Doel van ons leven

Al eerder schreef ik artikelen over Bewustzijn, zingeving en betekenisgeving.
Op de grens van oud en nieuw, op de grens van oudjaarsdag naar de viering van je geboortedag komen de vragen: wat is nu het doel van mijn leven?
Daarop wil ik in dit artikel verder gaan en kijken naar verschillende filosofische perspectieven, om zo tot een eigen antwoord te komen.

Het Doel van het Leven: Een Filosofische Overdenking
Het doel van het leven is een vraag die sinds de vroegste beschavingen filosofen, denkers, en spirituele leiders heeft beziggehouden. Het is een vraag die misschien nooit definitief beantwoord zal worden, maar het roept diepgaande reflecties op over onze plaats in het geheel, de zin van ons bestaan, en de manieren waarop wij betekenis kunnen vinden in het dagelijks leven.

Het Antieke Griekenland: De Zoektocht naar Eudaimonia
In de klassieke filosofie vinden we al vroeg de vraag naar het doel van het leven, vooral in de ideeën van de oude Grieken. Voor Socrates was het leven gericht op het verbeteren van de ziel door middel van kennis en deugd. Hij geloofde dat een goed leven een leven van zelfreflectie en morele verbetering was, waarbij de nadruk lag op het verkrijgen van wijsheid en het handelen naar deugd.

Plato’s visie op het goede leven stond ook in het teken van deugd, maar hij voegde eraan toe dat een rechtvaardige samenleving essentieel was voor individuen om hun volle potentieel te bereiken. Volgens Plato zou het bereiken van het hoogste goed, het “Oneindige Goede”, de ultieme vervulling van het leven zijn, waarin de ziel de waarheid en de harmonie van het universum zou begrijpen.

Aristoteles, een leerling van Plato, gaf een meer pragmatische invulling aan de vraag. In zijn werk “Nicomachische Ethiek” introduceerde hij het concept van eudaimonia, wat vaak wordt vertaald als “geluk” of “floreren”. Aristoteles geloofde dat het doel van het leven was om je volledige potentieel te realiseren door een leven van deugd en het streven naar balans (de gulden middenweg). Voor hem was geluk niet een moment van plezier, maar een langdurige staat van welbevinden die voortkomt uit het streven naar het goede.

Het Christendom: Het Doel als Gods Wil
Het christendom bracht een ander perspectief op het doel van het leven, waarin het idee van het volgen van Gods wil centraal staat. Volgens de christelijke traditie is het leven niet enkel een kwestie van persoonlijke vervulling, maar het vervullen van een hoger, goddelijk plan. Het doel van het leven zou zijn om de liefde van God te ervaren en te beantwoorden, door het naleven van zijn woorden en het dienen van anderen in zijn naam. In deze visie wordt het doel van het leven gevonden in het overwinnen van de zonden en het streven naar eenheid met God, wat leidt tot eeuwig leven.

Deze visie heeft een diepe invloed gehad op de westerse cultuur en heeft het idee van een hogere roeping of een morele plicht binnen het leven gepromoot. De menselijke zoektocht naar betekenis wordt hier niet alleen individueel begrepen, maar als onderdeel van een groter, universeel doel.

Het Existentialisme: Vrijheid en Verantwoordelijkheid
In de twintigste eeuw kwam een nieuwe benadering van het doel van het leven naar voren, namelijk het existentialisme. Filosofen als Jean-Paul Sartre en Albert Camus stonden stil bij de schijnbare zinloosheid van het universum. In een wereld zonder objectieve betekenis of goddelijke richtlijnen, stellen zij dat het doel van het leven niet van buitenaf komt, maar door de individu zelf moet worden gecreëerd.

Sartre stelde dat de mens “veroordeeld is tot vrijheid” en dat we verantwoordelijk zijn voor het creëren van onze eigen betekenis. Deze vrijheid kan beangstigend zijn, maar het biedt tegelijkertijd de mogelijkheid om ons leven naar eigen inzicht vorm te geven. Camus, hoewel een atheist, stelde dat we zelfs in de absurde realiteit van een zinloos universum een vorm van betekenis kunnen vinden door de kracht van onze persoonlijke keuzes en het aanvaarden van het leven zoals het is.

Het Hedendaagse Perspectief: De Zoektocht naar Authenticiteit en Verbondenheid
In de moderne tijd lijkt de vraag naar het doel van het leven te zijn verschoven naar het streven naar authenticiteit en verbondenheid. Filosofen en psychologen zoals Viktor Frankl hebben betoogd dat, zelfs in de meest extreme omstandigheden, mensen hun eigen betekenis kunnen creëren door te streven naar een doel dat groter is dan zichzelf. In zijn boek Man’s Search for Meaning beschrijft Frankl zijn ervaringen in concentratiekampen en hoe mensen daar betekenis vonden door bijvoorbeeld een diepere verbinding met anderen of door het nastreven van een hoger doel.

Ook in de hedendaagse filosofie wordt steeds meer benadrukt dat het doel van het leven niet noodzakelijkerwijs ligt in het behalen van persoonlijke prestaties of materiële successen, maar in het vinden van verbinding met anderen en het bijdragen aan de samenleving. De hedendaagse zoektocht naar het doel van het leven heeft vaak te maken met het zoeken naar betekenisvolle relaties, het ontwikkelen van persoonlijke capaciteiten, en het maken van een positieve impact op de wereld.

Het Doel van het Leven: Een Veelvoudige en Persoonlijke Vraag
Uiteindelijk blijkt dat er geen eenduidig antwoord is op de vraag naar het doel van het leven. Wat voor de één geldt, kan voor de ander totaal anders zijn. Misschien is het doel van het leven wel een persoonlijke zoektocht naar zingeving, waarin we ons eigen pad moeten vinden door middel van ervaringen, reflectie, en de keuzes die we maken. Het idee van een universeel doel of een absoluut antwoord lijkt steeds minder relevant in een tijd waarin mensen steeds meer zelf bepalen wat belangrijk voor hen is.

Wat wel opvalt in de filosofische tradities, is dat het doel van het leven vaak wordt verbonden met het streven naar verbetering, zelfkennis, en het vinden van betekenis in relatie tot anderen en de wereld. Of dit nu gebeurt via de zoektocht naar kennis, de verwezenlijking van morele deugd, het vervullen van een religieuze roeping, of het simpelweg genieten van het moment, het lijkt erop dat de waarde van het leven meer ligt in het proces van zoeken en ontdekken dan in het vinden van een definitief doel.

In deze zin is de zoektocht naar het doel van het leven niet slechts een filosofische exercitie, maar een diep menselijke ervaring die de kern van ons bestaan vormt.

Als we sterven, zal God ons niet vragen: ‘Ben je Mozes geworden?’ maar: ‘Ben je jou-zelf geworden?
Deze uitspraak speelt met het idee dat het niet belangrijk is om de levens van anderen na te volgen, zelfs niet van iconen zoals Mozes, maar dat het uiteindelijk belangrijker is om authentiek te zijn en het beste uit ons eigen leven te halen. Het benadrukt de waarde van zelfontplooiing en trouw blijven aan je eigen identiteit en roeping, wat in veel spirituele tradities als essentieel wordt beschouwd. Want er is er maar één van jou op deze wereld en jij kan alleen jouw licht laten schijnen en anders blijft dat licht uit…’

Op zoek gaan naar het doel van je leven heeft de valkuil in zich dat je op zoek gaat naar een waardevolle bestemming van je leven. Ik denk dat het leven léven de richting aangeeft van je leven. Het zoeken naar een doel voor jouw persoonlijke leven leidt makkelijk tot gevangenschap van verwachtingen en en dat het luisteren naar je innerlijke stem een pad naar vrijheid en vervulling biedt. Allerlei tradities hebben zich al eeuwenlang beziggehouden met de vraag hoe we vrijheid, vervulling en zelfkennis kunnen bereiken, vaak met de nadruk op het loslaten van externe invloeden en het cultiveren van innerlijke wijsheid.

