De Animus in “Wuthering Heights”

“Woeste Hoogten” is de enige roman van Emily Brontë en wordt gezien als één van de best geschreven verhalen over een gepassioneerde liefde tussen man en vrouw. Doordat het boek zowel grof, amoreel en tegelijkertijd als indrukwekkend psychologisch ervaren werd, is het één van de invloedrijkste boeken in de Engelse literatuur. Het boek is uitgegeven in 1847 en had zulke diepe gelaagdheden dat men zich niet kon voorstellen dat het geschreven was door überhaupt een vrouw en dan zeker niet door een jonge introverte onervaren vrouw als Emily Brontë.

datum: februari 2022
auteur: Arno Roelofs
website: De_Animus_in_Wuthering_Heights_Arno_Roelofs.2.pdf (mcusercontent.com)
in tijdschrift van JUNGacademie Nederland

Barbara Hannah schrijfti in ‘The Animus, Part one, the Spirit of Truth in Women’ dat Emily zeer introvert is en als kind min of meer vast is blijven zitten in de archetypische laag en dat ze daardoor in staat was zo’n archetypisch verhaal te schrijven. Hannah gebruikt dit verhaal om aan te geven hoe de Animus zich uit. Zij noemt Heathcliff één van de beste – zo niet de beste – representatie(s) van de figuur van de Animus”. Hij is “de spirit” die het bewustzijn in beweging brengt. Hij is primitief, wreed en ongrijpbaar, maar tegelijkertijd de regisseur van het hele verhaal en blijkt uiteindelijk op zoek naar zijn geliefde waarvoor hij zelfs zijn eigen vernietiging over heeft.
De Animus is een felle kracht, die niets schuwt, waardoor hij meedogenloos overkomt. Hij handelt daarbij vanuit een gevoel van gepassioneerde liefde voor zijn tegendeel; het bewustzijn van de vrouw. De Animus krijgt pas rust als hij met haar verenigd is. Hij is dus, wanneer hij onbewust is, een meedogenloze kracht, maar wanneer hij geïntegreerd wordt is hij een kracht die het leven naar de hand kan zetten. Aldus Barbara Hannah.

Het verhaal
Wanneer we het verhaal uitpluizen zien we 2 quaterniteiten. Jung zegt dat het individuatieproces vaak terug te brengen is op de quaterniteit. Emily’s meesterwerk werd nog wel eens beoordeeld als onwaarschijnlijk, maar wanneer we het verhaal verder uitspitten blijkt alles volledig te kloppen zoals het in die tijd ging.
Het verhaal gaat over twee families in twee aangrenzende estates, te weten Wuthering Heights van de familie Earnshaw en Thrushcross Grange van de familie Linton.
Opvallend is de stijl waarin het verhaal geschreven is, het wordt namelijk verteld door de huishoudster aan een man, die eigenlijk bijna geen rol in het verhaal speelt. Deze man zijn wij, de toehoorder. Het is prachtig hoe Emily dit blijft volhouden; ook als de huishoudster er niet bij is geweest, hoort zij het weer van één van de personen die in het verhaal een rol spelen. Op deze manier blijf je als lezer op afstand en wordt er, ook omdat de huishoudster het verhaal vertelt, geen oordeel geveld. Hannah schrijft dat Emily daardoor emotioneel buiten het verhaal kan blijven staan. Dit verhaal gaat dus niet over het individuatieproces van Emily zelf, die overigens een jaar later na de uitgave van dit boek op 30-jarige leeftijd overlijdt. Zij blijkt meer een intermediair van de collectieve archetypische structuur van het individuatieproces.

De eerste Quaternio ii
Het verhaal begint 30 jaar eerder wanneer de oude heer des huizes Earnshaw een zigeunerjongen, genaamd Heathcliff, meeneemt naar Wuthering Heights. Hij wordt daar met tegenzin ontvangen en moet in de stal slapen. De dochter des huizes Catherine voelt zich sterk aangetrokken tot deze duistere jongen, die zo zwart is “alsof hij van de duivel komt”. Zij dolen over de velden en komen op een gegeven moment op het andere estate Thrushcross Grange. Daar wordt Heathcliff als zigeunerjongen weggejaagd en Catherine met open armen ontvangen. Het huis bevat twee lieve blonde kinderen: Edgar en Isabella.

