‘Coronamaatregelen veroorzaken op langere termijn juist méér doden’
Hoogleraar Ira Helsloot: ‘Corona is gewoon risico’
Arbodeskundigen moeten niet in paniek raken, maar juist nu hun rol pakken om een bedrijf veilig te laten werken, vindt Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen. “Supermarkten nemen ook maatregelen om open te blijven.”
“Ze desinfecteren boodschappenkarretjes om het risico van besmetting door het coronavirus te verminderen. Zo moeten arbodeskundigen nadenken over hoe zij binnen hun bedrijf maatregelen kunnen nemen om snel, maar veilig, weer aan de slag te gaan.”
auteur: Walter Baardemans
datum: april 2020
website: https://www.arbo-online.nl/gezond-werken/nieuws/2020/04/
Corona is nieuw, maar naar verhouding kleiner risico
Volgens Helsloot horen arbodeskudigen het coronavirus te beschouwen als een gewoon risico. Net als bij elk ander risico zouden zij moeten bekijken welke passende beheersmaatregelen nodig zijn. ”Arbodeskundigen denken normaal gesproken na over hoe mensen veilig kunnen werken met een kettingzaag of gevaarlijke stoffen. Nu hebben we in zekere zin een nieuw, maar naar verhouding veel kleiner, risico en lijkt er in de bedrijven paniek te ontstaan. Maar je moet gewoon goed nadenken over hoe je met dit risico kunt omgaan.”
Volgens Helsloot loopt het merendeel van de mensen weinig risico op een corona-besmetting. Hij zegt meer gedifferentieerd arbobeleid te verwachten dat in bedrijven snel wordt uitgerold. ”De effecten van corona zijn voor de meeste mensen, buiten de risicogroepen, eigenlijk nul. In termen van effecten hebben we geen enkele aanleiding om aan te nemen dat het erger is dan een zware griep. En als het al erger zou zijn, moet je als arbodeskundige zorgen dat je met dat risico omgaat. Maar het risico is kleiner dan veel andere risico’s.”
Zonder de ernst teniet te doen en het verdriet om overledenen te miskennen, vindt Helsloot dat in ‘de nieuwe paniek’ de normale sterfte wordt vergeten. Elk jaar sterven volgens hem 150 duizend mensen, van wie 130 duizend 65-pussers. In 2018 waren het er 3000 meer dan in 2017. “Er kraaide geen haan naar”, schreef de hoogleraar eind maart in een opiniebijdrage in De Volkskrant. “Hoezeer ook elk overlijden een menselijk drama is, de aandacht voor corona heeft nu alle kenmerken van een hype. We zijn bevangen door paniek.”
Te weinig nagedacht over negatieve effecten veiligheidsbeleid
Helsloot vindt de ‘intelligente lockdown’ op nationaal niveau voor Nederland dan ook veel te ingrijpend. “Het stoort mij het meest dat wij geen goede afwegingen maken. We voeren veel veiligheidsbeleid zonder dat we hebben nagedacht over de negatieve effecten van dat aanvullende veiligheidsbeleid.”
Zo kost het verminderen van de reguliere zorg en de economische recessie volgens Helsloot honderdduizenden gezonde levensjaren. “We berokkenen onszelf nu ontzettend veel schade. We weten dat we meer gezonde levensjaren gaan verliezen door onze reactie dan door de ziekte zelf. Dat is een politieke afweging, maar dat zouden we normaal niet doen.”
Volgens Helsloot gaan die gezonde levensjaren nu verloren door het uitstellen van medische afspraken en operaties als gevolg van vermindering van de reguliere zorg. ‘De reguliere zorg ligt plat. Daar is op dit moment echt geen discussie meer over. Er is niemand meer die nog volhoudt dat de reguliere zorg er niet onder lijdt. Je hoort van oncologen, cardiologen, gz-artsen dat het echt plat ligt.”
Ook krijgen mensen volgens Helsloot een lagere levensstandaard door de recessie en toenemende werkloosheid. Daardoor daalt ook de gezondheidsverwachting. Mensen met een lagere sociaaleconomische status leven gemiddeld al zes jaar korter dan mensen met een hogere sociaaleconomische status, blijkt uit onderzoek.
Steunpakket kost 8 miljoen per gewonnen levensjaar
Om de eerste nood te lenigen, toverde het kabinet tegelijk met het afkondigen van de lockdown een steunpakket van 85 miljard euro uit de hoge hoed. Dat is volgens hoogleraar Helsloot 8 miljoen euro per gewonnen levensjaar: honderd keer meer dan de gebruikelijke norm van 80 duizend euro per levensjaar. Hij rekent daarbij met de Quality-adjusted life year-benadering, waarbij QALY staat voor één jaar in goede gezondheid en de verwachting dat het sterftepercentage hoogstens 0,1 procent zal zijn.