Friedrich Nietzsche en de Overmens
Nietzsche is bekend om zijn kritiek op de traditionele waarden van de maatschappij en de nadruk die hij legde op het individu en zijn zelfverwezenlijking. In zijn werk Also sprach Zarathustra introduceerde hij het concept van de “Übermensch” (Overmens), een individu die zichzelf transcendeert door zijn eigen waarden en doelen te scheppen, in plaats van de waarden en doelen van de maatschappij te volgen. Nietzsche stelt dat de mens niet gebonden moet zijn aan externe doelen of conventies, maar in plaats daarvan zijn eigen doel moet vinden door de kracht van zijn eigen wil (de Wil tot Macht). Het idee van de “Overmens” benadrukt dat het verlangen om jezelf te verbeteren niet mag voortkomen uit externe normen, maar uit een innerlijke impuls naar zelfverwezenlijking en groei. Wanneer een doel slechts wordt opgelegd door externe invloeden, verlies je die autonomie en vrijheid die nodig is om een waarlijk zinvol leven te leiden.
Søren Kierkegaard en de subjectieve waarheid
De Deense filosoof Søren Kierkegaard benadrukte het belang van de subjectieve ervaring en innerlijke waarheid in zijn werk. Volgens Kierkegaard is de waarheid niet iets objectiefs en externs, maar een kwestie van persoonlijke ervaring en interpretatie. Het idee van externe doelen en sociale verwachtingen is dan een manier waarop de maatschappij probeert de subjectieve ervaring te onderdrukken. Kierkegaard benadrukte dat de ware vervulling komt door het individuen te omarmen, door het vermogen om zelf betekenis te creëren en niet door je te onderwerpen aan collectieve normen. Hij benadrukt de noodzaak van “existentiële keuzes”, waarin je trouw blijft aan je eigen overtuigingen, zelfs als deze ingaan tegen de normen van de maatschappij.
Jean-Paul Sartre en Existentialisme
Sartre, een vooraanstaande existentialist, stelde dat de mens “veroordeeld is tot vrijheid”. Volgens Sartre is er geen voorgeprogrammeerd pad of ultiem doel dat het leven zinvol maakt. Het is aan elk individu om zijn of haar eigen doel en betekenis te creëren door de keuzes die we maken. Sartre benadrukt dat de druk van sociale verwachtingen en externe normen een vorm van “zelfbedrog” kan zijn, omdat we dan ons leven leiden op basis van andermans regels in plaats van onze eigen authenticiteit. Sartre geloofde dat we ons bevrijden door onze verantwoordelijkheid voor ons eigen leven te accepteren en onze keuzes authentiek te maken, ongeacht wat anderen van ons verwachten. De echte vrijheid komt van het loslaten van opgelegde doelen en het vinden van onze eigen bestemming.

En er zijn diverse tradities die daar ook naar verwijzen:

De traditie van de “innerlijke gids”
In veel tradities is er een nadruk op het belang van innerlijke wijsheid, vaak beschreven als de “innerlijke gids”, het “hogere zelf” of de “ziel”. In deze tradities wordt geloofd dat elke persoon een diepere waarheid in zichzelf draagt die hen leidt naar spirituele vervulling. Dit idee komt bijvoorbeeld voor in het Hermetisme, een oude filosofie die stelt dat de waarheid van het universum en van onszelf slechts te vinden is door reflectie en verbinding met het innerlijke zelf. Volgens hermetische principes, zoals de beroemde uitspraak “zoals boven, zo beneden”, komt werkelijke kennis van de wereld en van onszelf alleen door het begrijpen van onze innerlijke natuur. Externe doelen en sociale normen worden gezien als afleidingen van deze innerlijke zoektocht naar waarheid.
De “weg naar binnen”
In weer andere filosofieën wordt het idee van het loslaten van externe verlangens en doelen benadrukt. Het leert dat lijden voortkomt uit verlangen en dat de bevrijding van dit lijden komt door het loslaten van gehechtheid aan wereldse doelen. Het pad naar verlichting vereist het luisteren naar de innerlijke stem, het oversteken van de oppervlakkige verlangens en het ontdekken van een dieper, onveranderlijk zelf. Het afstemmen van je handelen op de universele wet en je eigen innerlijke roeping. Het pad naar zelfontdekking in deze tradities omvat het loslaten van het ego (overlevingsmechanismen) en externe verwachtingen en het ontwikkelen van een diepe verbinding met het zelf en het universum.
Het “hogere zelf”
Een andere invalshoek benadrukt het idee van het “hogere zelf” — een hoger, goddelijk aspect van de mens dat in directe verbinding staat met universele wijsheid. Volgens deze traditie komt ware kennis niet door externe studiematerialen of maatschappelijke normen, maar door het afstemmen op dit hogere zelf, dat via meditatie, introspectie en spirituele discipline wordt aangesproken. Het hogere zelf is het pad naar zelfverwerkelijking, terwijl externe doelen slechts tijdelijke en vaak misleidende doelen zijn die geen ware voldoening kunnen brengen.
Carl Jung en de schaduw en de individuatietrap
Carl Jung, een invloedrijke psycholoog stelde dat het pad naar zelfverwerkelijking — wat hij “individuatie” noemde — alleen mogelijk is door het integreren van alle aspecten van de psyche, inclusief de ‘schaduw’ (de delen van onszelf die we onderdrukken of niet willen erkennen). Volgens Jung wordt een individu pas echt heel en vrij wanneer hij zijn innerlijke stem en verlangens volledig erkent, in plaats van zijn leven te laten bepalen door externe invloeden. De reis naar zelfkennis is een spirituele reis die leidt naar het begrijpen en verenigen van de bewuste en onbewuste aspecten van onszelf.

Ten slotte kom ik deze thema’s volop tegen in de bijbel. De Schrift benadrukt herhaaldelijk de waarde van het luisteren naar je innerlijke roeping, het loslaten van externe verwachtingen en het vinden van vrijheid in Christus, wat aansluit bij het idee van zelfverwerkelijking en innerlijke vervulling.

1. De nadruk op innerlijke zelfkennis en authentiek leven

In de Bijbel wordt vaak gewezen op het belang van persoonlijke integriteit en het leven volgens de diepste overtuigingen en waarden, niet volgens externe verwachtingen. Jezus zelf benadrukt het belang van het volgen van de innerlijke roeping en het vinden van waarheid door de relatie met God, eerder dan door uiterlijke normen.

Mattheüs 7:21:
“Niet iedereen die tegen Mij zegt: ‘Heer, Heer,’ zal het Koninkrijk der Hemelen binnen gaan, maar wie de wil doet van Mijn Vader die in de hemelen is.” Deze tekst benadrukt dat het niet voldoende is om externe regels of zelfs sociale normen te volgen, maar dat het belangrijk is om daadwerkelijk in overeenstemming met Gods wil te leven. De nadruk ligt op persoonlijke verantwoordelijkheid en innerlijke toewijding aan de roeping van God.
Johannes 8:32:
“En u zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u vrijmaken.” Deze uitspraak van Jezus legt de nadruk op het vinden van waarachtige vrijheid door innerlijke kennis en de waarheid die voortkomt uit een relatie met God. Dit is een diepere waarheid dan de oppervlakkige kennis die door externe factoren wordt opgelegd.

