Op vakantie gaan en hoogbegaafdheid
‘Vakantieman, gezellig hé!’ blijkt een lastig item te zijn voor mij als hoogbegaafde. Ik merk van andere hoogbegaafden om mij heen dat ook zij daar last van hebben, tenzij ze geheel en alleen zouden gaan. Vakantie zou ontzettend leuk moeten zijn, want je ontdekt weer nieuwe dingen: landen, cultuur, natuur, etc. Waarom het meestal toch zo complex is, deed bij mij de vraag ontstaan: wat maakt met vakantie gaan zo lastig voor hoogbegaafden? Wat maakt op vakantie zijn zo leuk voor de gemiddelde mens?
Ik vond een artikel op de website van Psychologie Magazine waar zeven punten in genoemd werden:
Psychologie Magazine schrijft: “Op vakantie gaan, doet ons goed. We zijn dan gelukkiger, gezonder, meer ontspannen, energieker en tevredener dan wanneer we gewoon thuis blijven. 7 redenen om op reis te gaan.”
We lopen de punten even na en kijken dan ook hoe dat voor een hoogbegaafde zou kunnen zijn.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 1) Op reis gaan geeft rust
Vakantie is een tijdelijke verlossing van verplichtingen van werk of studie. Voor die paar weken in het jaar gaat er geen wekker, is er geen huiswerk, geen hijgende baas in je nek, geen uitzicht op die muur die nog geschilderd moet. In plaats daarvan heb je alle tijd om naar de horizon te staren, naar een fluitende vogel te luisteren, twee uur de krant te lezen en net zo lang te lunchen als je wilt.
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Zorg voor voldoende uitdaging
Voor hoogbegaafden is het niet hebben van structuur soms lastig. Binnen de structuur is alles duidelijk en kun je de inhoud zelf vorm geven.
Wanneer een hoogbegaafde op vakantie gaat is het de vraag of die rust, dat geen verplichtingen hebben, makkelijk leidt tot doelloosheid en leegte, waardoor de hersens van de hoogbegaafde onderprikkeld kunnen raken. Door die onderprikkeling zie je verveling, zie je onrust en zelfs depressiviteit ontstaan. Voldoende voeding voor de hersenen is voor jong en oud een aandachtspunt. Misschien toch een beetje structuur in de vakantie om zo de energie toch vast te houden. Elke dag iets ondernemen. Elke dag iets creëren is voor mij een bijna noodzakelijke behoefte.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 2) Buitenlucht is gezond
Op een doorsnee werkdag zijn we gemiddeld een klein halfuurtje buiten, maar op vakantie liggen we uren te soezen op het strand, slenteren door steegjes, struinen door de bossen en suizen van besneeuwde bergen. En dat heeft positieve effecten op ons humeur en onze gezondheid, is inmiddels gebleken uit grote stapels onderzoek. Alleen al het zien van groen werkt stressverlagend. Door de grote hoeveelheid daglicht die we vangen voelen we ons vrolijker en slapen we beter. En ook de extra dosis vitamine D die de zon ons geeft, heeft heilzame effecten voor lichaam en geest.
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Onderzoeken waar wat kan en wat het beste is
Ik denk dat voor hoogbegaafde buitenlucht en beweging net zo gezond is. Het is goed om aan het begin van de dag of de avond voor die dag een programma te maken, voor de broodnodige structuur, zodat er ook echt wat ondernomen wordt. Als de uitdaging niet voldoende is en de energie daardoor te laag, is het lastig om in beweging te komen. Bovendien heeft beweging ook uitdaging nodig, heb ik bij mijzelf gemerkt. Van doelloos rondrijden op een fiets of een wandelroute volgen zonder te weten hoe of wat, zonder inhoud, maakt mij moe en futloos, hoeveel kilometer mijn schoenen ook versleten hebben. Ik moet wel weten wat voor interessants we tegen kunnen komen, waardoor het voor mij aantrekkelijk is, bijv.: kerkgebouwen of kloosters, maar ook planten en dieren.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 3) Lekker je eigen leven bepalen
Het gevoel van vrijheid, dat je zelf aan het roer staat van je leven en zelf keuzes kunt maken, is volgens psychologen een van onze basisbehoeften. Uit meerdere onderzoeken is gebleken dat een gevoel van autonomie positief werkt op ons functioneren en welzijn, en een gebrek aan autonomie verband houdt met ziekte en psychische stoornissen.
