De meeste Nederlanders die als gevolg van een (langdurende) ziekte overlijden, overlijden op een ‘gewone’, natuurlijke manier, zonder drastische ingrepen als euthanasie of palliatieve sedatie. Hoe ziet dat gewone, natuurlijke sterven eruit?

Wat er bij een gewoon, natuurlijk sterfbed precies gebeurt valt niet te voorspellen, maar er kan wel een algemeen beeld gegeven worden van de laatste levensdagen.

auteur: Rob Bruntink
website: https://palliatievezorg.nl/levenseinde/het-gewone-sterven/

1. In het algemeen gesproken krijgen stervenden tegen het einde steeds meer klachten. Dat kunnen oude klachten zijn – gevolgen van de ziekte – die zich nu heviger manifesteren, maar het kunnen ook nieuwe verschijnselen zijn. Veelvoorkomende klachten in de laatste levensfase zijn: pijn, vermoeidheid, benauwdheid, onrust/verwardheid (delier), verstopping van de darmen (obstipatie) en misselijkheid/braken.

Tip: als de klachten de kwaliteit van leven sterk beïnvloeden en de reguliere zorgverleners weten ze niet of nauwelijks te verlichten, wijs hen dan op de mogelijkheid specialisten in te schakelen die bij een consultatieteam palliatieve zorg werken.

2. De behoefte aan eten en drinken neemt af naarmate het stervensmoment dichterbij komt. Het lichaam heeft dat simpelweg steeds minder nodig.

Tip: dring niet aan. Bedenk dat mensen niet of nauwelijks eten en drinken omdat ze stervende zijn, en niet andersom: dat ze stervende zijn omdát ze nauwelijks eten en drinken. Mensen vinden het vaak nog wel prettig als iemand de lippen af en toe nat maakt met wat water of ijs.

3. De lichamelijke toestand en het uithoudingsvermogen gaan naarmate de tijd vordert steeds verder achteruit. De zieke komt niet meer uit bed. De bloedsomloop wordt trager en beperkter; hierdoor voelen de uiterste punten van het lichaam, zoals de handen, voeten en neus, steeds kouder aan. In het algemeen wordt de huid vaak grauwer en bleker, en komen er paarsblauwe vlekken, onder meer op de onderbenen. Sommige mensen blijven tot het allerlaatste moment bij kennis, maar de kans is groot dat de zieke na verloop van tijd steeds vaker in slaap valt en/of in coma raakt.

4. Er kan een periode van onrust en verwardheid zijn; de zieke ziet dingen die er in feite niet zijn (‘hallucinatie’) of hij kan onrustig gaan plukken aan de lakens.

Tip: blijf nabij. ‘Er zijn’ hoeft niet te betekenen dat er iets gedáán moet worden. In rust aanwezig zijn is vaak waardevoller dan redderen en schipperen.

5. De kans is groot dat de zieke incontinent wordt, omdat de sluitspieren niet meer goed functioneren. Er is dan geen controle meer over de urine en ontlasting. Om dit op te vangen, bestaan speciale broekjes. Soms kan een urinekatheter een goede uitkomst zijn.

6. De organen laten het één voor één afweten. Dat proces kan heel kort duren (enkele uren), maar ook een aantal dagen. Vragen over hoe lang het sterven zal duren zijn daarom vrijwel niet met zekerheid te beantwoorden.

7. Het gehoor en zicht worden slechter. Toch kunnen veel stervenden nog heel lang horen dat er iets tegen hen gezegd wordt. Zij kunnen echter steeds moeilijker iets terugzeggen. Zij reageren dan bij voorbeeld met een kleine handbeweging of een beweging in het gezicht.

Tip: wees voorzichtig met de onderwerpen die je in de nabijheid van de stervende bespreekt. Ga ervan uit dat de stervende jou hoort. Spreek hem ook gerust (zachtjes) toe.

8. De reuk kan nog lange tijd goed functioneren.

Tip: wees als naaste (of als bezoek) terughoudend met zware parfums. Ook de geur van bloemen kan voor stervenden soms te zwaar zijn.

9. De ademhaling verandert. Deze wordt oppervlakkiger en onregelmatiger. De ademhaling kan soms volledig stil lijken te vallen. De tijd tussen de ene en de volgende ademteug wordt steeds langer. Het bewustzijn daalt, de zieke valt mogelijk in een diepe slaap of coma. Deze vorm van ademhaling heet Cheyne-Stokes. Door de hoorbare, reutelende ademhaling kunnen naasten denken dat de stervende een verbeten gevecht voert. De kans is echter groot dat er bij de stervende innerlijke rust heerst.