Dit is de eerste huwelijks quaternio:

Isabella Linton (boven) – staat tegenover – Edgar Linton (beneden)
Catherine Earnshaw (links) – staat tegenover – Heathcliff (Earnshaw) (rechts)

Doordat Catherine niet onder haar stand kan trouwen kan ze ondanks dat ze van Heathcliff houdt niet met hem trouwen en trouwt ze met de blonde en enigszins naïeve Edgar Linton.
Wanneer we kijken naar de archetypische structuur gaat het hier over 2 gebieden. Het winderige Wuthering Heights en het zoetgevooisde Thrushcross Grange. De laatste kunnen we zien als het deel van de psyché dat zich nog in de onschuldige kindertijd bevindt. De blonde Edgar en Isabella Linton leven in het paradijs wanneer hun naïeve leven verstoord wordt door de twee kinderen van Wuthering Heights. Catherine is zeer temperamentvol en Heathcliff is afstandelijk stuurs en blijkt later ronduit wreed en ongevoelig te zijn. Zijn enige gevoelige snaar is Catherine en op het moment dat zij trouwt zet hij alles op alles om haar te blijven zien. Dit zet kwaad bloed bij haar nieuwe echtgenoot, die hem niet aan kan. Op een gegeven moment escaleert het en mag Catherine, inmiddels wonend op Thrushcross Grange, hem niet meer zien.

Ondertussen is Isabella Linton, de zuster van Edgar, verliefd geworden op de bruuske en ondoorgrondelijke Heathcliff. Heathcliff, die alleen maar oog heeft voor Catherine, gaat alleen in op haar liefde omdat hij daarmee dichter bij Catherine kan komen en Edgar, zijn rivaal dwars kan zitten. Hannah legt uit dat we Isabella als de schaduw van Catherine kunnen zien. Catherine met haar onvoorspelbaar driftige karakter heeft een naïeve onschuldig kinderlijke schaduw. Isabella trouwt met Heathcliff en wordt zo wreed en neerbuigend door hem behandeld dat ze na een aantal maanden, inmiddels zwanger van hem, vlucht.

Dat was het eerste quaternio dat bestaat uit een nog te bewerken onschuldig deel tegenover een grillig bijna dierlijk deel. Deze moeten tot elkaar komen. Catherine kan het gemis van Heathcliff niet verwerken en wordt ziek en waanzinnig, waardoor ze sterft bij de geboorte van het dochtertje.
Dit dochtertje krijgt de naam van haar moeder en heet dus ook Catherine. Zij is een mengeling van de Lintons en de Earnshaws. We zouden zowel de jonge als de oude Catherine kunnen zien als het te individueren Ego.
Hannah zegt dat we kunnen zeggen dat het alchemistisch vat helaas is gebarsten, maar dat er nu een nieuwe poging gewaagd wordt tot een nieuwe conjunctie tussen de twee werelden van de Lintons en de Earnshaws.
De nieuwe Catherine groeit op als een temperamentvol, maar tegelijkertijd verzorgend en zacht meisje. Ze heeft beide kwaliteiten van de familie in zich verenigd. Als Catherine dertien is sterft haar tante Isabella (Linton), die ze nooit meer gezien hebben en komt de zoon van Isabella en die van Heathcliff, die hij nooit gezien heeft, terug naar Thrushcross Grange. Heathcliff, inmiddels heer van Wuthering Heights, sommeert zijn zoon bij hem. De jongen is een ziekelijk moederskindje. Heathcliff verafschuwt de jongen en doet er alles aan om hem te harden, maar tevergeefs. De jonge Catherine komt door middel van een list van Heathcliff op Wuthering Heigts en wordt verliefd op de jongen. Heathcliff houdt haar vast en dwingt haar te trouwen met zijn zoon. Dat gebeurt, maar de jongen die al ziekelijk was, sterft vlak daarna. Heathcliff heeft ervoor gezorgd dat het bezit van Catherine ook op naam van haar nieuwe echtgenoot werd gezet, waardoor nu Catherine weduwe is, al haar bezit, inclusief Thrushcross Grange, op naam van Heathcliff komt te staan.

We zien hier dat deze conjunctie tussen de twee families niet werkt omdat Catherine trouwt met een zoon die zowel Linton als Earnshaw bloed in zich heeft. Blijkbaar is dat te zwak voor haar, er moet meer Earnshaw bloed komen. Ook Catherine wordt door Heathcliff vernederd, temeer omdat zij ook de ogen van haar moeder, zijn grote liefde heeft. Er is nog een andere jongen in huis, hij de oom van Catherine, de jongere broer van de oude Catherine en ook een Earnshaw, maar uit rancune heeft Heathcliff hem ongeletterd gelaten en geen sociale codes bij gebracht waardoor de jongen, Hareton Earnshaw genaamd als een primitieve boer overkomt. De jonge Catherine verafschuwt het gedrag van haar oom, die verliefd op haar is, maar tegelijkertijd zijn woede niet kan beheersen.