2. De vrijheid van het loslaten van externe druk en sociale normen

Jezus sprak vaak over de noodzaak om niet gevangen te raken in de verwachtingen van anderen, maar om te leven volgens een hoger doel — het volgen van God. Dit kan worden gezien als het loslaten van de “slavendrijvers” van sociale normen en externe druk.

Matteüs 6:24:
“Niemand kan twee heren dienen; want of hij zal de ene haten en de andere liefhebben, of hij zal de ene aanhangen en de andere verachten. U kunt niet God dienen en de mammon.” Dit vers benadrukt dat je niet tegelijkertijd kunt dienen in verschillende richtingen — je moet kiezen voor het volgen van God boven de extern opgelegde verlangens en materiële drijfveren. Het idee dat je je niet kunt laten beheersen door externe verwachtingen en verlangens is hier duidelijk aanwezig.
Galaten 1:10:
“Want wat is nu mijn streven? Wil ik mensen behagen of God? Of probeer ik mensen te behagen? Als ik nog mensen behag, zou ik geen dienaar van Christus zijn.” Paulus benadrukt hier dat echte toewijding aan Christus betekent dat je je niet laat leiden door de goedkeuring van anderen, maar door wat God van je vraagt.

3. De innerlijke roeping en het luisteren naar de “innerlijke stem”

In veel tradities wordt het luisteren naar de innerlijke stem gezien als essentieel voor het bereiken van wijsheid en vervulling. In de Bijbel vinden we veel passages die het belang benadrukken van het luisteren naar Gods stem en het volgen van Zijn leiding.

Jeremia 33:3:
“Roep Mij aan, en Ik zal u antwoorden, en u grote en verborgen dingen tonen, die u niet weet.” Dit vers spreekt over de belofte van God om ons te leiden en ons inzicht te geven wanneer we naar Hem luisteren. Het is een uitnodiging om open te staan voor de innerlijke stem die van God komt.
Romeinen 8:14:
“Want allen die door de Geest van God geleid worden, zijn zonen van God.” Dit vers benadrukt dat degenen die luisteren naar de Geest van God (de innerlijke leiding van de Heilige Geest) deel uitmaken van het koninkrijk van God. Het idee van innerlijke leiding en het volgen van een hogere roeping is hier sterk aanwezig.

De Bijbel benadrukt het belang van het luisteren naar je hart en het idee dat, wanneer je hart niet veroordeelt, je in harmonie bent met jezelf en God. Er zijn verschillende Bijbelteksten die deze thema’s behandelen, waarbij het hart vaak wordt gezien als een belangrijke gids voor morele en spirituele keuzes. Dit komt overeen met het idee van het vinden van innerlijke vrijheid en authentieke richting Die andere bijbelteksten die gaan over het luisteren naar je hart, zijn:

1 Johannes 3:19-21:
“En hierdoor zullen wij weten dat wij uit de waarheid zijn, en zullen wij onze harten voor Hem geruststellen, als ons hart ons veroordeelt. Want als ons hart ons veroordeelt, is God groter dan ons hart en weet Hij alles. Geliefden, als ons hart ons niet veroordeelt, hebben wij vrijmoedigheid tegenover God.”
In deze tekst zien we een belangrijk concept: wanneer je hart je niet veroordeelt, kun je met vertrouwen en zonder angst voor oordeel naar God gaan. Dit betekent dat wanneer je met een zuiver hart handelt en geen innerlijk conflict voelt, je in staat bent om met een gerust geweten voor God te staan. Het benadrukt het idee dat een vredig hart, dat in overeenstemming is met God, een teken is van innerlijke vrijheid en de afwezigheid van externe druk.
Spreuken 4:23:
“Boven alles wat bewaard moet worden, bewaar je hart, want uit hem zijn de uitingen van het leven.”
Deze tekst legt de nadruk op het belang van het hart als de bron van levenswijsheid en morele beslissingen. Als we ons hart bewaren en ervoor zorgen dat het in lijn is met Gods wil, dan zullen onze acties en keuzes voortkomen uit een pure en oprechte bron. Het hart is dus een belangrijke gids voor het vinden van de juiste richting in het leven.
Jeremia 17:9-10:
“Het hart is bedrieglijk boven alles, en het is verderfelijk; wie kan het kennen? Ik, de HEER, doorgrond het hart, ik onderzoek de nieren, om ieder te geven naar zijn wegen, naar de vrucht van zijn daden.”
Hoewel deze tekst waarschuwt voor het bedrieglijke karakter van het hart zonder Gods leiding, herinnert het ons er ook aan dat God ons hart kent en dat Hij ons zal leiden. Het hart is een cruciale gids, maar het moet altijd in de juiste relatie tot God staan om te voorkomen dat het misleid wordt.
Romeinen 8:1-2:
“Zo is er nu geen verdoemenis voor degenen die in Christus zijn, die niet naar het vlees wandelen, maar naar de Geest. Want de wet van de Geest van het leven in Christus heeft mij vrijgemaakt van de wet van de zonde en de dood.”
Deze passage benadrukt dat, door het volgen van de Geest en door ons in Christus te bevinden, we bevrijd zijn van veroordeling. Wanneer ons hart geleid wordt door de Geest, kunnen we vertrouwen op het feit dat we niet veroordeeld worden, omdat we in Christus zijn. Het idee van het volgen van de innerlijke stem van de Heilige Geest, die ons niet veroordeelt maar ons bevrijdt, wordt hier duidelijk naar voren gebracht.
Mattheüs 5:8:
“Zalig de reinen van hart, want zij zullen God zien.”
In deze beroemde uitspraak van Jezus wordt het belang van een puur hart benadrukt. Het idee is dat degenen die in hun hart oprecht en puur zijn, de aanwezigheid van God zullen ervaren. Dit weerspiegelt het idee dat wanneer we ons hart afstemmen op wat goed en waar is, we in staat zijn om diepere waarheid en vervulling te vinden, en dat dit leidt tot spirituele helderheid.

4. Vrijheid door zelfkennis en afstemming op het hogere zelf

De Bijbel leert dat ware vrijheid komt door een relatie met God en het begrijpen van wie we in Hem zijn. Dit is een soort zelfkennis die niet alleen persoonlijk is, maar in de context van Gods plan voor ons leven vorm krijgt. Het idee dat we “de waarheid zullen kennen” en daarmee ware vrijheid vinden, is een terugkerend thema.

Johannes 14:6:
“Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Niemand komt tot de Vader dan door Mij.” Jezus’ uitspraak is een directe verwijzing naar de ultieme waarheid en de weg naar vrijheid. Het vinden van de waarheid over jezelf en over God, door Jezus, wordt gepresenteerd als de enige weg naar ware bevrijding.
2 Korintiërs 3:17:
“De Heer nu is de Geest; en waar de Geest van de Heer is, daar is vrijheid.” Dit vers leert dat de aanwezigheid van de Heilige Geest in ons leven ons bevrijdt van de ketenen van externe verwachtingen en sociale druk. Het suggereert dat de ware vrijheid ontstaat wanneer we ons afstemmen op de Geest van God, wat resulteert in een leven van authentieke zelfkennis en innerlijke vervulling.

Conclusie

De thema’s van het volgen van de innerlijke roeping, het loslaten van externe druk en het vinden van echte vrijheid zijn goed vertegenwoordigd in de Bijbel. Jezus en de apostelen moedigen ons aan om niet afhankelijk te zijn van externe normen en verwachtingen, maar in plaats daarvan ons te richten op de innerlijke waarheid en leiding van God. Dit staat in lijn met veel filosofische ideeën die de nadruk leggen op het belang van innerlijke zelfkennis en het volgen van een diepere, persoonlijke roeping, vrij van de slavernij van externe verwachtingen.