10. Uiteindelijk stoppen alle lichaamsfuncties: de ademhaling komt tot stilstand, het hart houdt op met kloppen, het bloed stroomt niet langer. De dood is ingetreden.
Voor de omgeving is het intreden van de dood bijna altijd plotseling en onverwacht, zelfs als het al langer heeft geduurd dan men had verwacht.

Wat gebeurt er nog meer?

Hoeveel we ook weten over het sterven, een deel van wat er op of rondom een sterfbed gebeurt, blijft een mysterie.

Soms is de geest klaar om te overlijden, maar het lichaam nog niet. De stervende vraagt zich misschien af ‘waarom God hem niet komt halen’. Soms geldt het andersom: dan is het lichaam op, maar lijkt de geest van de stervende toch nog aan het leven te hangen.

Er zijn veel verhalen bekend over mensen die hun stervensmoment lijken te kunnen uitstellen. Bij voorbeeld omdat zij nog een verjaardag van een (klein)kind willen meemaken. Of omdat zij willen wachten totdat die ene speciale persoon op bezoek is geweest. Maar er zijn ook verhalen bekend over mensen die juist op het moment sterven dat er niemand bij hen is. Dat kan met name voor degenen die lange tijd aan het bed hebben zitten waken erg vervelend zijn. Soms kan het bij die ervaring helpen als bedacht wordt dat deze wijze van sterven goed bij de stervende paste.

Stervenden lijken zich soms nog erg te hechten aan het leven. Zeggen dat iemand mag gaan, dat het leven mag worden losgelaten, kan dan helpen. Niet zelden lijkt het erop dat het nadrukkelijk ‘verlenen van toestemming’ van invloed is op het moment van sterven.

---

De 7 laatste stappen als je gaat sterven

Wat gebeurt er fysiek als je dood gaat?

auteur: ZIN
datum: 21 juli 2018
website: https://www.zin.nl/2018/07/21/de-7-laatste-stappen-als-je-gaat-sterven/

Hoe gaat dat eigenlijk: sterven? Wat gebeurt er met ons lichaam? Hoe lang horen we nog wat er gezegd wordt?

Wat weten we wél?

Elk sterfbed is uniek en kent zijn eigen tempo. Bij de een gaat het razendsnel, bij de ander duurt het tergend lang. De een lijkt vredig heen te gaan, terwijl de ander een doodsstrijd lijkt te voeren. Wat zich precies in iemand die sterft afspeelt en wat diegene ervaart, is een raadsel. We weten nog bar weinig over doodgaan. Wat we wel weten, is dat het lichaam er bij een natuurlijke dood door ouderdom of ziekte niet in één keer mee ophoudt. Stap voor stap verminderen de lichaamsfuncties. In de loop van dagen of uren voor het sterven laten ze het een voor een afweten. Er zijn allerlei lichamelijke en geestelijke veranderingen waarneembaar die erop wijzen dat iemand spoedig zal overlijden. De volgorde kan verschillen, de snelheid is wisselend, maar in de meeste gevallen gebeurt er dit:

1. Minder eten en drinken

In de laatste fase van het leven wordt de eetlust minder. Het lichaam heeft ook minder nodig. Daar komt bij dat de smaakbeleving verandert. Dingen die eerst lekker werden gevonden, smaken nergens meer naar en dat komt de eetlust natuurlijk niet ten goede. Omdat de stervende minder eet, zal hij of zij snel afvallen. Ook de zin in drinken vermindert in de laatste fase. Dat komt vaak doordat het slikken moeilijker gaat, met als gevolg verslikken, wat extra kracht en energie kost. Zuigen op ijsklontjes lukt meestal nog wel en is ook fijn voor de lippen, die vaak uitdrogen door het ademen via de mond. Vlak voor hun overlijden hebben de meeste mensen geen behoefte meer aan vocht. Door de verminderde eetlust en behoefte aan drinken, hoeft de stervende minder vaak naar de wc.- ADVERTENTIE -javascript:void(0)powered by 

2. Terugtrekken

Iemand die stervende is, slaapt veel. De wakkere perioden worden steeds schaarser. Hij of zij lijkt zich meer en meer terug te trekken en is steeds moeilijker aanspreekbaar. Sommige mensen krijgen een glazige, doffe blik in hun ogen. Dit komt doordat ze gaan staren, bijna niet meer met hun ogen knipperen en daardoor droogt het hoornvlies uit. Voor de naasten lijkt degene niet meer te luisteren, maar dat is slechts schijn. Het gehoor blijft namelijk lang functioneren. De kracht die nodig is om te reageren zal wel afnemen. Uit een handbeweging, knikje of glimlach is op te maken dat de stervende nog hoort wat er gezegd wordt.