Omgevingen die autonomie dwarsbomen hebben typische kenmerken als deadlines, beloningen, gecontroleerd worden, bevelen en richtlijnen. Kenmerken waar je vaak niet onderuit komt in je werk of studie. Maar tijdens de vakantie komt die sterke behoefte om je eigen leven te bepalen eindelijk tot haar recht. Wil je links of rechts, ga je kanoën of een boek lezen, sta je op met de eerste zonnestralen of slaap je een gat in de dag? Natuurlijk moet je soms onderhandelen met reisgenoten over hoe je die dag invult, maar alleen al het gevoel dat je keuzes hebt, werkt heilzaam.
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Teveel mogelijkheden – niets willen missen
Keuzes maken die bij je passen zijn voor hoogbegaafden heel belangrijk. Hierbij loopt de hoogbegaafde vaak tegen twee items aan die uiteindelijk kunnen verlammen: teveel mogelijkheden zorgt voor keuzestress, want stel dat je het verkeerde kiest. Niets willen missen, zorgt ook voor keuzestress, die verlamd, waardoor je uiteindelijk niets hebt gedaan aan het einde van de dag. Wat voor onvrede en vaak onderprikkeling leidt, met alle gevolgen vandien.
En tegelijk moet alles ook verwerkt worden! Dus alles moet ook een plek in mij krijgen. Als een hoogbegaafde van het een naar het ander rent, dan is er een grote kans op overprikkeling, waardoor je ook uit de bocht kunt vliegen. Ik heb het nodig om af en toe mij af te zonderen, even in mijn eigen cocon te bivakkeren om daarna weer vol aanwezig te kunnen zijn.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 4) Tijd voor een goed gesprek
Uit de steeds groter wordende berg geluksonderzoek komt steevast één factor naar voren die ons blij maakt: andere mensen. Om te overleven zijn we lang afhankelijk geweest van andere mensen. Bijvoorbeeld om samen te werken bij de jacht, voor bescherming, om voedsel te delen en om onze kwetsbare mensenbaby’s groot te kunnen brengen. Onze hele psyche is daarom ingesteld op sociaal contact.
We voelen ons veilig en gelukkig wanneer we in gezelschap zijn van de mensen om wie we geven. En op vakantie hebben we daar meer gelegenheid voor. We praten dan meer met elkaar, en beoordelen de kwaliteit van onze gesprekken positiever dan die in ons werkende bestaan, blijkt uit onderzoek door psychologe De Bloom. Ook stelde ze vast dat hoe meer tijd mensen tijdens hun vakantie besteden aan gesprekken met hun partner, des te gezonder en gelukkiger ze zich voelen.
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Leuke contacten met locals en van alles willen weten
Een goed, zinvol gesprek is ook voor een hoogbegaafde heel belangrijk, want het zorgt voor de broodnodige diepgang en uitdaging. Ik zelf word er ook heel blij van als ik contact kan leggen met de lokale bevolking. Een kerk of begraafplaats bezoeken of op een picknickplaats staan en wat rondkijken dragen daar vaak aan bij.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 5) Even iemand anders zijn
Op reis gaan betekent even helemaal weg zijn van je familie, je cultuur en de verwachtingen van je omgeving. Dat schept de mogelijkheid om kortstondig iemand anders te zijn dan je degelijke, verstandige, alledaagse zelf. Dit verlangen is het duidelijkst terug te zien in het soort vakanties dat jongeren vaak kiezen: vakanties waarin ze uitgebreid kunnen experimenteren met alcohol, relaties en seks, zonder er thuis op aangekeken te worden, of hun schare vakantievlammen nog tegen te hoeven komen.
