichting van coöperaties.
Redenen om dit boek te lezen
Schinkels analyse van het logistiek kapitalisme als een systeem dat ons allen afhankelijk maakt van een mondiaal georganiseerde just-in-time productie en distributie, is een eyeopener. Hij legt daarmee een onderliggende structuur bloot die onzichtbaar blijft voor de meesten onder ons, terwijl ze toch ons leven bepaalt. Verder toont de schrijver hoe ongelijkheid onlosmakelijk verbonden is met de mondiale markt.
Redenen om dit boek niet te lezen
Je moet minimaal een deel van Schinkels basisaannames willen delen om dit boek überhaupt te lezen. Het wegzetten van ‘schaarste’ als een metafysisch concept zullen sommigen hem bijvoorbeeld niet in dank afnemen. Eigenaardig is ook dat het boek soms wisselt van genre: overwegend gedegen academisch, maar met plotse fulminerende oprispingen die pamflettair aandoen.
Lees ook:
Op zoek naar een minder beperkte linkse politiek
Samen met Rogier van Reekum schreef Willem Schinkel vorig jaar ‘Theorie van de kraal’. Onze recensent was er lyrisch over: ‘In dit boek vol briljante observaties proberen de schrijvers links te redden uit een zuiver economische sfeer, zodat het zijn materialistische wortels kan overstijgen. Ze komen uit bij het Bijbelse idee van agape, de liefde die gericht is op de behoeften van de ander: daarmee onderken je de onvolledigheid van alle mensen en ontken je de grenzen die aan identiteiten gesteld kunnen worden.’
Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/