Canoy en Pomp: ‘Qaly-berekening niet relevant bij pandemie’
De rekensom van Helsloot wordt in de Volkskrant betwist door zorgeconoom Marcel Canoy van de Erasmus Universiteit en adviseur gezondheidseconomie Marc Pomp. Volgens dit tweetal doen Qaly-berekeningen er niet toe bij een pandemie. Bovendien gaan de 85 miljard euro niet naar de zorg, maar wordt het geld besteed om middenstanders te compenseren en andere gevolgen van de lockdown te verminderen.
Helsloot: ‘Slaat nergens op, steun is nodig door gekozen beleid’
Volgens Helsloot slaat die kritiek de plank mis. “Die kritiek slaat nergens op. We kiezen toch voor dit beleid? Die ondernemers moeten we ondersteunen omdat we dit beleid uitvoeren. Anders zouden ze failliet gaan en zouden de kosten nog veel hoger zijn. Alles wat we nu uitgeven doen we vanwege corona. Toch niet voor iets anders? We hebben beleid afgekondigd en dat beleid berokkent enorme schade. Om de schade voor een deel op te heffen, zetten we nu 85 miljard euro in.”
Tijd voor bredere en integrale afwegingen in coronacrisis
Het is nodig om in de coronacrisis bredere, integrale afwegingen te maken, vindt Helsloot. “Op dit moment is het vooral een afweging van infectieziektedeskundigen. Die hebben verstand van infectieziekten, maar zijn niet toegerust om de bredere afweging te maken. Het wordt tijd om met een kosten-batenanalyse preciezer en gedifferentieerder te kijken en niet meer uit te gaan van nul risico door het coronavirus.”
De arbodeskundigen moeten binnen bedrijven ruimte pakken om te adviseren, vindt de hoogleraar. Dat gaat lastig als een bedrijf op last van de overheid is gesloten. “In dat geval ligt het anders”, reageert Helsloot. “Maar heel veel bedrijven hoeven helemaal niet te sluiten. Die hebben behoefte aan arbodeskundigen die hen helpen om risico’s goed in te schatten en daarop goed beleid te voeren. De ellende is begonnen toen scholen en leraren druk uitoefenden om de scholen te sluiten omdat het niet veilig zou zijn. Arbodeskundigen hadden moeten zorgen dat ze de onterechte paniek op scholen hadden beheerst door goed aanvullend arbobeleid”, aldus Helsloot.
Kijken hoeveel we willen uitgeven aan corona als risico
Nu de economische lockdown langer dreigt te gaan duren, ziet de hoogleraar langzaam een verschuiving optreden in de discussie over de maatregelen. “We gaan kijken wat we acceptabel vinden volgens normale standaarden en hoeveel we willen uitgeven aan het risico. Deze discussie komt gelukkig steeds meer op tafel. Want de bredere afweging moet worden gemaakt. Dat lijkt me wel duidelijk.”
Corona-aanpak:ingrijpendste fase van onze menselijke geschiedenis”-Maurice de Hond & Ira Helsloot
Gevolgen coronamaatregelen ‘moreel onverantwoord’
Hoogleraar Ira Helsloot kritisch over aanpak coronacrisis
Solidair zijn in tijden van een crisis betekent dat alle risico’s – medisch, economisch – gelijkelijk worden beoordeeld en dan gedeeld, aldus bestuurskundige Ira Helsloot. In de coronacrisis gebeurt dat niet.
auteur: HENK MAASSEN
datum: 5 augustus 2020
website: https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/gevolgen-coronamaatregelen-moreel-onverantwoord.htm
Als we over vijf jaar de balans opmaken van de omgang met de coronacrisis, zal die negatief uitpakken. ‘We zullen verbijsterd zijn, niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.’ Dat voorspelt Ira Helsloot, hoogleraar besturen van veiligheid (Radboud Universiteit). Zijn kritische analyse is te vinden in het boek Na de quarantaine, waarin een reeks deskundigen, onder wie internist Marcel Levi, burgemeester Femke Halsema en econoom Bas Jacobs, lessen trekt uit de coronacrisis (zie ook de rubriek Media & Cultuur op blz. 26). ‘We zien’, zegt hij telefonisch vanaf zijn vakantieadres, ‘wel de belasting van de ziekenhuizen, maar niet de onzichtbare stroom van ellende die zich de komende tien of twintig jaar zal aandienen. Zeker, er zijn nu veel ouderen overleden. Maar die zullen in het algemeen – hoe verdrietig en dramatisch ook – niet meer dan een gezond levensjaar verloren hebben. Je gunt iedereen dat extra jaar, maar bedenk ook: een half miljoen mensen zal van een modaal inkomen langere tijd naar bijstand zakken en zal daardoor een verlies van twee gezonde levensjaren lijden. Ik vind dat moreel onverantwoord.’
Extra doden
Wereldwijd hebben de coronamaatregelen – en dan vooral de lockdowns – nog ingrijpender gevolgen, met name voor de preventie en behandeling van andere ziekten. ‘De afgelopen decennia is het aantal mensen dat overlijdt aan tbc dankzij consequent uitgevoerde programma’s met ongeveer 2 procent per jaar gedaald, dat wil zeggen met ongeveer 30 duizend doden per jaar minder. In 2019 overleden nog 1,5 miljoen mensen aan de ziekte. Recent onderzoek laat zien dat door het tijdelijk stopzetten van de tbc-programma’s tijdens de coronacrisis en de wegvallende financiering in ontwikkelingslanden de komende jaren zo’n 300 duizend extra doden per jaar te verwachten zijn. Ander voorbeeld: aids. Unaids verwacht alleen al het komende halfjaar een half miljoen extra doden omdat virusremmende medicatie door de lockdowns niet verspreid kan worden. En vergeet de honger in de wereld niet: VN-voedselorganisatie FAO schat dat eind 2020 een totaal van 265 miljoen mensen door honger met de dood bedreigd worden. Dit is een verdubbeling van de 135 miljoen van eind 2019.’
Solidair zijn
Stuitend vindt hij daarom de berichten over mensen die de lockdown weldadig vonden: ‘Ik zie het als symptoom van media en politici die zich richten op de “wealthy worried”: de elite die geen pech meer gewend is, maar wel oproept tot solidair beleid. Mensen die in hun zucht naar eigen optimale veiligheid onveiligheid bij anderen veroorzaken. Zij hebben vanuit hun tuin na een dag telewerken geen oog voor mensen die driehoog achter wonen en om rond te komen wel naar buiten moeten om te werken.’
Helsloot vindt dat solidair zijn juist betekent dat alle risico’s – medisch, economisch – gelijkelijk worden beoordeeld en dan gedeeld. Gaat hij daarbij niet te gemakkelijk voorbij aan de overbelasting in de ziekenhuizen? Die was zonder een ‘intelligente lockdown’ immers nog veel erger geworden. Nog steeds gaan tal van zorgverleners gebukt onder de gevolgen van het zware, langdurige werk dat ze moesten doen. Helsloot: ‘In de eerste plaats, nee, we weten nu dat de ‘R’ al onder de 1 zakte voordat we op 16 maart tot de lockdown besloten. In de tweede plaats, ja, in Brabant is het extreem zwaar geweest, maar dat gold daarmee maar voor 10 procent van alle ziekenhuizen. De rest van de zorg is te lang tot stilstand gekomen. Oncologen vertelden mij dat ze niets te doen hadden. In de derde plaats, heel goed om ook het lijden van verplegend personeel mee te wegen in de berekeningen, maar dat zeker geen voorrang te geven boven alles.’
Veiligheidsmaatregelen
Heeft de crisis ook niet laten zien dat zorgverleners moeten werken in een systeem dat te sterk gefocust is op efficiëntie en krappe capaciteit? ‘Dit staat buiten de discussie over wat een goede reactie op de coronapandemie is’, reageert hij, ‘maar ja, we hebben in Nederland de zorg inderdaad sterk gerationaliseerd. Dat vind ik een goede zaak, want juist rationalisatie maakt dat we in een welvarende samenleving leven. Omdat we het geld dat we zo uitsparen op allerlei andere nuttige domeinen kunnen inzetten. De burger beseft dat ook best. Ik weet: op de vraag wat de Nederlandse burger aan veiligheidsmaatregelen wil, is het antwoord meestal dat hij meer wil. Maar tegelijkertijd zouden ze als bestuurders, zo blijkt uit onderzoek, alleen meer in veiligheid investeren als het ook echt wat oplevert.’
En dat kan nog rationeler, volgens Helsloot. ‘In Nederland wordt jaarlijks voor 5 miljard euro aan maatregelen genomen die geen enkel effect hebben op de veiligheid en gezondheid van burgers. Neem hoogspanningsbeleid: 750 miljoen euro verspreid over vijf jaar om hoogspanningsleidingen onder de grond te stoppen, terwijl niemand ziek wordt van hoogspanning. Of neem het rigide toepassen van het voorzorgsprincipe: activiteiten en alle stoffen waaraan we blootgesteld kunnen worden, zijn gevaarlijk en moeten dus strikt gereguleerd worden tot het tegendeel bewezen is. Volgens de daarbij gehanteerde lineaire modellen is er geen ondergrens voor het gevaar van blootstelling aan een stof die pas in hoge concentraties gevaarlijk is.’ Helsloots stelling: ‘Door op sommige plekken (schijn)veiligheidseisen te verminderen kunnen besparingen op de noodzakelijke (veiligheids)zorg aan kwetsbare Nederlanders, ten minste deels, voorkomen worden.’ En juist daarom weet hij zeker dat we over een aantal jaren zo negatief naar onze huidige besluitvorming zullen terugkijken: ‘We hebben aan het einde van dit jaar naar verwachting 80 miljard uitgegeven aan de bestrijding van corona. En koel rekenend daarmee zeker niet meer dan een paar duizend gezonde levensjaren gered. Het gaat ons anderzijds wel een miljoen gezonde levensjaren kosten van juist de kwetsbaren in onze samenleving waarvoor we geen geld meer hebben om die te helpen.’
Honeymoonfase
‘Veiligheid’, vervolgt hij, ‘heeft nu een status die boven andere belangen gaat. Daarmee hebben veiligheidsdeskundigen een extra scherp zwaard, maar wat mij betreft ook een extra verantwoordelijkheid. Die kunnen ze niet afschuiven op de politiek. Ik heb langdurig met twee leden van het Outbreak Management Team gesproken. Ze geven mij gelijk. Maar ze zeggen dat ze niet worden besteld om over iets anders advies te geven dan over de bestrijding van de virusinfectie.’
Hoe gaat het nu verder? Volgens Helsloot kent elke crisis twee fasen: een honeymoonfase en een controversefase. In de eerste fase is iedereen eensgezind over het te voeren beleid. Meestal duurt die periode een paar dagen tot een paar weken, voordat wordt afgeschaald. Tijdens de coronacrisis nam die fase meer tijd in beslag: twee tot drie maanden. Daarna breekt de tweede fase aan: er komt ruimte voor kritiek op het gevoerde beleid, tegenstemmen roeren zich. Helsloot: ‘We zien dat het daarbij in dit geval gaat over ideologische controverses, zoals de marktwerking in de zorg of centrale versus decentrale aansturing van het beleid. Intussen zijn we van een zorgcrisis terechtgekomen in een handhavingscrisis. Het lijkt erop alsof sommigen daarom weer hopen op een honeymoonfase. Maar ik kan me niet voorstellen dat we opnieuw een lockdownachtige situatie zullen krijgen. Domweg omdat we dat niet kunnen betalen. Voorspelling: er zullen maatregelen volgen, maar vaak met een symbolische betekenis en met weinig impact op de economie.’
‘Coronamaatregelen veroorzaken op langere termijn juist méér doden’
De maatregelen die genomen zijn om het coronavirus te bestrijden kosten meer levens dan ze opleveren. ,,Alleen zie je niet de doden die erdoor over twee jaar vallen.’’
Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit, is ervan overtuigd dat de huidige coronamaatregelen meer schade aan de volksgezondheid toebrengen dan het aan winst oplevert. ,,De keuzes die nu worden gemaakt, worden gemaakt uit angst voor keuzes die hard zijn.’’
auteur: Eric Reijnen Rutten
datum: 28 maart 2020
website: https://www.ad.nl/binnenland/coronamaatregelen-veroorzaken-op-langere-termijn-juist-meer-doden~a0f0aa10/
Toch al overlijden
Hij stelt dat een gemiddeld coronaslachtoffeer 80 jaar is, meerdere andere ziektes heeft en waarschijnlijk binnen een jaar toch al zou overlijden. ,,Je gunt iedereen een extra levensjaar. Maar als openbaar bestuur moet je kosten en baten in perspectief zien, tegen elkaar afwegen. Zulke zware maatregelen kosten ook levensjaren.’’
Hij wijst op de economische crisis waarin het land door de coronamaatregelen terechtkomt. ,,We hebben noodpakket van 80 miljard euro, geld dat we ook in de Nederlandse gezondheidszorg hadden kunnen steken. met dat geld hadden we 1 miljoen levensjaren kunnen winnen.’’