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Nieuwe alledaagse patronen aanmaken voor duidelijkheid en rust in een nieuwe omgeving
Experimenteren is voor vele hoogbegaafden wel ver buiten hun comfortzone gaan, maar leveren de broodnodige uitdaging op.
Waar een hoogbegaafde meer mee bezig is dat in dat nieuwe bestaan van de vakantie de dagelijkse dingen eigen moeten worden gemaakt: de ruimte, de omgeving, de luchtdruk, het klimaat, de tijd, de geluiden, de geuren, etc. Al die dingen die over zijn sensitiviteit gaan. Dat kost tijd. Dat kost bewust er mee omgaan en nieuwe structuren en patronen aanmaken, zodat er rust en duidelijkheid komt.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 6) Je eigenwaarde opkrikken
Met reizen kunnen we onze eigenwaarde opkrikken, schrijft de Amerikaanse sociaal psycholoog Michael Brein – die zich verdiept in de psychologie van het reizen – op zijn website. ‘We stijgen even uit boven het alledaagse. De meesten van ons leven een doorsnee leven. Reizen geeft ons de kans om dat imago op te leuken en onszelf te zien als een avontuurlijk persoon, zowel in onze eigen ogen als naar de buitenwereld toe.’
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Verwachtingen van nieuwe omgeving
Een hoogbegaafde gaat over het algemeen niet voor deze vorm, omdat juist vorm en inhoud kloppend moeten zijn. De schone schijn ophouden wordt vaak ervaren als blah, blah, blah
Wat een hoogbegaafde wel doet: vooraf een plaatje maken wat hij allemaal tegen kan komen, maar ook wat hij allemaal zou kunnen en willen gaan doen. Als het dan anders gaat, dan kost dat vaak weer stress en omgaan met de teleurstelling en het wijzigen van het plaatje wat is bedacht. Gaat het anders dan verwacht en is het leuker, dan is het weliswaar schakelen, maar ook genieten!
Want je kunt van te voren in 1 flits bedenken wat er allemaal fout kan gaan en wat er allemaal leuk aan zou kunnen zijn. En dan moet je toch kiezen: ga ik het wel doen of ga ik het niet doen?
PSYCHOLOGIE MAGAZINE: 7) Meer zelfkennis
Je leert jezelf tijdens de vakantie op heel andere manieren kennen. Dat komt doordat je jezelf blootstelt aan allerlei nieuwe situaties, aldus sociaal psycholoog Brein. Op het moment zelf is het soms vervelend of eng om buiten je veilige zones te treden, maar juist het overwinnen van moeilijke situaties geeft ons een geweldig gevoel dat we dingen kunnen. En dat geeft de meest intense ervaringen én herinneringen achteraf. Op de kaart ontcijferen waar je naartoe moet, die zwarte piste nemen en merken dat het lukt, onderhandelen op de Turkse markt, in je beste Spaans naar de weg vragen.
VOOR HOOGBEGAAFDEN: Meer prikkels van nieuwe omgeving
Deze vorm van prikkels vormen de broodnodige uitdaging van de hoogbegaafde.Ik moet altijd even op een stoeltje zitten en rond lopen om te ontdekken: hoe doen ze het hier? Maar ook: hoe voelt het hier voor mij? Wanneer ik dit soort situaties aanga binnen mijn eigen mogelijkheden, dan komt er blijdschap, vreugde en rust en ga je naar huis met leuke herinneringen, nieuwe inzichten en bewustwording en heeft het bijgedragen aan je persoonlijke groei, waardoor je terug kunt kijken op een mooie vakantie!
Ik heb deze punten samengevat in onderstaand figuur:
Ik ontdekte dat ook hier de regel geldt: Wat voor mensen met een gemiddeld IQ makkelijk is, is voor een hoogbegaafde ingewikkeld. Wat voor hoogbegaafden makkelijk is, is voor mensen met een gemiddeld IQ ingewikkeld. Zo hebben we elkaar nodig. Zo kunnen we van elkaar leren.
We hebben het hier nog geen eens over relaties en kinderen, die hoogbegaafd zijn en met elkaar op vakantie gaan. Dan geldt dat nog eens voor ieder individueel kind en voor de partner, met de vaak grootst mogelijke verscheidenheid omdat iedereen weer zijn eigen accenten heeft, als je kijkt naar de 5 overexcitabilities (hyperprikkelbaarheden) van Dabrowski:
a) Psychomotorisch: Het verwijst naar de capaciteit om actief en energiek te zijn. Kenmerken zijn onder andere grote beweeglijkheid, snel praten, impulsiviteit, bezig willen zijn, gedrevenheid, competitiviteit en moeite met ontspannen.
b) Zintuiglijk: Het verwijst naar de capaciteit om zintuigelijk te genieten. Kenmerken zijn verfijnde en verhoogde zintuiglijke gevoeligheid die zich kan uiten in het sterk zintuigelijk genieten van schoonheid, kunst, literatuur, muziek, vormen, kleuren en natuur, maar ook in de behoefte aan bewonderd te worden, in de spotlights te staan en drang naar comfort en luxe. Iemand kan zeer gevoelig zijn voor sterke prikkels zoals fel licht, intense geuren, harde geluiden, ruwe kleding of kledingetiketjes.
c) Intellectueel: Het verwijst naar de activiteit van de geest. Het is niet hetzelfde als intelligentie en refereert niet naar academische successen. Het gaat om een intellectuele honger. Kenmerken zijn onder andere onophoudelijk vragen stellen, alles analyseren en synthetiseren, een scherp observatievermogen, onafhankelijk denken, kritisch zijn, ontwikkelen van nieuwe ideeën en concepten, sterk zijn in het leggen van verbanden, denken over het eigen denken en grote nieuwsgierigheid.
d) Verbeeldend: Het verwijst naar de verbeeldingskracht. Kenmerken zijn onder andere, een sterk vermogen tot levendige visualisaties met vele details, inventiviteit, levendige fantasie, creativiteit en innovativiteit, groot gevoel voor humor, beelddenken maar ook snel wegdromen bij verveling, vluchten in fantasie- en droomwereld en dramatiseren.
e) Emotioneel: Het verwijst naar de intensiteit van emoties en naar sensitiviteit, niet naar de emotionaliteit. Kenmerken hiervan zijn onder andere complexe en intense gevoelens en emoties, een sterk vermogen tot empathie, sterke gehechtheid aan personen, dieren of plaatsen, maar ook verlegenheid, psychosomatische klachten, bezig zijn met de dood, angsten, depressies, intens gevoel van eenzaamheid, een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en een scherp rechtvaardigheidsgevoel.
Ga er maar aanstaan. Als partner en ouder, zeg ik altijd, geldt de KLM-regel: eerst zorgen voor je eigen zuurstof en dan pas het masker aan de ander aanreiken.
Ik zie menig hoogbegaafde (partner, ouder (met name moeders), kind) gefrustreerd van vakantie terugkomen.
We kunnen beter zeggen: ‘Vakantieman, hard werken hé!’
Wil je meer lezen over hoogbegaafdheid?
Kijk op: Artikelen hoogbegaafd en op Compendum hoogbegaafd
Ter illustratie hier een verhaal van een moeder over 1 vakantiedag:
OVER VAKANTIE HOOGBEGAAFDHEID EN EEN WATERVAL (aan gebeurtenissen)
Die ellenlange eeuwigdurende nooit ophoudende vakantie, waarin het elke dag zoeken is naar een STRUCTUUR; wat past en werkt voor iedereen?
Niet te weinig PRIKKELS maar ook niet te veel.
COGNITIEVE UITDAGING, want ja dat hoofd dat draait maar (door).
Maar ook FYSIEKE UITDAGING, want teveel in het hoofd laat niet meer voelen wat het lijf nodig heeft.
VERWACHTINGSMANAGEMENT. Oh jà.. Nooit vergeten. Sla je die over? Dan kan het zomaar zijn dat je een fantastische wandeling met 10 watervallen hebt uitgezocht en je denkt een geweldige vakantiedag tegemoet te gaan, met als hoogtepunt een zoetige familiefoto bij de waterval. Nooit doen. Nooit dát denken.
