Testen voor Toegang

Forse kritiek op Testen voor Toegang: kort geding en Kamervragen
De kritiek op het kostbare experiment van Testen voor Toegang, waarmee de overheid evenementen probeert te heropenen, zwelt aan. Specialisten in het aanbestedingsrecht noemen de procedure van opdrachtverlening onrechtmatig, een groep sneltestbedrijven spant een kort geding aan.

auteur: Peter de Graaf
datum: 13 april 2021
website: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/forse-kritiek-op-testen-voor-toegang-kort-geding-en-kamervragen~b1acb55c/

Afgelopen weekend gingen tientallen pretparken, musea, sportcentra en andere evenementenlocaties bij wijze van proef weer open voor een beperkte groep bezoekers die zich maximaal 40 uur daarvoor hadden laten testen bij een commerciële sneltestlocatie. Alleen zij die een negatieve testuitslag konden laten zien bij de toegang, mochten naar binnen. De komende weken zal het experiment verder worden uitgebreid.

Het ministerie van Volksgezondheid heeft de grootschalige pilot uitbesteed aan de private Stichting Open Nederland onder leiding van voormalig commandant der strijdkrachten Tom Middendorp. Deze stichting heeft vooralsnog maar één sneltestbedrijf uitgekozen voor het vooraf testen van deelnemers en bezoekers, Lead Healthcare in Baarn, dat 28 locaties in het land heeft. Andere testbedrijven kunnen zich tot eind deze week inschrijven om in een later stadium ook mee te kunnen doen.

De stichting heeft een budget van 700 miljoen euro voor vijf maanden, exclusief de prijs per test, zo zei Middendorp vorige week in de Volkskrant. Volgens het onderzoeksplatform Follow The Money bedragen de kosten inclusief het testen 925 miljoen euro, maar heeft het ministerie geen inzicht wat er met dat geld gebeurt.

‘Ontransparant’
Die constructie verbaast ook Elisabetta Manunza, hoogleraar aanbestedingsrecht aan de Universiteit Utrecht. ‘Dat de overheid zomaar een miljard euro geeft aan een stichting die door een private partij is opgericht, zonder harde afspraken over besteding en toezicht, is niet eerder vertoond. Dat is ontransparant en onprofessioneel en oogt onrechtmatig’, aldus Manunza. ‘Wie benoemt het bestuur, wie houdt toezicht op het bestuur, hebben ze een uitvoeringsplicht?’

Volgens haar had de opdracht voor zo’n duur project openbaar aanbesteed moeten worden. De gunning aan de Stichting Open Nederland is niet alleen in strijd met de aanbestedingswet, maar ook met de gedragscode Integriteit van de Rijksoverheid.

‘Het is helaas weer een voorbeeld van hoe weinig transparant Nederland omgaat met aanbestedingen’, aldus Manunza. In het laatste jaarverslag van Transparancy International, afgelopen januari gepubliceerd, wordt Nederland zelfs aangehaald als ‘één van de minst transparante EU-landen op het gebied van covid-aanbestedingen’.

Ook haar collega Pieter Kuypers, hoogleraar aanbestedingsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, heeft zware kritiek op de procedure. ‘Er is geen enkel toezicht en onvoldoende controle op de stichting’, zegt hij. ‘Het ministerie is een beetje uit de bocht gevlogen en lijkt in de haast niet op de vormgeving te hebben gelet.’

Snelheid
Ze hekelen het argument van de overheid dat snelheid was geboden en daarom voor deze procedure is gekozen. Want de overheid weet al maanden dat er een moment komt dat musea en pretparken weer voorzichtig open zullen gaan.

Bovendien bestaat voor spoedaanbestedingen een speciale spoedprocedure, zoals in het voorjaar van 2020 wel is ingezet voor de snelle aankoop van het informatiesysteem Coron-IT (voor het verwerken van testuitslagen bij de GGD’s). Daarvoor is in dit geval niet gekozen.

Volgens hoogleraar Kuypers zijn zelfs op twee niveaus de aanbestedingsregels overtreden. Niet alleen de opdracht van de overheid aan de stichting Open Nederland, ook de opdracht van de stichting voor de sneltesten had openbaar moeten worden aanbesteed. Nu is voorlopig één sneltester uitverkoren, die ook de 5.000 supporters bij de interland Nederland-Letland vooraf heeft getest.

Ook dat is vanwege de snelheid gedaan, stelt de Stichting Open Nederland. Volgens Middendorp is voor Lead Healthcare gekozen om de eerste testfase in april door te komen. Later zullen meer sneltestbedrijven worden ingeschakeld. ‘Wij gaan zeker niet met één bedrijf aan de haal. Iedere aanbieder is welkom. Ook lopen er aanbestedingen voor XL-teststraten en een helpdesk’, zegt hij aan de NOS.

Verantwoording
Middendorp spreekt ook tegen dat hij vrij spel heeft om een enorme publieke opdracht privaat uit te voeren. ‘Wij zijn een non-profitstichting en werken met een duidelijke opdracht die is vormgegeven door het ministerie’, zegt hij. ‘We leggen verantwoording af voor elke rekening. Ook hebben we een externe accountant ingeschakeld om onze boekhouding te controleren.’

Een groep commerciële testbedrijven is niet gerust op een eerlijke aanbestedingsprocedure. Ze dagen de Stichting Open Nederland en de staat voor de rechter. ‘Dit doet denken aan de oligarchen in Rusland die als vriendjes van Poetin allerlei handelsvoordelen genieten’, zegt Rasmus Emmelkamp, directeur van Spoedtest.nl, dat 69 testlocaties en 500 medewerkers in vaste dienst heeft. ‘Eén partij bevoordelen is niet-Nederlands, dat is Russisch.’

De coronasneltesters voelen zich gepasseerd en op achterstand gezet. ‘Wij mogen pas over een maand meedoen, en dan moet je nog maar afwachten dat je niet wordt uitgeloot’, aldus Emmelkamp.

De commotie over het kostbare experiment Testen voor Toegang heeft ook tot Kamervragen geleid. SGP-leider Kees van der Staaij heeft coronaminister Hugo de Jonge gevraagd nog vóór het coronadebat van komende donderdag de overeenkomst tussen VWS en de Stichting Open Nederland openbaar te maken en ‘uiteen te zetten welk bedrag voor dit systeem met toegangstesten wordt uitgetrokken en waar dit precies aan wordt uitgegeven’.