Grijze massa of verschillende vormen

Iedereen ervaart ontwikkelingen in de maatschappij. Maar wat hebben deze met elkaar te maken?
Boeken voor scholen zijn voor­zien van een docentenhand­lei­ding, dia’s, uit­leg over de do­ceer­methode, kant en klare oefe­nin­gen en tentamenvra­gen. Dat is heel handig en makkelijk, doelma­tig, voor de docent.

gepubliceerd in: ‘Gereformeerd Weekblad’
datum: juli 1996 (04)
auteur: Dineke van Kooten

Cijfers (kijk-, luister- en waarderingscij­fers) voor radio en televisieprogramma’s geven aan of een pro­gramma mag blijven bestaan. De inhoud van het programma en de betekenis voor de maatschappij zijn niet meer van belang. Zo­dat we veel gelijk­soor­tige (in­houds­lo­ze) programma’s krijgen aangeboden.

Vakan­tiehuisjes van Center Parks, hotel­ka­mers van het Hilton hotel, restaurants van Van der Valk, AC en McDonald zijn voor­beelden van voor­spel­baar­heid. Als we de naam noemen, weten we wat we kunnen verwachten. We vinden overal het­zelf­de.

Streep­jes­codes, scanningapparaten en pasjes maken de con­tro­leer­baar­heid steeds groter en voorkomen fouten. Men­se­lij­ke fouten ver­storen name­lijk het productieproces. De mens maakt variatie en dat kunnen we nu met behulp van technologie weg­­au­to­matise­ren.

In de sociologie (de leer van de menselijke samenleving en haar verschijnselen) wordt gesproken over “McDonald-isering” van de maatschappij. Ritcher, een Amerikaans socioloog, ver­staat daar onder: “een proces waarin de or­ga­nisatieregels van het McDonald res­taurant steeds meer delen van het maatschap­pe­lijk leven gaan domi­neren in de hele wereld”, dus ook in Ne­der­land. Die organisatieregels zijn: doelmatigheid, bereken­baarheid, voorspelbaarheid en controle.

Is er dan iets op deze regels tegen? We zijn toch allemaal gebaat bij een goed product? We willen al­lemaal weten wat voor “vlees we in de kuip” hebben? Toch is het een schijnwereld. Iedereen krijgt dezelfde grijze massaproducten. Al­les is voorspelbaar. De uitdaging is weg. De persoonlijke be­hoefte van de mens lijkt niet meer te bestaan. Voor wie of wat wordt dat opgeofferd?

Bovendien blijken mensen die in deze delen van de maatschappij werken weinig te ver­die­nen, nauwelijks bevrediging uit hun werk te halen. Ze er­va­ren nauwelijks eer, noch profijt van hun werk en blijken weinig toekomstver­wachtingen te hebben. Deze organisatieregels lijken er dus niet echt te zijn voor de wer­kende mens.

Praktijkvoorbeelden? Voor de Thuiszorg zijn richtlijnen opge­steld. De verzorger heeft tijden opgekregen voor han­delingen: 5 minuten voor ogen ­druppelen, 10 minuten voor het aantrekken van de kousen en 20 minuten voor een wasbeurt. Mensen lijken wel hamburgers. Maar mensen blijven on­voor­spel­baar en dus niet in tijdschema’s in te passen.

Voor de architecten wordt het de laatste jaren steeds een­vor­mi­ger. Voor dorpen is er een standaardbouw. Wij kunnen kiezen uit een paar modellen, die door het hele land worden gebouwd. Het zakelijke argument is ook hier doorslaggevend. Het moet geld opbrengen. Aan de andere kant maakt het de huizen ook be­taal­­baar, dus waarom niet? Maar houden wij het vol in deze saaie steden? Hier moeten wij toch leven? Waar kiezen we voor?

Kunnen wij iets van deze ontwikkelingen tegenhouden? Er zijn mensen waarvoor deze werkwijze, deze regels een soort ze­ker­heid zijn en die deze kant-en-klaar producten heerlijk vin­den.

We zien ook mensen die er niets mee te maken willen hebben en vluchten. Ze sluiten zich op. Soms trekt men zich letterlijk in een hutje op de hei terug en doet men alsof er niets aan de hand is. Tot slot zijn er mensen die op zoek gaan naar vlucht­rou­tes. Ze gaan op zoek naar de authen­tieke beleving. Helaas zien we dat ook die beleving weer door het verstand wordt ver­klaard en in regels wordt omgezet, die weer worden uitgevoerd. Een avonturenvakantie kunnen we nu, bijvoorbeeld, kant en klaar kopen. Ook New Age speelt hierop in door vormen van spi­ritua­li­teit als hap-­kla­re brokken te presenteren en te verko­pen.

Het blijkt dus een maatschappelijke ontwikkeling te zijn, die niet te stoppen is. Het zit in de mens. Daarom denk ik dat we ook niet echt iets doen tegen deze ontwikkeling. Ergens zien we het toch als de enige echte (maatschappelijke) ‘wegberei­der’ naar een betere mens, een betere wereld, een beter lot.

Zijn we niet allemaal op zoek naar minder arbeid en meer loon? Zijn we niet op zoek naar het paradijs en proberen we voor zo wei­nig mogelijk geld, zo veel mogelijk te krijgen? Is onze hon­­ger naar meer genot, door minder inspanning ooit te stil­len?

En dan het bijbelse woord: gij, geheel anders! Hebben wij als christenen wel oog voor onze medemens? Zien wij als christenen wel de ongelofelijke variatie in Gods schepping, in onze naaste, in onszelf? Zijn wij als christenen wel dankbaar voor of op­zoek naar min­der genot, voor meer inspanning omdat God ons ge­leerd heeft dat het niet in de grootte zit, maar in het waar­devolle? Zijn wij aan het “McDonaldiseren” of aan het “Christeneren”? Vechten wij dan voor Christus’ waarden of slui­­ten wij ons op in ‘onze hut’ of voelen wij ons wel bij de­ze maatschappelijke ontwikkeling?