STRESSBEHEERSING. Beter woord. Of wel: oogkleppen op. Oren dicht. Doen of je niets ziet. En gewoon vertrouwen.
Ja, VERTROUWEN. Nóg belangrijker. Dat je kind echt wel aan de overkant komt van een ‘ravijn’. Kijk, dat iedereen de brug neemt om aan de overkant te komen en mijn kinderen over de reling klimmen om vervolgens als aapjes bungelend hun route te vervolgen, laat ik dan even buiten beschouwing. We maken er gewoon een foto van. Ja natuurlijk, want hoe gaaf is het als je het ook nog eens met één hand durft! Fantastische dag voor hen, zul je denken. Dat vonden zij ook…euh…voor 5 minuten.. Ja, 5 minuten. Toen kwam de eerste waterval in zicht. WATERVAL. Ik kan het woord niet meer horen.
GEDULD. Gewoon geduld. Meer is het niet. Ook niet minder. Het kost je 30 min. Wat is nou 30 minuten op een hele vakantie? Doe niet zo mal.
FLEXIBITEIT. Ja jongens, het is ook niet niks hè? Een waterval die geen waterval blijkt te zijn. “Mam, noem je dít nu een waterval? Dít is geen waterval”.
En dan ben je een kind kwijt.
No way dat hij de route nog wil vervolgen.
30 minuten heeft hij bovenop een berghelling gezeten om van deze, oh zo grote, TELEURSTELLING bij te komen.
Het leven zal 9 van de 10 keer maar niet zo zijn zoals je denkt dat het is.
Daar kan ik hem ergens nog gelijk in geven ook.
Betekent niet dat daarin niet te leren/ anticiperen valt natuurlijk.
Maar goed, hij staat aan het begin.
(En ik trap zelf nog maar wat vaak in dezelfde valkuil, dus ja, van wie had hij het moeten leren?).
Goed we vervolgen onze route.
Via de verboden route, klauterend over rotsblokken, met in de verte de toeristische meute wandelend over het begaanbare pad.
Tja, zo hoort en het zo moet het wil er bij ons niet zo in.
We proberen het wel hoor.
In het gewone leven. AANPASSEN. Want anders val je zo op.
Of anders ben je TE VEEL of TE AANSTELLERIG of TE GEVOELIG nee gewoon TE RAAR. TE AFWIJKEND.
Maar op vakantie, daar kun je zo heerlijk los!
LOSLATEN. Hoort daar wel bij.
Van al die vragen die opdoemen in je hoofd: “Maar waarom staat dit bord er? Het staat er niet voor niets toch?
Die rotsen die daar liggen, die zijn daar niet zomaar gekomen toch?
Kunnen we nu elk moment een rotsblok op ons hoofd krijgen?
Of: stel nou dat het gaat regenen?
Dan komt er natuurlijk ineens heel veel water van de berg af en loopt het hier helemaal vol.
Dan kun je geen kant meer op. Ja maar, de lucht is strakblauw. Geen vuiltje aan de lucht.
Dat hoeft niets te zeggen natuurlijk, want het weer kan ook omslaan.
En dat gebeurt soms best snel.
Ja, dat kan heel snel gaan, zie ik weleens in filmpjes waar toeristen worden overvallen door een modderstroom.
Ja, dat kan hier natuurlijk ook gebeuren”.
DOORZETTEN. DOEL VOOR OGEN HOUDEN. De waterval. Die geen waterval is.
Maar toch wel een fantastische waterval is als je er eenmaal onder staat.
Via de onconventionele route.
En JUICHEN. Als je wordt beloond met glibberige gevaarlijke stenen, waar je overheen moet lopen om een douche te kunnen nemen onder de waterval die eigenlijk geen waterval is. Maar die toch maakt dat het de leukste wandeling ooit was.
EUFORIE.
Én een foto, die geen gezinsfoto is. Want dan moet je allemaal in het gareel. Doe toch normaal.
Die waterval, is toch veeeeel leuker?
