Daniel Levitin – ‘Een opgeruimde geest’

Een opgeruimde geest is de Nederlandse vertaling van The Organized Mind, een non-fictie werk dat in de Verenigde Staten en Canada een bescheiden bestseller is geworden. Daniel Levitin is professor psychologie, neurowetenschap en muziek aan een Canadese universiteit. Hij vertelt met groot inzicht en occasioneel gevoel voor humor over hoe we in deze tijden van informatieoverdaad onze hersenen en onze levens op orde kunnen krijgen.

auteur: Frank D’hanis
datum: 23 december 2015
website: https://www.demaakbaremens.org/

Het is moeilijk om een rode draad te puren uit het boek behalve degene die wij in de paragraaf hierboven al hebben beschreven. Zelfs binnen hoofdstukken met zeer specifieke titels zoals ‘Het Bedrijfsleven Organiseren’, ‘Wat We Onze Kinderen Kunnen Leren’ en ‘Je Tijd Organiseren’ is het niet altijd duidelijk wat nu eigenlijk het algemene onderwerp is waarover de auteur vertelt. Het boek laat zich het best beschrijven als een uiterst synthetisch werk, waarin de auteur zijn grote wetenschappelijke kennis in een knip- en plakwerk van teksten tentoon spreidt.
Hierdoor kan het gebeuren dat je op een bepaalde pagina aan het lezen bent over netwerkdiagrammen en dat het nog geen vijf pagina’s verder over ‘interne en externe loci’ van controle gaat. Dit maakt het boek soms moeilijk om te lezen en er zijn passages in het boek die we gewoon overgeslagen hebben, omdat ze ons binnen het geheel arbitrair leken. Een voorbeeld hiervan is een vijftal pagina’s beslaande uitleg over een goede manier om het gewicht van het Empire State Building te berekenen, compleet met een volledige mogelijke berekening.
Of je dit boek de moeite waard van het lezen zal vinden, hangt vooral af van hoe breed je voorkennis van voornamelijk cognitieve psychologie en neurologie al is. Als die al redelijk breed is, maar niet noodzakelijk diep, zal dit boek wellicht weinig te bieden hebben. Ons heeft deze lectuur alvast heel wat zaken bijgebracht. In bepaalde hoofdstukken voel je dat de auteur zeer betrokken was bij het specifieke onderwerp ervan: de delen die over neurowetenschap gaan, de specialiteit van Levitin, zijn de sterkste passages van het boek.
Zo is er het hoofdstuk waarin de auteur toelicht waarom onze verslaving aan mobiele media zo slecht is voor ons brein. Wij denken graag van onszelf dat we zeer goede multitaskers zijn die als het ware meerdere borden tegelijk op een strootje draaiende kunnen houden. Levitin legt uit waarom dit zowel evolutionair als neurologisch geen steek houdt. In onze voorouderlijke omgeving, tijdens de prehistorie, was er ten eerste helemaal geen nood aan multitasking, er was meestal gewoon één taak die onze aandacht vroeg en het is dus logisch dat ons brein slecht toegerust is om zich op meerdere taken gelijk te richten. Levitin oppert zelfs dat multitasking eigenlijk niet bestaat. Neurologisch gezien kan er maar één executieve functie tegelijk in ons brein onze aandacht opeisen, en dat betekent dat, als we van de computertaak waaraan we bezig zijn vlug zo nu en dan naar onze gsm switchen, we elke keer de aandachtsknop van ons brein volledig dienen om te slaan. Dit verbrandt hopen metabolische energie en is zowel op lange als op korte termijn desastreus voor ons vermogen om geconcentreerd aan taken en projecten te werken.

Een tweede reden waarom sociale en mobiele mediaverslaving zo slecht voor ons is dat deze media van die aard zijn dat ze ons elke keer een snelle shot van dopamine bezorgen, wat ons nogal primitieve limbische systeem in de hersenen in een verslavingslus doet terechtkomen. Deze verslavende loop verlamt de werking van de veel jongere en wijzere prefrontale cortex volledig. De prefrontale cortex is verantwoordelijk voor lange termijnplanning en zelfcontrole, dus dat is nogal een probleem voor ons evenwichtig cognitief functioneren. Levitin wijst op een experiment waarin het limbische systeem van ratten op een manier gestimuleerd werd die goed lijkt op ons dagelijkse gebruik van mobiele al dan niet sociale media. De ratten in het experiment konden zichzelf een dopamineshot geven door op een knop te duwen. Deze onfortuinlijke dieren bleven op de knop duwen tot ze dood waren, zonder te eten of te slapen. Dit vormt, aldus Levitin, een zeer wrede maar treffende analogie met onze eigen mediaverslaving.

Een ander zeer interessant stuk van het boek is wanneer de auteur aangeeft dat het brein zeer slecht is in het omgaan met abstracte kansen en hij een aantal methodieken uit de statistiek aanreikt om hiermee om te gaan. Het is helaas een feit dat slechts weinigen onder ons gespaard blijven van ziekte en van de soms moeilijke beslissingen die ermee gepaard gaan. Levitin geeft het voorbeeld van prostaatkanker: is het gezien de ongemakken en risico’s een goed idee om bij kanker de prostaat te laten verwijderen? De eerste impuls van zeer veel mensen zal hier zijn om ‘ja’ te antwoorden (het is immers kanker, de killer van onze tijd!) maar Levitin toont op overtuigende wijze door het gebruik van Bayesiaanse statistiek aan dat dit niet altijd zo’n uitgemaakte zaak is. In een extra hoofdstuk achteraan het boek overloopt hij ook stap voor stap met de lezer hoe deze kruistabellen kan maken om haar medische beslissingen makkelijker te maken.

Helaas is niet elk deel van het boek zo interessant en/of nuttig. Hierboven meldden wij al de berekening van het gewicht van het Empire State Building, maar ook de (soms ellenlange) passages die de voor- en nadelen van allerlei classificatiesystemen en systemen van opname bespraken vonden wij minder boeiend. Eigenlijk kan je zulke dingen ook te weten kunnen komen door een aantal lijstjes met korte punten door te nemen, en is het niet echt nodig om daarvoor een relatief dikke pil van meer dan vierhonderd pagina’s door te nemen. Gezien het boek van Levitin voor een groot deel over kenniseconomie gaat is dat wel ironisch.

Ondanks de onevenwichtigheid van Een opgeruimde geest heeft het boek zeer veel interessante weetjes en praktische hints over optimaal gedrag vanuit een cognitief psychologisch en neurologisch perspectief te melden en dat maakte onze lectuur ervan toch zeker de moeite.
Als je al relatief veel populair wetenschappelijke boeken over dergelijke thema’s gelezen hebt zal het merendeel van het boek echter naar herkauwerij smaken, en is het dus niet echt een aanrader. Alleen het onderdeel over sociale mediaverslaving is echt vernieuwend, maar dat kan je ook in zijn geheel op de website van de Britse krant The Guardian lezen (“Is The Modern World Bad for Our Brain?”).

Titel: Een opgeruimde geest
Auteur: David Levitin
Boekinformatie: Atlas Contact
ISBN 9789047006497
Verschijningsdatum: 2015
Recensent: Frank D’hanis
Beoordeling: