Ad Verbrugge – publicatie en censuur NRC
‘Onze angst voor het virus geeft de staat te veel ruimte’
Cultuurfilosoof Ad Verbrugge waarschuwt tegen de komst van een ‘intensieve menshouderij’, die de samenleving onderwerpt aan steeds nieuwe test- en vaccinatiecycli.
auteur: Kees Versteegh
datum: 28 februari 2021
website:
Cultuurfilosoof Ad Verbrugge heeft in zijn woonhuis in Leiden net enkele studenten een – virtueel – mondeling tentamen afgenomen. Bij een van hen brak de hoofddocent aan de Amsterdamse Vrije Universiteit het tentamen al na vijf minuten af, vertelt hij in zijn woonkamer. „Het ging helemaal niet goed met die student, daar heb ik het vervolgens maar met hem over gehad.”
Hij was niet de enige. Veel meer studenten van Verbrugge lijden onder de isolatie van de lockdown. „Een meisje zei laatst tegen me: ik slaap nauwelijks meer. Dat had ik al bij de eerste lockdown. Het lijkt wel alsof ik te weinig indrukken krijg. Ik zit te veel binnen, word niet geprikkeld, niet uitgedaagd.”
Verbrugge herkent veel in het ‘schaderapport’ dat NRC vrijdag opstelde van een jaar coronacrisis en de bestrijding ervan. Het beschreef de hoge politieke prijs die de burger betaalt (beperking van de constitutionele rechten) en de grote maatschappelijke, psychische en economische schade van de lockdowns. Verbrugge: „Jullie inventarisatie maakt in mijn ogen eens te meer duidelijk dat de huidige aanpak van de pandemie zich eigenlijk niet leent voor herhaling. Het is begrijpelijk dat de overheid in de paniek die vorig voorjaar ontstond, iets heel uitzonderlijks deed en de samenleving op slot gooide. Maar laten we alsjeblieft nu concluderen dat dit geen duurzame, houdbare benadering is.”
Tijdens filosofisch getinte gesprekken op het YouTube-kanaal De Nieuwe Wereld waarschuwde Verbrugge al vroeg in de pandemie tegen de nadelige gevolgen van de lockdown. De kritische analyses trokken veel bezoekers, soms meer dan honderdduizend per aflevering. Prominenten als psychiater Damiaan Denys en Rabobank-econoom Barbara Baarsma schoven aan. Zelf kreeg Verbrugge eerder onder meer bekendheid met zijn boek Tijd van onbehagen (2004) en als mede-gespreksleider van het debatprogramma Het Filosofisch Kwintet (vanaf 2011).
Stevige uitspraken schuwde Verbrugge in de YouTube-gesprekken niet. Zo waarschuwde hij voor de komst van een „intensieve menshouderij”, waarbij de bevolking afhankelijk wordt van dwingende maatregelen, permanente testprocedures en cycli van steeds nieuwe vaccinaties.
Laten we praktisch beginnen: wat is uw alternatief voor het kabinetsbeleid?
„Snel na de uitbraak in China werd het me uit studies duidelijk dat het virus vooral ouderen treft en mensen met onderliggend lijden, dat in veel gevallen ook nog eens leefstijlgebonden bleek te zijn. Dat maakte ook ons land kwetsbaar met zijn vergrijsde bevolking en vele welvaartsziekten. In plaats van de hele samenleving en economie op slot te gooien, leek het me verstandiger en vooral ook rechtvaardiger ons primair op die kwetsbare groepen te concentreren. Probeer die groep in een zo gesloten mogelijke, beschermende kring van zorg te brengen. En geef verpleegkundigen en verzorgers die in zo’n gesloten kring werkzaam willen zijn, een extra bonus van bijvoorbeeld 800 euro per maand.”
Dat lijkt op het plan van actiegroep Herstel-NL om kwetsbaren en niet-kwetsbaren te scheiden. Ziekenhuisdirecteur Marcel Levi zei daarover: ‘Wat wil die groep nou? Bejaarden in een reservaat stoppen, zodat wij naar festivals kunnen en lekker kunnen shoppen?’
„Ja, ik zag het. Ik vind die sterk moraliserende toon echt heftig. Als iemand andere waardenafwegingen maakt, hoef je hem of haar toch niet meteen zo in de hoek te zetten? Daarvoor zijn de gevolgen van de lockdown veel te groot. Onze economische orde kan er door aan het wankelen worden gebracht.
„Wat me ook stoort is dat het zogenoemde ‘uitgaan door jongeren’ vaak wordt voorgesteld als franje. Kom op, zeg! Die mensen zijn zelf toch ook adolescent geweest? Die keken toen toch ook enorm uit naar de vrijdagavond, het weekend? Dat betekende in die leeftijdsfase: ontsnappen aan het ouderlijk huis, nieuwe mensen ontmoeten, het avontuur aangaan. Door dit als franje te typeren, zet je een heel levensgevoel weg dat ontwikkelingspsychologisch van groot belang is.
„Jongeren brengen nu enorme offers, vooral ook omdat goed onderwijs momenteel ontbreekt. Voor hun levensgeluk is dat onderwijs juist enorm belangrijk. Dat haal je echt niet zomaar weer in. De verwaarlozing van de jongere generatie is al veel langer gaande. Het bedrag dat de overheid per student uitgeeft, is gestaag gedaald, van zo’n 20.000 in 2000 naar minder dan 14.000 euro nu. Daartegenover is het budget voor de zorg geëxplodeerd!
„Er kruipt in onze samenleving een steeds grotere angstigheid die verband houdt met vergrijzing. De babyboomers drukken opnieuw een stempel op het maatschappelijk gemoed. Je zou kunnen zeggen: Ze flikken het ’m weer! In de jaren zestig bepaalden de babyboomers met hun rebellie de stemming. Nu doen ze dat met hun angstigheid.”
Een aanpak zoals die van u kan leiden tot veel, misschien wel duizenden sterfgevallen meer onder ouderen, omdat het uiterst lastig is kwetsbaren en niet-kwetsbaren goed te scheiden. Accepteert u dat?
„Ja, uiteindelijk accepteer ik dat, al ben ik er niet van overtuigd dat die extra aantallen sterfgevallen inderdaad zo hoog zullen worden. Tenminste, als je zo’n isolerende ring goed organiseert. Bovendien moet je die groep ouderen en kwetsbaren nu als eerste vaccineren. Maar inderdaad, mochten er extra overlijdens zijn, dan zullen we dat moeten accepteren. In heel veel gevallen kiezen we er nu ook al voor mensen te laten sterven. Bijvoorbeeld omdat behandelingen te duur zijn geworden of te weinig opleveren. Waarom zou dat bij corona anders moeten zijn? Het gaat bovendien heel vaak om ouderen in verpleeghuizen, die daar de allerlaatste levensfase doorbrengen. De verblijfsduur van deze groep is gemiddeld ongeveer negen maanden. Hoe erg ook, het verlies daar weegt niet op tegen het enorme verlies dat de samenleving nu lijdt.”
De angst voor het virus geeft staat en technocratie de ruimte hun invloed uit te breiden, stelt Verbrugge. Het zijn immers de overheid en industrie die testen en vaccins leveren en daarmee angsten van de burger helpen bedwingen. Constitutionele rechten worden daarbij zonder veel protest of besef van verlies prijsgegeven. „Mede als gevolg van heftige beelden en een wereldwijde angstepidemie kwamen we met z’n allen in een collectieve verdwazing terecht”, zegt hij. „We verkeerden in oorlog en het virus moet verslagen worden, zei het kabinet, en de media volgden met rubrieken als frontberichten. Het was het soort oorlogstaal dat de Chinese leider Xi Jinping ook gebruikte.”
Was dat de reden dat u eerder zei overeenkomsten te zien tussen China en Nederland?
„We zijn gewend beide landen tegenover elkaar te zetten als kapitalistisch versus communistisch/totalitair. Maar Europa, Nederland en China zijn steeds meer op elkaar gaan lijken waar het gaat om de gegroeide rol van deskundigen en commissies bij de legitimatie van allerlei politieke besluiten, zoals het Outbreak Management Team. De politiek zegt tegen de burger: we hebben een probleem en dat gaan we zo snel mogelijk voor u oplossen. Dat gebeurt zonder goed na te denken wat er echt aan de hand is, en welke weerstanden dat kan oproepen.
„Een mooi voorbeeld is wat er vorige week gebeurde rond de avondklok. Toen de rechter daar mede op inhoudelijke gronden een streep doorheen haalde, was de houding van het kabinet meteen: o, maar die avondklok moet hoe dan ook blijven. Als het niet linksom kan, dan maar rechtsom. Het parlement steunt ons toch wel. De kwestie van proportionaliteit en grondrechten werd überhaupt niet serieus genomen, terwijl het daar de rechter om ging. Als je zo doordendert als overheid, moet je niet gek staan kijken dat de weerstand toeneemt. Enkele normaliter rustige mensen die ik ken, beginnen te radicaliseren. Ze gaan op internet op zoek naar samenzweringstheorieën, en zien de overheid als bezettingsmacht.”
Toch is er nog veel steun voor de overheidsmaatregelen. De jongeren die tegen de avondklok in opstand kwamen, konden op heel weinig sympathie rekenen.
„Natuurlijk moet je andermans spullen niet kapotmaken en je zo misdragen. Maar ik zag ook de pijn van de offers die worden gebracht door de lockdown terug in die rellen. Het tekort aan structuur, het wegvallen van school, de verveling, het gebrek aan erkenning en perspectief, die doffe pijn kwam boven – zij het op een onbeholpen manier. Mensen verzetten zich instinctief tegen de komst van de intensieve menshouderij, omdat ze het gevoel hebben dat ze verminkt worden.”
Nogal een term: ‘intensieve menshouderij’. Wat bedoelt u daarmee?
„Ik moest er weer aan denken toen ik zag wat er een paar weken geleden gebeurde met dat experiment met vijfhonderd bezoekers in het Beatrix Theater in Utrecht. Die werden allemaal van tevoren getest en intensief gevolgd tijdens een entertainmentprogramma, en daarna weer getest. Het werd voorgesteld als een voorbereiding op het nieuwe, bevrijdende tijdperk zonder lockdown. Iedereen blij. Maar ik dacht: het is ook een voorbeeld hoe de overheid met technische middelen mensenmassa’s regisseert en volgt.
Ook is mijn angstbeeld dat steeds nieuwe mutanten – er schijnt inmiddels een NewYorkse variant opgedoken te zijn – of zelfs nieuwe virussen ons dwingen tot steeds nieuwe maatregelen en vaccinatierondes. Of dat we met steeds nieuwe medicijnen steeds nieuwe bijwerkingen van de vaccins moeten bestrijden. Bij ouderen zie ik dat nog wel voor me, maar bij jongeren?”
„Ten slotte kan ik me de weerstand die het vaccineren oproept wel voorstellen, zeker als we massaal groepen willen gaan vaccineren bij wie daar geen strikte noodzaak toe bestaat. Wat mij betreft zou je dat voorlopig alleen bij mensen moeten doen die echt risico lopen. En natuurlijk steeds op vrijwillige basis.”
Correctie (1-3-2021): In een eerdere versie van dit artikel werden nog enkele andere uitspraken van Ad Verbrugge geciteerd. Hij zei: „Steeds nieuwe vaccinaties maken ons als soort niet sterker, maar juist zwakker. Ziek worden is niet alleen slecht. Het vitaliseert juist ook ons immuunsysteem.” Verder zei hij: „De vaccins zijn bovendien in een waanzinnig hoog tempo ontwikkeld. De wetenschappelijke terughoudendheid en daarbij horende lange testprocedures, die normaliter bestaan voordat een middel op de markt wordt gebracht, zijn nu losgelaten. De vaccins zijn in feite tijdens de experimentele fase beschikbaar gesteld aan de bevolking. De farmaceutische industrie wilde best snel leveren, maar verbond daar wel voorwaarden aan. We zullen pas later weten wat dat voor bijvoorbeeld eventuele bijwerkingen betekent.”
Deze zinnen zijn geschrapt, omdat ze wat ons betreft beweringen bevatten die niet kloppen. Er zijn geen aanwijzingen dat ‘nieuwe vaccinaties de mens als soort niet sterker, maar zwakker maken’. Verder zijn voor vaccins die in Nederland worden toegediend de gebruikelijke testfasen en goedkeuringsprocessen voor toelating op de Europese markt wel doorlopen, inclusief afspraken over vervolgonderzoek. Dat staat haaks op de uitspraak dat vaccins ‘tijdens de experimentele fase beschikbaar zijn gesteld aan de bevolking’ en dat daarmee de ‘wetenschappelijke terughoudendheid is losgelaten’. Omdat deze kwesties in het gesprek niet werden opgehelderd, zijn de passages verwijderd in de definitieve versie.
NRC had die uitspraken van Ad Verbrugge gewoon moeten laten staan
Het was zo’n opmerkelijke uitspraak dat ik hem plaatste op mijn Facebook-pagina voor vrienden en kennissen. „Steeds nieuwe vaccinaties maken ons als soort niet sterker, maar juist zwakker”, zei filosoof Ad Verbrugge maandag in nrc.next over het coronabeleid. Opmerkelijk, vond ik, die bekommernis om de sterkte van de soort leek me illustratief voor Verbrugges conservatieve cultuurfilosofie.
auteur: Sjoerd de Jong – Opinie
datum: 6 maart 2021
website: https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/06/nrc-had-die-uitspraken-van-ad-verbrugge-gewoon-moeten-laten-staan-a4034418
Een Facebook-vriend die het stuk online had gelezen protesteerde direct dat hij die uitspraak helemaal niet kon vinden. Inderdaad: op nrc.nl was geen sterke of zwakke soort meer te bekennen. Had ik spoken gezien? Nog slaapdronken al verwarring gezaaid op de vroege ochtend?
Er bleek online meer verdwenen. Een passage waarin Verbrugge zich beklaagt dat de huidige vaccins „in een waanzinnig hoog tempo” zijn ontwikkeld, waarbij „wetenschappelijke terughoudendheid en daarbij horende lange testprocedures” zijn „losgelaten”, ontbrak. Net als zijn uitsmijter dat ze „in feite tijdens de experimentele fase beschikbaar [zijn] gesteld aan de bevolking” en we „pas later weten wat dat voor eventuele bijwerkingen betekent”. Ook in de middagkrant waren die spoorloos.
Waarom? Een online „correctie” onder het interview meldde later die ochtend dat „enkele passages” waren geschrapt „omdat de wetenschappelijke onderbouwing ervan ontbrak”. In de middagkrant kwam geen mededeling, want die lezers – en dat zijn er veel meer – kregen de versie zoals de krant die had willen publiceren. Nou ja, achteraf dan.
Ad Verbrugge reageerde op LinkedIn boos en beledigd op wat hij beschouwt als censuur en een aanslag op zijn wetenschappelijke reputatie. Hij kreeg bijval van verbaasde en verbolgen bewonderaars en briefschrijvers. In zijn verklaring op LinkedIn wijt de filosoof het kuisen van zijn woorden aan „ontoelaatbaar” ingrijpen van de Wetenschapsredactie, die geen dissidente geluiden zou willen. Een radio-panel van journalistieke spraakmakers steunde de ingreep, onder het motto: geen onzin over vaccins. Tegelijk was het voorval koren op de molen van critici die de media coronacensuur verwijten.
Eerst de gang van zaken. Het interview, door verslaggever Kees Versteegh (die eerder de balans opmaakte van een jaar coronamaatregelen) was vrijdag ingeleverd, met instemming van de filosoof. In tegenstelling tot Versteeghs eerdere stuk werd het niet besproken met Wetenschap. In het weekend werd in overleg met Verbrugge nog wat gesleuteld, zondagavond vond de filosoof een e-mail van Versteegh dat de eindredactie – nu na ruggespraak met een redacteur Wetenschap – nóg wat aanpassingen wilde, die hij met tegenzin accepteerde.
Tot zover is dat reguliere, zij het late eindredactie.
Maar op maandagochtend – toen het interview was gepubliceerd – werd Verbrugge gebeld door Versteegh met de „onaangename mededeling” dat er alsnog passages werden geschrapt; hij had het anders gewild, maar het was zo beslist. Daar ging dus de soort, gevolgd door het experimentele karakter van de vaccins. Voor en tijdens de ochtendvergadering met redactiechefs waren tegenover de hoofdredactie nieuwe bezwaren gerezen. Bovendien, kreeg Verbrugge te horen, kwam er online (waar het hele stuk korte tijd had gestaan) een correctie met dat „wetenschappelijk niet onderbouwd”.
Mooie boel, vond Verbrugge – en ik ook.
Schrappen in een gepubliceerd interview (en niet omdat het moet worden ingekort) is om allerlei redenen pijnlijk. Het raakt aan de ambachtelijkheid van auteur en eindredactie (die kennelijk hun werk niet goed genoeg hebben gedaan), aan het vertrouwen van de spreker (die een andere tekst in de krant ziet dan was afgesproken), aan het online archief (is de ‘foute’ versie nog te vinden?). Maar vooral: moet je er na een interview met NRC nu rekening mee houden dat je woorden nog na publicatie langs de lat van een consensus ter redactie worden gelegd – en dan niet in een vervolgstuk, maar door ze te schrappen? Beweringen in een interview komen toch allereerst op conto van de spreker.
De uitleg van de hoofdredactie is deze. Ja, de krant wil zeker ruimte geven aan kritiek op het coronabeleid (daar stond ook nog genoeg van in het interview, evenals in een eerder gesprek met collega-filosoof Marli Huijer en in een opiniestuk van snelle herstellers). Maar: de krant wil geen onjuistheden of nepnieuws verspreiden over vaccins, zeker niet als die eeuwig online blijven. En er was nog tijd om dit aan te passen. Bovendien, was het idee, nemen we de spreker juist in bescherming door deze passages weg te laten. Dat laatste is dan mislukt, want Verbrugge (met wie ik belde) voelt zich door de correctie – terecht – juist in zijn reputatie aangetast.
Na discussie op de redactie is die correctie nog aanzienlijk uitgebreid, nu mét de gewraakte (dus opnieuw gepubliceerde) citaten. Ook in nrc.next werd „de geïnterviewde” vrijdag met terugwerkende kracht tegengesproken in de rubriek Correcties & Aanvullingen.
Het blijft wrijven in een vlek.
Een ingreep als deze raakt immers ook, en niet in de laatste plaats, aan de belangen van de lezer. Die krijgt (door het schrappen) een onvolledig beeld van de opvattingen, redeneringen en denkwereld van betrokkene. Of ziet (door de correctie) de spreker opeens van repliek gediend in een rubriek waar doorgaans redactionele fouten worden gecorrigeerd en geen uitspraken uit een interview.
Natuurlijk is het goed dat media in coronatijden verantwoordelijkheid nemen voor wat ze publiceren, zich bewust zijn van het effect ervan en zich houden aan de wetenschap (die overigens vaak niet eenduidig is). Je kunt je ook best afvragen waarom de krant te rade gaat bij een cultuurfilosoof die zich virologisch net zo heeft moeten bijscholen als u en ik. Maar als je het doet, laat hem dan ook aan het woord en laat de lezer voluit weten wat hij vindt en beweert. De geschrapte uitspraken mogen discutabel zijn, ze waren verre van het type corona-ontkenning dat je met een mattenklopper wil weren.
Hoe dan wel? Idealiter worden aanvechtbare of ‘onjuiste’ uitspraken al in een interview zelf weersproken of bekritiseerd. Ontstaat er na plaatsing discussie, dan kan een vervolgstuk met reacties of fact check soelaas bieden. Het beste blijft natuurlijk: grondige eindredactie vooraf en niet op de valreep, laat staan achteraf. Dan had de krant Versteegh eventueel terug kunnen sturen met nadere vragen om uitleg (of kunnen beslissen helemaal niet te publiceren). Maar eenmaal geplaatst is geplaatst.
Trouwens, er is ook een praktisch argument om je te hoeden voor daadkracht. Aan de effecten van een ‘snelle’ oplossing als deze heb je al snel een dagtaak. Om het uit te leggen, om betrokkenen te apaiseren, lezers te woord te staan – en dan nog die ombudsman. Je hoeft geen taoïst te zijn om te vinden dat wu wei, niet-ingrijpen, soms het beste is.Sjoerd de Jong
De ontoelaatbare ingreep van de wetenschapsredactie van NRC Handelsblad
De publicatie van het NRC-interview dat Kees Versteegh mij heeft afgenomen heeft gisteren een tamelijk surrealistische wending gekregen. Enkele dagen daarvoor was mij al duidelijk geworden dat Versteegh ten aanzien van twee tekstpassages die betrekking hadden op ‘vaccineren’ op weerstand stuitte van de kant van de wetenschapsredactie. Op zijn verzoek heb ik hem wat extra informatie toegestuurd en de kwestie verder maar even gelaten voor wat hij was. Zo belangrijk leek het nu ook weer niet.
auteur: Ad Verbrugge Filosoof – schrijver – spreker – raadsman
datum: 2 maart 2021
website: https://www.linkedin.com/pulse/de-ontoelaatbare-ingreep-van-wetenschapsredactie-nrc-ad-verbrugge/
Op maandagochtend belde hij mij plotseling op met de mededeling dat ook verscheidene andere passages uit het interview zouden worden geschrapt, en wel met het argument dat de wetenschappelijke onderbouwing daarvoor zou ontbreken. Bovendien gaf Versteeg mij ook nog te verstaan dat deze beslissing van de redactie nota bene bij het interview zou worden geplaatst.
Ik heb Versteegh onmiddellijk laten weten dat ik deze gang van zaken volstrekt onaanvaardbaar achtte en bovendien in strijd met de beginselen van fatsoenlijke journalistiek. Wie is de redactie dat zij zich een dergelijk recht voorbehoudt? Van tevoren was afgesproken dat ik mijn goedkeuring moest geven aan de gehele tekst van het interview. Dan blijkt dat er zonder mijn toestemming cruciale passages geschrapt zijn. En zonder dat ik maar in de gelegenheid word gesteld om mij te verweren – door bijvoorbeeld bronnen aan te leveren voor mijn beweringen (die overigens voor het merendeel ook bij een wetenschapsredactie als bekend mogen worden voorondersteld) –, wordt met de kwalificatie ‘niet wetenschappelijk onderbouwd’ mijn goede naam bezoedeld. Maar veel erger nog, de wetenschap zelf wordt hier geweld aangedaan. Ik heb Versteegh dan ook laten weten dat ik het hier niet bij zou laten zitten.
Dinsdagochtend werd ik gelukkig al gebeld door NRC-Ombudsman Sjoerd de Jong die inmiddels intern ook al wat onderzoek had gedaan naar de kwestie. Hij bevestigde dat deze gang van zaken niet door de beugel kon en dat hij daar snel op terug zou komen. Ik ga er vooralsnog vanuit dat het zelfcorrigerend vermogen van de krant in dit geval sterk genoeg is. Maar mijn grote zorg met betrekking tot de rol van de media – zeker ook waar het gaat om de berichtgeving rond COVID-19 – is er helaas niet minder om geworden. Het is ook precies deze zorg over de huidige kwaliteit van het publieke debat die mede ten grondslag ligt aan de oprichting van De Nieuwe Wereld, samen met Paul van Liempt.
Toen Kees Versteegh mij eind vorige week benaderde met het verzoek om nadere onderbouwing van twee beweringen was ik al enigszins verbaasd over de genre-verwarring die er kennelijk bestaat bij de redactie. Mij is immers gevraagd een interview te geven voor een krant, niet om een wetenschappelijke publicatie aan te leveren. De krant zelf lijkt een beetje het karakter van haar eigen medium uit het oog te verliezen – of heeft andere bedoelingen. Maar goed, waar het bijvoorbeeld ging om de verminderde aansprakelijkheid van farmaceutische bedrijven heb ik Versteegh nog dezelfde dag verscheidene bronnen aangeleverd. Dat volstond kennelijk niet. Maandag bleek bovendien dat er nog meer geschrapt moesten worden: passages die niet eerder ter discussie waren gesteld.
Het is zonneklaar dat er door de wetenschapsredactie gelegenheidsargumenten zijn gebruikt om sommige van mijn uitspraken niet te hoeven publiceren. Daarnaast lijkt deze redactie erop uit te zijn mij in diskrediet te brengen. Dat heeft met een ware wetenschappelijke houding en het stimuleren van het open gesprek bitter weinig van doen, eerder getuigt het van gekleurde berichtgeving en het activistisch doorvoeren van een bepaalde agenda.
Ook viel mij op dat de redactie kennelijk niet op de hoogte is van elementaire wetenschapsfilosofische begrippen, zoals wat onder een ‘wetenschappelijke onderbouwing’ wordt verstaan. Waar het gaat om recent onderzoek is binnen de empirische wetenschap hooguit een bepaalde mate van zekerheid bereikbaar op basis van voorlopige onderzoeksresultaten. De generalisaties die op basis daarvan worden gemaakt en de conclusies die daaraan worden verbonden, moeten juist nader worden onderzocht en getoetst. Zo wordt vooruitgang geboekt in de wetenschap. Dat geldt zeker ook voor de medische wetenschap.
Het onderzoek rond COVID-19 en de vaccinaties is nog in volle gang. Het miskennen van een dergelijke situatie schept misplaatste verwachtingen ten aanzien van de medische wetenschap én helaas ook ten aanzien van maatregelen die op grond daarvan worden gerechtvaardigd. Ook waar het gaat om de effecten van vaccinaties blijft onderzoek geboden; en dat onderzoek vindt ook nog steeds plaats. Helaas neigt een technocratische mentaliteit – waarin men vaak op zoek is naar snelle simpele oplossingen – tot een overspannen druk op wetenschap ‘om te leveren.’ Het is nu juist die mentaliteit die ik in mijn artikel aan de orde stel en die ik een regelrechte bedreiging acht voor de toekomst van de wetenschap en onze maatschappij.
Als dus wetenschap en maatschappij ons lief zijn – en ik mag hopen dat dit ook voor NRC–Handelsblad geldt – dan dienen we juist het open wetenschappelijke en maatschappelijke gesprek te koesteren. Graag zal ik daarom samen met mijn collega Sam Brokken binnenkort een artikel aanleveren, waarin we – met verwijzing naar de huidige stand van zaken in het onderzoek – een aantal bedenkingen presenteren met betrekking tot het massaal vaccineren van mensen die geen direct risico lopen waar het gaat om COVID-19.
Tot slot, Kees Versteegh zat duidelijk in zijn maag met de hele gang van zaken. Dat siert hem. Laat dus vooral NRC-Handelsblad lering trekken uit deze misplaatste ingreep van zijn wetenschapsredactie; een lesje wetenschapsfilosofie kan trouwens ook geen kwaad.
Het NRC-Handelsblad interview: de geschrapte passages deel II
Gezien alle onduidelijkheid die is ontstaan over mijn NRC-interview door Kees Versteegh – er zijn nu zo’n drie versies in omloop – en de verzoeken die mij hebben bereikt om zelf de volledige tekst te publiceren, hierbij de versie zoals die op zondagavond 28 februari door mij is verstuurd naar Versteegh.
auteur: Ad Verbrugge Filosoof – schrijver – spreker – raadsman
datum: 9 maart 2021
website: https://www.linkedin.com/pulse/het-nrc-handelsblad-interview-de-geschrapte-passages-deel-verbrugge/?trackingId=A5IMWYS8415tQM8SoPjf%2BQ%3D%3D
Afgelopen zaterdag 6 maart viel in NRC-Handelsblad te lezen dat Sjoerd de Jong in zijn hoedanigheid als Ombudsman het schrappen van tekstpassages uit mijn interview door de redactie afkeurt. Die conclusie deel ik. Tegelijkertijd viel op dat hij in zijn commentaar op dit voorval toch ook begrip probeerde te wekken voor deze misstap van de redactie. Wanneer een ‘conservatieve cultuurfilosoof’ uitspraken gaat doen over virussen en vaccins ligt natuurlijk al snel het gevaar van fake news op de loer, zo was de teneur. Ter illustratie werden verscheidene van de geschrapte uitspraken zonder context en soms maar met enkele woorden weergegeven; wat helaas toch een beetje suggestief beeld opriep.
Nu wil ik graag benadrukken dat wetenschappers en filosofen vaak samenwerken met anderen; en daar ook nog weleens wat van willen leren. Zo ook in mijn geval. In staat zijn om een geïnformeerd oordeel te vellen over maatschappelijke aangelegenheden is bovendien een kerncompetentie van een academicus. Bovenal geldt natuurlijk dat mij door Kees Versteegh zelf naar mijn opvatting is gevraagd met betrekking tot het vaccinatieprogramma; en ik heb daar naar eer en geweten een antwoord op gegeven.
Mijn bedenkingen met betrekking tot onze huidige omgang met COVID-19 zijn mede gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Aangezien de redactie vorige week maandag had gesteld dat er sprake was van een gebrek aan ‘wetenschappelijke onderbouwing van de geschrapte passages’ heb ik hen allerlei (wetenschappelijke) bronnen aangeleverd die mijn uitspraken staven. Overigens zijn dat natuurlijk steeds formuleringen waarin Kees Versteegh zijn eigen aandeel heeft gehad, da’s onvermijdelijk.
Waar het ging om de bijzondere aard van de contracten met farmaceutische bedrijven, had ik Versteegh de week ervoor al het een en ander toegestuurd (omdat de redactie de oorspronkelijke passages niet had goed gekeurd). Met name het schrappen van deze passages door de redactie vind ik zeer zorgwekkend. Niet alleen zijn die passages feitelijk correct, maar binnen het geheel van het interview vormde de laatste alinea van het interview een sprekende illustratie van het bijzondere samenspel tussen techniek, wetenschap, kapitaal, staat waarin we ons bevinden. Dat is ook een centraal thema in mijn verhaal.
Overheden hebben bij elkaar zo’n 93 miljard geïnvesteerd om zo snel mogelijk vaccins te laten ontwikkelen door farmaceutische bedrijven en die ter beschikking te stellen aan de bevolking. Die reusachtige snelheid heeft echter ook een prijs; er kleven nog wel enige risico’s aan deze vaccins. Mede daarom is in de contracten met farmaceutische bedrijven vastgelegd dat zij maar een zeer beperkte aansprakelijkheid dragen voor de eventuele bijwerkingen; wat weer samenhangt met het feit dat deze vaccins nog steeds in een experimentele fase (III) zitten. Het lijkt me zeer belangrijk dat we daar als bevolking van op de hoogte zijn en begrijpen wat dat betekent. Getuige de opgestelde voorwaarden rond deze contracten begrijpen de farmaceuten dat in ieder geval maar al te goed.
Omdat COVID-19 door de WHO begin 2020 tot pandemie is uitgeroepen en inmiddels grote maatschappelijke en economische schade heeft aangericht, is het begrijpelijk dat men deze vaccins reeds in fase III op de markt heeft gebracht (veel eerder dus dan bij ‘gewone vaccins’ of medicijnen gebruikelijk is). Maar de wetenschappelijke onzekerheid rond bijvoorbeeld de lange termijneffecten of het gebruik ervan bij kwetsbare groepen – die een belangrijke reden vormt voor de vrijwaring van de farmaceuten – is wel bijzonder relevant voor een open maatschappelijk en politiek gesprek daarover.
In mijn ogen valt dan moeilijk te verantwoorden dat we grote groepen mensen die nauwelijks enig risico lopen bij een COVID-19-besmetting (zoals het merendeel van de adolescenten en volwassenen tot 50 jaar) nu massaal willen vaccineren; en dat daartoe bovendien allerlei pressiemiddelen worden aangewend! En het geeft dan helemaal geen pas dat politici nu schermen met zoiets als een ‘coronapaspoort’. Zolang we nog met te veel onzekerheden kampen rond de vaccins is deze behandeling van burgers grondwettelijk uit den boze.
Het is dus ook niet zozeer dat ik vind dat onze angst ‘de staat te veel ruimte geeft’ (de kop boven het interview), maar eerder dat de staat mede daardoor momenteel onvoldoende een wezenlijke ruimte beschermt, namelijk de ruimte waarin vrijheid, rechtvaardigheid en het goede leven gestalte kunnen krijgen. Evident ongelijke gevallen gelijk behandelen is ook een vorm van onrecht.
Welnu, het observeren en ter sprake brengen van dergelijke principiële kwesties is bij uitstek een taak voor de krant, zeker ook voor NRC-Handelsblad. Het verbaasde me dan ook zeer dat de redactie deze passages uit het interview wilde schrappen; en nog wel zonder deugdelijke argumenten. Ik verkeerde bijvoorbeeld in de veronderstelling dat de kennis over de bijzondere aard van de contracten met farmaceuten gemeengoed was; maar zelfs de toegestuurde documenten hebben de redactie niet kunnen overtuigen.
Uitgerekend dit weekeinde publiceerde Trouw een interview van Joep Engels met Irene Schipper van Somo, waarin de kwestie van de financiering en de uitgeklede aansprakelijkheid van de farmaceutische bedrijven helder uiteen wordt gezet. Ik kan het iedereen aanraden; het is bovendien een bevestiging van mijn uitspraken. Somo heeft grondig onderzoek verricht naar die contracten.
Zoals aangegeven zijn er ook verscheidene andere passages uit het interview geschrapt die betrekking hebben op virussen en vaccins. Ik ben inderdaad geen medisch expert, maar zoals de meeste wetenschappers en filosofen neem ik wel kennis van onderzoek uit andere disciplines. Dat geldt zeker ook voor onderzoek rond COVID-19. Bovendien sturen allerlei ter zake kundige vrienden en kennissen mij regelmatig documenten toe die me helpen bij mijn gedachtevorming. Lezen van teksten, luisteren naar anderen én zelf nadenken, meer kun je als filosoof niet doen; en als politicus ook niet trouwens… maar dan moet je dat dus wel doen!
Laat nogmaals gezegd zijn dat ik niet tegen vaccins ben. Bovendien vind ik het indrukwekkend hoe snel deze vaccins tegen COVID-19 zijn ontwikkeld. Ook vind ik de gebruikte technologie door o.a. Pfizer en Moderna bijzonder inventief en veelbelovend. Maar dat alles weerhoudt mij er niet van om enkele bedenkingen te formuleren met betrekking tot de massale toepassing ervan (bedenkingen die ook door allerlei deskundigen binnen de medische wetenschap zelf naar voren zijn gebracht).
De vooruitgang van wetenschap valt of staat met het beproeven van theorieën en dus ook met het toelaten van dissidente geluiden. Mijn terughoudendheid wat betreft een massaal vaccinatieprogramma grijpt terug op onderzoek binnen de medische wetenschap zelf. Het lijkt me verstandig om dergelijk onderzoek serieus te nemen, teneinde ook de wetenschap en de democratie te beschermen tegen de technocratische neiging om kritische geluiden vooral als ‘obstakel’ uit de weg te willen ruimen met dogmatische waarheden. Ikzelf ben niet degene die dit inhoudelijk debat zou moeten voeren, maar dat betekent niet dat ik er niet naar zou mogen verwijzen.
Wat de huidige stand van zaken in het onderzoek rond COVID-19 betreft, verlaat ik mij in het bijzonder op de Vlaamse gezondheidswetenschapper en lector Sam Brokken, die ook bij ons te gast was in verscheidene uitzendingen van De Nieuwe Wereld. Zijn medisch-wetenschappelijk onderbouwde pleidooi voor een omgekeerde lockdown uit de zomer van 2020 kwam in grote lijnen overeen met mijn eigen opvatting daarover (die overigens minder een medisch-wetenschappelijke onderbouwing kent).
Toen Kees Versteegh mij naar mijn opvatting over het virus en de vaccins vroeg heb ik hem een tiental punten onder de aandacht gebracht (tijdens het interview en het telefonisch gesprek daarna). De lijst staat hieronder. Sam Brokken was zo vriendelijk daar nadien nog even naar te kijken en heeft er een aanzienlijk deel van onderstaande links aan toegevoegd. Deze lijst is vorige week ook naar Sjoerd de Jong en Kees Versteegh gestuurd. Afgelopen weekeinde kwam daar het Trouw-interview door Joep Engels bij; verder kreeg ik nog wat extra links van een bevriende relatie die eveneens thuis is in het vakgebied.
Daarmee wil ik dit dossier voorlopig afsluiten.
Tien punten die tijdens het interview met Kees Versteegh voorbij zijn gekomen:
1) De vaccins die worden gebruikt zitten strikt genomen in testfase III van het experimenteel onderzoek. We dienen te bedenken dat er nog de nodige onzekerheid bestaat. Zo weten we nog niet wat precies de effectiviteit is bij kwetsbare groepen of de effecten van de vaccins op bijvoorbeeld zwangere vrouwen.
=> voorwaardelijke erkenning
=> kwetsbare groepen
=> WHO raadt vaccinatie met Pfizer af wegens te weinig data
=> In Amerika heeft de FDA Pfizer überhaupt niet goedgekeurd
2) Evenmin is duidelijk wat de precieze effectiviteit is bij de gemuteerde varianten van het virus, terwijl die mutaties wel volop gaande zijn.
Al meer dan 3000 mutanten in november 2020, volgens GSAID zitten we nu al boven de 7000.
=> Effectiviteit is niet gegarandeerd tegen mutaties.
=> “Escape from neutralizing antibodies by SARS-CoV-2 spike protein variants.”
=> Braziliaanse en Zuid-Afrikaanse varianten ontwijken antilichamen
3) Ook is nog niet duidelijk of er mogelijk lange termijn bijwerkingen zijn van de vaccins, omdat overheid en industrie, om begrijpelijke redenen, de tijd niet wilden nemen om de reguliere testprocedure af te ronden alvorens de vaccins op de markt te brengen.
=> Data zullen pas 24 maand na einde van de testfase worden vrijgegeven. Zie hier en hier.
4) We weten niet precies hoe lang het vaccin ons zal beschermen tegen het optreden van COVID-19 en of natuurlijke immuniteit op termijn niet een betere bescherming biedt.
=> Antistoffen beschermen tot 4 maanden bij natuurlijke infectie en matige symptomen. Hoe zwaarder de infectie, hoe meer titers en hoe langer de antistoffen aanwezig blijven. Zie ook dit artikel.
=> Binnen de groep van de natuurlijk infectie merken ze zelfs dat wanneer antistoffen niet aanwezig zijn, er toch nog steeds T-cel immuniteit aanwezig is.
=> De termijnen van efficiëntie voor de vaccins is niet volledig gekend, de vaccinaties zijn overal net opgestart en de opvolgdata van de producenten worden niet vrijgegeven. Voor het mRNA van Moderna meldt deze eerste studie dat te verwachten immuniteitsduur vergelijkbaar is met een natuurlijke infectie (4 maanden).
5) Door het gebruik van een specifieke technologie door o.a. Pfizer en Moderna wordt een specifieke immuniteitsreactie teweeggebracht waarvan we nog niet met zekerheid kunnen uitsluiten of er nadelige gevolgen op langere termijn zijn. Het is niet ondenkbaar dat er door deze vaccins een verhoogde kans op auto-immuniteitsziekten ontstaat.
=> Het mogelijke risico op cytokinestormen (overreactie van het immuunsysteem) wordt beschreven. Dit is ook de reden dat MERS, SARS en RSV vaccins na fase 3 nooit op de markt zijn gekomen. Zie ook dit artikel en deze studie.
6) Een bedrijf als Pfizer hoeft zijn verzamelde data over de bijwerkingen van het vaccin pas in 2023 vrij te geven.
=> Wordt ook beantwoord in de bovengenoemde publicatie van Prof Peter Doshi in the BMJ.
7) Er is een aparte regeling getroffen met de autoriteiten waar het gaat om de aansprakelijkheidstelling. De farmaceutische bedrijven zijn in hoge mate gevrijwaard van de gangbare aansprakelijkheid (vanwege 1 en 2).
=> Dat zou NRC moeten weten; het heeft overal de media gehaald, voor de volledigheid zie Brussel Times, CNBC en Reuters.
=> Over de regeling in Engeland zie Independent.
8) Virussen zijn niet per definitie slecht en het is goed voor je immuunsysteem wanneer je af en toe aan bepaalde virussen wordt blootgesteld. In die zin is ziek worden of besmet raken ook niet per definitie slecht. Dat is steeds ook afhankelijk van je eigen gezondheid en het soort virus of aandoening. Zie:
=> Lambrecht, B., Hammad, H. The immunology of the allergy epidemic and the hygiene hypothesis. Nat Immunol 18, 1076–1083 (2017). https://doi.org/10.1038/ni.3829
=> Umetsu, D., McIntire, J., Akbari, O. et al. Asthma: an epidemic of dysregulated immunity. Nat Immunol 3, 715–720 (2002). https://doi.org/10.1038/ni0802-715
=> Bach, J. The hygiene hypothesis in autoimmunity: the role of pathogens and commensals. Nat Rev Immunol 18, 105–120 (2018). https://doi.org/10.1038/nri.2017.111
=> Sharvan Sehrawat, Barry T. Rouse, Does the hygiene hypothesis apply to COVID-19 susceptibility?, Microbes and Infection, 2020, ISSN 1286-4579, https://doi.org/10.1016/j.micinf.2020.07.002.
9) Het is bepaald niet uitgesloten dat we net als bij griepvaccins in een cyclus terechtkomen, waarbij er steeds nieuwe mutanten ontstaan waarvoor er steeds aangepaste vaccins worden ontwikkeld, die ook weer om hervaccinatie vragen. Zo kan dit het begin worden van een eindeloos vaccinatieprogramma waar jong en oud min of meer verplicht in terecht komen.
=> Gezien de duur van bescherming is dit klaar als een klontje. Er zijn al meer dan 7000 mutaties waarvan bijna 500 van de Britse variant. Over mutanten en de mogelijke verminderde werking van de vaccins, zie dit artikel.
10) Door dergelijke vaccinatieprogramma’s en andere vormen van medicatie kunnen we als soort ook verzwakken; een risico dat sowieso schuilt in de hedendaagse medische wetenschap. Het Darwinistisch beginsel ‘survival of the fittest’ alleen wijst al daarop…
=> Reactie Sam Brokken: daar zijn voor andere vaccins aanwijzingen voor, echter nog niet voor Sars-CoV-2. Zie bijv. ook dit interview.
Mijn aanbeveling om het toedienen van de vaccins voorlopig te beperken tot de risicogroepen hangt o.a. samen met bovenstaande bevindingen en onderstaande overwegingen:
1) Er is bij jonge en gezonde mensen onder de 60 in beginsel geen noodzaak om überhaupt te vaccineren. Dan moet je dat ook niet quasi verplicht willen opleggen, zeker niet wanneer mensen na vaccinatie nog steeds besmettelijk blijven.
2) Op dit moment is er nog te veel onzekerheid over de bijwerkingen (zeker op lange termijn) en er ontbreekt ook wat het vaccineren zelf betreft een echte lange termijnperspectief.
3) Er is een gerede kans dat COVID-19 na een paar jaar ‘van nature’ verzwakt en we als soort een natuurlijke immuniteit opbouwen.
4) Mede door vergrijzing, obesitas, diabetes, ongezonde voeding, gebrek aan beweging, gebrek aan vitamine D e.d. is de kans groot dat we in de toekomst te maken krijgen met vergelijkbare virussen en ziekten. Inzetten op preventie, gezonde levensstijl e.d. is een veel verstandiger strategie.
AdVerbrugge NRC Origineel
Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/