Wat een levensjaar in Nederland waard is, is gebaseerd op de wetenschappelijke qaly-benadering (‘Quality-adjusted life year’). Die wordt nu ook al gebruikt om te bepalen of iemand op zijn oude dag bijvoorbeeld nog in aanmerking komt voor een nieuwe nier. Op basis van die benadering is berekend dat een levensjaar in Nederland ongeveer 80.000 euro waard is.
Veelvoud aan levensjaren
,,Met alle maatregelen houden we maar een beperkt aantal mensen in leven, en vaak ook maar een jaar langer. Terwijl je er een veelvoud aan levensjaren voor ‘weggooit’.’’
En dat is nog los van het feit dat door de economische crisis ook een groot aantal mensen in de bijstand terecht zal komen. ,,Als je een inkomen hebt op bijstandsniveau leef je gemiddeld tien jaar korter dan iemand met een normaal inkomen. Dus al die mensen van wie het inkomen nu verdwijnt omdat ze ontslagen zijn of nog worden als gevolg van deze maatregelen gaan korter leven. Dat moet je meewegen.’’
Ordentelijke wijze
Helsloot begrijpt dat zijn boodschap hard kan overkomen. ,,Je gunt al die oudere mensen dat ze in leven blijven en het is vreselijk als je om het leven komt door corona. Maar de overheid kijkt alleen maar vanuit het perspectief van de ziekenhuizen die overvol dreigen te raken en waar mensen niet meer op een ordentelijke wijze dood gaan. Dat zijn we niet meer gewend in dit land.
,,Maar we moeten ook kijken naar al die mensen waar je levensjaren van afneemt. Je moet goed kijken naar wat je nu recht voor je neus ziet gebeuren, maar ook naar de vele grotere ellende die er over een jaar of twee is als gevolg van wat je nu als overheid gedaan hebt.’’
Dat die overheid daar niet toe in staat is, verwijt Helsloot onder meer de media. ,,Media geven geen ‘body count’ als een griepepidemie is, of een koude winter of een hete zomermaand waarbij drieduizend mensen sterven.’’
Daarnaast kijken bijvoorbeeld specialisten van de intensive care ic ,,vooral naar dat deel waar zij verstand van hebben, waar ze met ziel en zaligheid hun best voor doen. Zij agenderen dat in de media: het is echt niet zo dat de overheid zelf is begonnen met klagen over een tekort aan ic-bedden.’’
Lastig om niks te doen
Op die manier is het voor bestuurders ‘bijna onmogelijk’ om te ontsnappen aan het idee dat er ingrijpende maatregelen moeten worden genomen om overvolle intensive cares te vermijden. ,,Als bestuurder ben je ook gewoon afhankelijk van je adviseurs. Als dan een intensivist en een viroloog zeggen dat je wat moet doen omdat de ic’s overlopen, dan wordt het lastig om niks te doen.’’
Nu is niks doen ook niet waar Helsloot voor pleit. ,,Ik denk dat de allereerste maatregel misschien wel de beste was: blijf thuis als je ziek bent. En grote evenementen verbieden had misschien ook nog gekund, omdat het economisch effect daarvan misschien niet al te groot is.
,,Verder hadden ze na moeten denken hoe ze kwetsbare groepen op een sympathieke wijze hadden kunnen isoleren. Door bijvoorbeeld iedere Nederlander verplicht vrijwilliger te maken, zodat de kwetsbare groep boodschappen bezorgd kan krijgen.’’
Die maatregelen zouden in elk geval nauwelijks economisch effect hebben. ,,Het belangrijkste is dat de samenleving dan zo veel mogelijk door had kunnen draaien.’’
Toch maar slikken
De huidige maatregelen zouden alsnog teruggedraaid kunnen worden. ,,Maar dat is ingewikkeld. De medisch specialisten gaan niet zomaar van positie veranderen. En de Tweede Kamer gaat niet zomaar bij zinnen komen. Het is ook echt niet zo dat de regering nu ineens gaat zeggen: alles overziend moeten we dit toch maar slikken.’’
Helsloot heeft ,,echt een gevoel van diepe droefheid over wat we onszelf en onze samenleving voor de aankomende jaren aandoen. De klap die we nu aan het organiseren zijn, zijn we niet zomaar kwijt. We zijn niet in staat gebleken verder te kijken dan naar de patiënt van morgen. Daar word ik niet vrolijk van.’’
Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/