Doordat Catherine, nu opgesloten in Wuthering Heights helemaal alleen in haar lijden een bondgenoot zoekt, knoopt ze toch het contact aan met haar boerse oom Hareton en wordt toch verliefd op hem. Zij leert hem lezen en zich netjes te gedragen. De meedogenloze Heathcliff doet er alles aan om de liefdesband tussen hen te verstoren, maar dan verandert plotseling de houding van Heathcliff. Hij laat hen met rust en trekt zich terug en wil niemand meer zien. Dan komen we erachter dat hij sinds het begin van Catherines dood achtervolgd wordt door haar geest, maar dat hij haar niet kan zien, laat staan aanraken. Dit zou mede ook de oorzaak kunnen zijn van zijn onaangename gedrag. Hij wordt tot het uiterste getergd door haar aanwezigheid. Ook dit laat de schrijfster op een afstandelijke manier aan ons zien. In het begin wordt de man, die de toehoorder van het verhaal is en dus ons als lezer vertegenwoordigt, geconfronteerd met de spookverschijning van de overleden Catherine die midden in een winderige nacht aan zijn raam tikt en hem bij zijn arm pakt. Pas aan het eind horen we pas indirect hoe Heathcliff door de geest van de overleden
Catherine achtervolgd wordt, waardoor hij haar niet los kan laten.

De Tweede Quaternio
In het laatste hoofdstuk gaat hij haar duidelijker zien en wordt daardoor zo verscheurd dat hij sterft van de emotie dat hij niet bij haar kan zijn. Zijn lichaam wordt bij dat van Catherine bijgezet. Dan is de weg vrij voor de jonge Catherine en de nieuwe heer des huizes, de inmiddels ontwikkelde Hareton om te trouwen.

We zien hier een tweede huwelijks Quaternio die blijkbaar meer voldoet dan het eerste:

De oude Catherine (boven) – staat tegenover – Heathcliff Earnshaw (beneden)
De jonge Catherine Linton (links) – staat tegenover – Hareton Earnshaw (rechts)

Heathcliff (Earnshaw)
De oude Catherine en Heathcliff zijn nu wel aan elkaar verbonden en terwijl in de eerste quaternio nog de Lintons en Earnshaws van elkaar gescheiden zijn, zijn ze hier vermengd. De oude Catherine is een Earnshaw en Heathcliff heeft geen achternaam, maar kunnen we zien als een afstammeling van de familieschaduw van de Earnshaws. Hij is de “duivel”, het vuur geweest dat nodig was om bewustzijn te scheppen, of zoals de alchemie dat uitdrukt; ervoor te zorgen dat de ingrediënten onverbrandbaar worden in het vuur.
Onverbrandbaar zijn betekent gehard tegen de vurige emoties van de complexen zodat we niet door ze overspoeld worden. Het was het vurig wrede karakter van de duivel Heathcliff die dit alles mogelijk maakte.

Aan de andere kant zien we het huwelijk van Catherine met haar oom. Zij hebben beiden Earnshaw-genen in zich en Catherine voor de helft ook Linton-genen. Deze genen staan symbool voor de respectievelijke woeste en de zachte kant van de mens, en misschien wel die van de familie Brontë.
Dat is nog maar één-achtste zachtaardigheid tegenover de woeste genen van de Earnshaws, maar ook hierna zal weer een nieuwe quaternio volgen waarin zich nog meer evenwicht zal afspiegelen.

De Animus heeft zijn opvolging gevonden in de in eerste instantie ook primitieve Hareton, welke is opgevoed door Heathcliff. We kunnen stellen dat de Animus zich hier ontwikkeld heeft en meer tot het bewustzijn is doorgedrongen.

Deze quaternio voldoet aan de eisen van de alchemie, waarbij het menselijke paar zich in het bewustzijn bevindt en het koninklijk paar in het onbewuste. Want het verhaal van Emily Brontë eindigt dat de twee geliefden die elkaar in het leven niet los konden laten dat ook niet in de dood konden en dat Catherine en Heathcliff regelmatig op de groene heuvels van Wuthering Heights, elkaar omhelzend, gesignaleerd worden.

VOETNOTEN:
i Barbara Hannah – The Animus, Part one, the Spirit of Truth in Women
ii Zie voor Quaternio’s: C.G. Jung – Mysterium Coniunctioni