3. Onrust

Een laag bewustzijn kan ervoor zorgen dat iemand gaat hallucineren en op het sterfbed van alles ziet en beleeft. Dat kan voor de omgeving een onrustige en verwarde indruk maken. Ook kan de stervende hoge koorts (‘terminale koorts’) krijgen en veel onwillekeurige, schokkende bewegingen maken met armen en benen. Dit lijkt soms op een doodsstrijd en is niet prettig om te zien. De hallucinaties hoeven voor de stervende echter niet eng te zijn. De schokkende bewegingen zijn meestal het gevolg van een opeenhoping van afvalstoffen in het lichaam die het zenuwstelsel ontregelen. Als de onrust te erg wordt, kan een arts rustgevende middelen toedienen.

4. Het hart wordt zwakker

Net als alle andere organen gaat het hart achteruit. Daardoor daalt de bloeddruk en vermindert de bloedcirculatie. Het lichaam is zo geprogrammeerd dat het zolang mogelijk de doorbloeding van het hart en de longen in stand houdt. Dit zorgt ervoor dat het bloed zich steeds meer terugtrekt in de borst- en buikholte. Daardoor kunnen de handen, voeten en benen koud gaan aanvoelen. Er kunnen op het lichaam paarsblauwe vlekken ontstaan en de gelaatskleur wordt ook bleker. De polsslag wordt steeds zwakker. Enkele uren voor het sterven is de pols bij sommige mensen zelfs niet meer te voelen.

5. Ademhalen wordt steeds moeilijker

In de laatste uren wordt de ademhaling onregelmatiger en valt hij soms helemaal stil, om met een diepe zucht weer op gang te komen. De pauze kan wel een halve minuut duren. Dit is vaak wel een teken dat het einde snel nadert. Omdat de kracht om goed door te ademen en te hoesten afneemt, kan slijm zich ophopen in de mond, de keel en de longen. De lucht stroomt langs dat slijm en kan een vervelend, rochelend geluid geven. De stervende zelf heeft daar waarschijnlijk niet zoveel last van.

6. Flinke hersenactiviteit

Er zijn aanwijzingen dat de elektrische lading in de hersenen vlak voor het overlijden een piek bereikt. Terwijl je zou verwachten dat de hersenactiviteit juist zou afnemen naarmate de bloeddruk door het sterfproces daalt. “Alsof de hersenen met die piek nog een laatste groet brengen,” zei de Amerikaanse anesthesioloog Lakhmir Chawla van het Washington University Medical Center, die dit fenomeen in 2010 waarnam. Een verklaring zou kunnen zijn dat de hersencellen hun informatie alle kanten op vuren, als een soort overlevingsreflex door het oplopende zuurstoftekort in het brein. Als dit in gebieden gebeurt waar de herinneringen zijn opgeslagen, zou dat volgens Chawka kunnen verklaren waarom mensen met een bijna-doodervaring hun leven aan zich voorbij zagen schieten. Wetenschappelijk bewijs hiervoor is er echter niet.

7. De laatste minuten

Naarmate het einde nadert, daalt het bewustzijn steeds verder. Meestal glijdt iemand weg in een diepe slaaptoestand. Uiteindelijk houden alle lichaamsfuncties ermee op: de ademhaling komt tot stilstand, het hart stopt met kloppen, het bloed stroomt niet langer en geleidelijk aan dooft de hersenactiviteit. Na de laatste ademhaling trekt de kleur helemaal weg uit het gezicht, de gestorvene wordt ‘doodsbleek’. Soms maakt iemand nog net een grimas, alsof hij iets proeft met een vieze smaak. Soms opent iemand op het laatste moment zijn ogen. En soms, als de stervende nog bij bewustzijn is, zie je iets wat lijkt op een flauwe glimlach.



Meer lezen over sterven op deze website? Kijk dan hier