‘Er is niemand die langer vocht voor jouw seksuele plezier dan Ellen Laan’

Prof.dr. Ellen Laan was de eerste wetenschapper die in Nederland onderzoek deed naar seksuele opwinding bij vrouwen. Haar hele werkende leven heeft ze zich onvermoeibaar ingezet voor seksuele gelijkheid en de emancipatie van vrouwen. Vorig jaar kreeg ze te horen dat ze voor de tweede keer in haar leven kanker had. Afgelopen zaterdag is ze overleden, omringd door haar geliefde en haar twee dochters. Ze werd slechts 59 jaar.

Eva: “Ellen heeft een onuitwisbare indruk gemaakt op mij, én mijn denken. Ten eerste omdat zij een lief, open en intens begaan mens was: met haar patiënten, met haar werk, met haar strijd om seksuele gelijkheid. Haar missie en haar wezen waren onlosmakelijk met elkaar verbonden, en als ik met Ellen sprak, werd ik altijd aangestoken door haar overtuiging. Ellen is ook voor altijd onderdeel van mijn denken geworden omdat ze mij voor het eerst heeft geleerd wat een clitoris precies is en doet, en waarom het van wezenlijk belang is óm dat te weten. Die eerste, echte kennismaking met de clitoris in haar volle glorieuze omvang was een paar jaar geleden en gebeurde live op tv, voor het oog van zo’n één miljoen kijkers. Ellen, een van de meest prominente seksuologen ter wereld, had een exacte plastic replica van een clitoris meegenomen naar mijn talkshow en die voor mijn neus op tafel gelegd. Ik had zoiets nooit eerder zo gezien. Niet zo gek ook, want in schoolboeken wordt een clitoris pas sinds vorig jaar (!!!) volledig afgebeeld. Die plastic clitoris nam Ellen mee met één doel: als je weet hoe een clitoris er echt uitziet en hoe ze werkt, neemt je kans op meer plezierige seks gigantisch toe.

auteur: Eva Jinek
datum: 24 JANUARI 2022 06:01 / IN MEMORIAM
website: https://www.evajinek.nl/onderwerpen/artikel/5283308/ellen-laan-seksuoloog-overleden-gelijkheid

Op dat vlak was volgens Ellen nog een wereld te winnen, bijvoorbeeld omdat er een enorme orgasmekloof is en mannen zoveel vaker klaarkomen bij heteroseksuele seks dan vrouwen. Maar ook omdat één op de tien vrouwen pijn heeft tijdens het vrijen. Eén op de tien! Ellen wilden vastgeroeste aannames en genderrollen doorbreken, zodat vrouwen net zoveel genot konden ervaren bij seks als mannen. Ze wilde ervoor zorgen dat vrouwen de ruimte en tijd zouden innemen waar zij recht op hebben, en op die manier seksuele gelijkheid een realiteit maken wereldwijd. Er is niemand die langer of intensiever heeft gevochten voor de verbetering van jouw seksuele plezier en veiligheid dan Ellen Laan.

“’Haar missie moet worden voortgezet’

Het is verschrikkelijk zonde dat Ellen en haar mooie brein er niet meer zijn, maar haar missie moet worden voortgezet. Daarom is het belangrijk dat we Ellens wijsheid, de onderzoeken die ze heeft gedaan en haar inzichten hardop blijven delen. Onder andere in het belangrijke werk van haar stichting Seksueel Welzijn Nederland. Ik had de eer om Ellen te mogen interviewen voor mijn boek Droom groot. Mijn eindredacteur Lizzy van Hees was bij dat gesprek aanwezig en interviewde Ellen een paar jaar geleden al over de orgasmekloof en waarom iederéén baat heeft bij seksuele gelijkheid.”

De verschillen zijn opgelegd

Hoewel er geen wetenschappelijk bewijs voor is, houden we op het gebied van seks vaak vast aan het idee dat mannen van Mars komen en vrouwen van Venus. Een mythe die voor mensen met een vagina vaak niet positief uitpakt, en daarom bleef Laan erop hameren op dat mannen en vrouwen, óók op het gebied van seks, veel meer op elkaar lijken dan dat ze verschillen. Ja, ook de mate waarin mannen en vrouwen opwinding ervaren en kunnen genieten van seks, zijn vergelijkbaar. En toch heeft de ene groep in de praktijk veel vaker een orgasme dan de andere groep. Zo bereikt 95 procent van de heteroseksuele mannen een climax tijdens een ‘gemiddelde vrijpartij’, terwijl dit bij heteroseksuele vrouwen slechts 65 procent is. En bij penetratie is het verschil nog groter: dan komt slechts 30 procent van de vrouwen klaar, voor mannen is dat 90 procent.

LEES OOK: Worden we echt steeds preutser?16 JANUARI 2022 / SAMENLEVING

“Vrouwen kunnen net zo snel klaarkomen als mannen

Dat is waar hardnekkige mythes en cultureel opgelegde verschillen weer om de hoek komen kijken. Zo gaan mensen er bijvoorbeeld te vaak vanuit dat het met een penis nou eenmaal makkelijker klaarkomen is dan met een clitoris. Onzin, ontdekte Laan: vrouwen kunnen net zo snel klaarkomen. Kijk maar eens naar lesbische vrouwen, die hetzelfde geslachtsorgaan hebben als heteroseksuele vrouwen. Maar tijdens een ‘gemiddelde vrijpartij’ krijgt 86 procent van deze vrouwen een orgasme. En ook bij masturbatie, waarbij vaak alleen het buitenste knopje van de clitoris wordt gestimuleerd, kunnen vrouwen – lesbisch of niet – net zo snel klaarkomen als mensen met een penis.

De vagina is een geboortekanaal

Waar gaat het dan wel mis? Om te beginnen bij onze beperkte definitie van seks, zoals Laan regelmatig aanhaalde. Als je heteroseksuele koppels vraagt naar wanneer iets seks is, begint het misschien met een beetje voorspel, maar eindigt het steevast in penetratie. Dat is zo doordrongen in onze maatschappij dat het er in biologieboeken over gaat, de hoofdmoot is in porno en ga zo maar door. Maar de realiteit is dat vaginale penetratie niet hetgeen is waar vrouwen makkelijk of snel van klaarkomen. De vagina is vooral ontworpen als geboortekanaal, stelt Laan. Juist daarom is het relatief ongevoelig, stel je voor dat de vagina net zo gevoelig was als de clitoris, maar dat er ook een baby doorheen zou moeten kunnen tijdens een bevalling. Dat zouden vrouwen volgens Laan simpelweg niet overleven.

LEES OOK: Geen zin meer in seks? Dat ligt niet (helemaal) aan jou15 MAART 2020 / PERSOONLIJK

Maar naast de beperkte blik op hoe seks er uit zou moeten zien, en het feit dat vaginale penetratie alleen vooral bij heteroseksuele mannen tot een orgasme leidt, zijn er nog een aantal andere hardnekkige aannames waar de hoogleraar afscheid van wilde nemen. Zoals het idee dat mannen wandelende testosteronbommen zijn, die zomaar kunnen ontploffen als ze te lang geen seks hebben gehad. Doordat mannen en vrouwen vasthouden aan die heersende testosteron, houden ze beiden ergens ook de ongelijkheid in stand. Mannen kunnen daarmee uitstralen dat ze seks nodig hebben, en er daarom recht op hebben. Daarnaast zijn vrouwen vaak geneigd om toe te geven aan vaginale penetratie, terwijl ze zelf niet of onvoldoende opgewonden zijn. Dat penetratie op zo’n moment onprettig of zelfs pijnlijk kan zijn, is een logisch gevolg. Wat gebeurt er als seks voor de een vrijwel altijd eindigt met de beloning van een orgasme, terwijl de ander het misschien altijd als pijnlijk of onprettig ervaart? Met die kennis in je achterhoofd is het niet heel gek dat de een er in het vervolg vaker zin in heeft dan de ander. Zo ontstaat seksuele ongelijkheid, en houden we de mythe in stand dat mannen seksuele oerwezens zijn en vrouwen vooral ‘ingewikkeld’.

Schijnwerper op de clitoris

Voor seksueel genot zouden we allemaal wat meer aandacht mogen geven aan de clitoris. Zoals Laan in de podcast Damn Honey al zei, is die namelijk behoorlijk spectaculair. Inmiddels weten we, net als Eva, dat de clitoris ongeveer even groot is als het geslachtsorgaan van een man. Maar diezelfde clitoris staat pas sinds afgelopen jaar in de schoolboeken. En voor die tijd verdween ze keer op keer van het toneel. In interviews gaf Laan weleens aan dat dit samenhangt met een grotere angst voor vrouwelijke seksualiteit. Daarom zijn vrouwen door de eeuwen heen vaak bestempeld als twee uitersten: frigide ijskasten of als gevaarlijke verleidsters. En dat terwijl die angst voor de almachtige clitoris en vrouwelijke seksualiteit nergens voor nodig is, want dat vrouwen makkelijker klaarkomen van vingers, lippen of een tong dan van een penis, betekent dat nog niet dat heteroseksuele vrouwen niet meer met een man willen vrijen. Integendeel. Zin in seks neemt toe als je seks hebt die lekker is. Meer seksuele gelijkheid en genot zal vrouwen waarschijnlijk alleen maar enthousiaster maken om het bed met een ander te delen.

Omdat het seksuele script nog vaak door mannen wordt bepaald, blijft penetratie voor veel mensen de hoofdmoot van een vrijpartij. Om dat te veranderen, en de orgasmekloof hopelijk te dichten, moet onze visie op seksualiteit veranderen. Volgens Laan zouden veel vrouwen er baat bij hebben wat assertiever te zijn, want – zonder te willen generaliseren – stellen veel vrouwen zich nog steeds vaak dienstbaar op. Zij vinden het genot van hun partner belangrijker dan dat van henzelf. En we moeten ook niet vergeten dat veel heteroseksuele mannen het genot van hun partner wel degelijk hoog in het vaandel hebben, maar dan moet je er wel samen over durven praten. Er zijn twee dingen die dat moeilijk maken, denkt Laan: het feit dat vrouwen hun mond houden uit angst hun partner onzeker te maken, maar ook de negatieve reacties die sommige vrouwen krijgen wanneer ze zich wél openlijk uitspreken over hun seksualiteit en hun wensen.

Seksueel misbruik

Het belang van seksuele gelijkheid is bovendien gestoeld op meer dan het wel of niet krijgen van een orgasme. Ook op het gebied van seksueel geweld valt nog veel winst te behalen, wist Laan. En om seksueel misbruik te verminderen is gelijkheid ongelofelijk belangrijk. Want zolang we het als maatschappij normaal vinden dat seks voor vrouwen minder lekker, ongemakkelijk of zelfs pijnlijk is, houden we niet alleen de orgasmekloof in stand, maar wordt het ook moeilijker voor vrouwen om grensoverschrijdend gedrag te herkennen en zich daartegen te verweren.

Ellen Laan was en is voor veel mensen – en jonge vrouwen – een rolmodel. Haar werk heeft een belangrijke weg vrijgemaakt om eerlijk en open over seks te praten, en om voor je eigen seksuele plezier en lichamelijke autonomie op te komen. Zij zal enorm worden gemist, door collega’s, vakgenoten, (oud)patiënten en anderen die haar hebben gekend. 

Eva: Toen ik Ellen voor het laatst sprak, was ze al ziek. Maar ze was nog even lief, betrokken en alert als altijd. Ik zat dicht naast haar op de bank en ze keek me steevast in mijn ogen, wat ze altijd deed, en we spraken over haar ziekte, haar wens om haar werk voort te zetten, en hoe ze naar haar eigen leven keek. Ze zei: ‘Het is heel geleidelijk gegaan, en ik wil zeker niet opschepperig doen, maar ik begrijp nu dat ik iets bijzonders te bieden heb. Het is mij gelukt om mezelf met mensen te verbinden. Dat is namelijk wat ziek zijn mij heeft geleerd: het allerbelangrijkste is wat jij en ik hier nu samen beleven. Dit moment, dat wij met elkaar praten, dat wij een echte connectie hebben’. Ook dat zal ik nooit vergeten.”

Ellen Laan werd in 1962 geboren in Abbekerk. In 1988 studeerde zij Cum Laude af aan de Universiteit van Amsterdam, in 1994 promoveerde zij Cum Laude aan diezelfde universiteit met haar proefschrift Determinants of sexual arousal in women: genital and subjective components of sexual response. In 2012 kreeg Laan een eredoctoraat aan de Katholieke Universiteit Leuven, en in 2016 werd ze benoemd tot hoogleraar seksuele gezondheid aan de UvA.

In 2017 schreef Laan het boek Seks! samen met haar collega Rik van Lunsen. In 2019 maakte ze samen met Sanderijn van der Doef en Marian Latour Lijfboek voor powergirls.

In 2021 werd er voor de tweede keer kanker geconstateerd bij Ellen Laan. In november 2021 werd Laan onderscheiden als Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In januari 2022 won ze de Societal Impact Award van de UvA.

Met haar stichting Seksueel Welzijn Nederland wilde Ellen Laan genot en gelijkheid de norm maken, een missie die het bestuur van SWN voort zal zetten in de geest van Laan. Wetenschap is daarbij een van de belangrijkste fundamenten, zoals dat ook verweven was in alle aspecten van Laans werk en onderzoek.