Hoogleraar ontrafelt het geheim van de liefde

Hoogleraar ontrafelt het geheim van de liefde: verliefdheid gaat helaas (of gelukkig) voorbij
Hartkloppingen, zweethanden, vlinders in je buik. Het menselijk lichaam verandert bij verliefdheid in een kleine chemische fabriek. Aan de vooravond van Valentijnsdag (donderdag) ontrafelt hoogleraar Jan Hindrik Ravesloot het geheim van de liefde.

Jan Hindrik Ravesloot herinnert zich nog goed hoe hij het hart van zijn vrouw door haar borstkas heen voelde bonzen tegen zijn lichaam. „Haar fysieke reactie op mij was erg sterk”, vertelt de hoogleraar fysiologie van het Amsterdamse UMC.

Een liefdesrelatie verloopt in drie fasen, vertelt de hoogleraar.
Fase 1 = geslachtsdrift
Fase 2 = verliefdheid
Fase 3 = paarvorming

De eerste fase: geslachtsdrift
„Vanuit biologisch perspectief zijn we op aarde om ons voor te planten”, zegt Ravesloot over die eerste fase. „Geslachtsdrift wordt gedreven door testosteron. Dat motiveert mensen tot het aangaan van seksuele relaties. Dat is een enorm sterke drift.”

Dat is ook de fase dat je de partner kiest die voor jouw gevoel genetisch de beste nakomelingen oplevert. Mannen buiten hun lengte en atletisch vermogen uit. Vrouwen accentueren hun borsten, billen en heupen, ofwel: hun vruchtbaarheid.

„Dat is allemaal reclame voor hoe goed je je kunt voortplanten en hoe goed je genen zijn die je kunt doorgeven. Knap en mooi worden verbonden met verbeterde overlevingskansen.”

Symmetrie en geur
Uiterlijk (symmetrie) en geur spelen een belangrijke rol bij de fysieke aantrekkingskracht. Vrouwen die op mannen vallen, hebben over het algemeen graag een lange man met krachtige uitstraling, maar geen opgepompt sportschooltype. Heteroseksuele mannen willen vaak liever geen ‘Barbie’.

„Liefde op het eerste gezicht kan zeker bestaan. Je kunt gegrepen worden door de eerste aanblik van iemand. Maar dat is puur op fysieke kenmerken. Zo swipen we foto’s op datingsites weg. Visuele kenmerken zijn het eerste filter dat je over mensen heen legt. Je hebt herhaalde contacten nodig om dat gevoel verder vorm te geven.”


De tweede fase: verliefdheid
Dan pas begint de échte verliefdheid. In die tweede fase komen in het lichaam allerlei stofjes vrij die zorgen voor een ketting aan chemische reacties. Vooral het hersengebied dat we de staartkern noemen, wordt actief. In dat gebied wekken de hormonen fijne gevoelens op en het brein bedenkt dan wat er nodig is om die fijne gevoelens ook daadwerkelijk beloond te zien met fijne dingen.

Het lichaam reageert bij verliefdheid hetzelfde als bij gevaar. Het krijgt signalen dat er ‘iets’ aan de hand is. De pupillen worden wijder, het hart klopt sneller, je barst van de energie, gaat rillen en het zweet breekt uit.

Normaal stroomt er veel bloed naar de buik voor de spijsvertering. Bij heftige emoties is dat minder, omdat het bloed dan meer naar andere organen gaat, zoals het hart, de longen en spieren. De maag stuurt signalen naar het deel van het brein dat emoties regelt.

Afhankelijk van de situatie interpreteren de hersenen de prikkelingen in het zenuwstelsel als ‘prettig’ of ‘vervelend’. „De spierspanning in de buik gaat omhoog. Het hangt van de context af hoe dat wordt geduid. Bij iemand die verliefd is, voelt dat als vlinders in de buik. Als iemand een een onaangename operatie moet ondergaan, krijgt dat gevoel een negatieve lading en wordt het een knoop in je maag.”

Een zweverig gevoel van genot en euforie
Tegelijk maken de hersenen stofjes aan die het gevoel van verliefdheid veroorzaken, zoals noradrenaline (het broertje van adrenaline), fenylethylamine en dopamine.

Het effect is vergelijkbaar met iemand die xtc of cocaïne gebruikt: een zweverig gevoel van genot, blijdschap en euforie. Ravesloot: „Verliefdheid is een extreem absorberende periode waarin je verslavingsgedrag vertoont. Je hunkert naar je partner. Je wilt elkaar steeds weer opzoeken, want het is de meest geweldige toestand waarin je lichaam kan verkeren.”

Iedere keer dat je samen bent, je geliefde ziet of hoort, wordt dat zenuwcentrum geprikkeld. „Alsof je steeds een shot dopamine krijgt waardoor je in die roes komt. Je voelt je de sterkste en knapste, bent zelfverzekerd, de seks is fantastisch, je weet dat je héél gelukkig wordt.”


De keerzijde: ook veel stress
De keerzijde is dat verliefdheid ook veel stress oplevert. Het lichaam maakt anderhalf keer zoveel cortisol (stresshormoon) aan. Mensen slapen en eten minder, verwaarlozen vrienden, familie en werk, hebben liefdesverdriet en worden soms depressief. Verliefdheid kan een obsessie worden, zeker als een liefde onbeantwoord blijft of onbereikbaar is.

Te veel dopamine kan zorgen voor een te positieve kijk. De prefrontale cortex, het gebied aan de voorkant van de hersenen dat belangrijk is voor planning en impulsbeheersing, is minder actief. De concentratie serotonine, een hormoon om helder te kunnen denken, wordt lager. Verliefdheid verblindt en is verwarrend.

„In een roes kan niemand helder denken. Je vindt alles leuk en grappig. Het stomste wat je kunt doen is in die periode grote besluiten nemen. Het is niet voor de eeuwigheid en er komt onverbiddelijk een moment dat je je gaat irriteren aan de ander. Dan is de verliefdheid over.”

Helaas (of gelukkig) gaat verliefdheid voorbij
Helaas, of misschien juist gelukkig, is de periode van verliefdheid eindig.

Verliefdheid duurt gemiddeld 3 tot 38 maanden. Daarna is het werken geblazen.

„Slechts een op de twintig mensen kunnen een verliefdheid vasthouden. Bij de meesten dooft het uit. Daarna blijft er iets over wat lijkt op uithuwelijken: een zakelijke, economische afweging of je bij die persoon blijft of niet.”

Dan draait het om drie dingen:
1. Intimiteit
2. Toewijding
3. Passie (seksualiteit)

Je vertrouwt elkaar je diepste angsten, wensen, behoeftes en levensdoelen toe, en helpt elkaar die doelen te bereiken.

De hormonen oxytocine en vasopressine zorgen ervoor dat mensen bij elkaar blijven, het zijn knuffel- en hechtingshormonen. Oxytocine komt ook vrij bij borstvoeding, waardoor moeder en kind zich hechten. Deze knuffelhormonen vergroten het gevoel van vertrouwen in een ander en bestendigen een relatie.

Mensen zijn niet gemaakt voor langdurige relaties
Overigens reageren mannen op een andere manier op deze bindingshormonen. Bovendien hebben zij een hogere concentraties testosteron. Dat verklaart waarom bij hen de kans op vreemdgaan groter is. Biologisch gezien is een mens sowieso niet gemaakt voor langdurige relaties. Rond de 40, als de kinderen zelfstandig zijn, is de koek vaak op. Dat verklaart het hoge aantal scheidingen.

Zo somber hoeft het niet te zijn, zegt Ravesloot. „Als je samen een mooi leven kunt opbouwen, is dat fantastisch. Voorwaarde is dat je je eigen leven op orde hebt, met een partner die naar je luistert en inspireert. De beste relaties zijn die tussen mensen die ieder een fantastisch leven hebben, zodat je een ander niet nodig hebt voor je eigen geluk. De belangrijkste boodschap voor Valentijnsdag: hou van jezelf.”