De ceo kan ministers altijd bellen
Lobby Zeventien grote bedrijven maken disproportioneel aanspraak op de agenda van ministers, blijkt uit onderzoek van Open State Foundation.
Het was dé verrassing van de vorige kabinetsformatie: het later fel bekritiseerde plan om de dividendbelasting af te schaffen. Wie nieuw onderzoek leest van Open State Foundation naar de lobby in Nederland is niet verbaasd dat het bedrijfsleven dit plan op de agenda wist te krijgen. Een klein aantal grote bedrijven blijkt buitensporig veel toegang tot Nederlandse bewindslieden te hebben.
auteur: Wilmer Heck
datum:
website:
Hoe beïnvloeding van de politiek in Nederland werkt is behoorlijk intransparant, zo bleek eerder uit onderzoek van Greco, de anticorruptieclub van de Raad van Europa. In 2017 werd daarom afgesproken dat bewindslieden hun afspraken zo veel mogelijk zouden vastleggen op de onlineagenda van hun ministerie. Op de nieuwe website Openlobby.nl verzamelt de ngo Open State Foundation, opgericht om transparantie bij de overheid te bevorderen, alle afspraken en maakt ze doorzoekbaar.
Veruit de meeste gerapporteerde afspraken door bewindslieden – bijna de helft – blijken te zijn met bedrijven (26,6 procent) of bedrijfsorganisaties (20,5 procent). Ngo’s scoren 7,8 procent. Binnen de groep van meer dan honderd ondernemingen die praten met bewindslieden bestaat een selecte groep van zeventien grote bedrijven, waaronder Ahold, Air France-KLM, Facebook en KPN, die onevenredig veel toegang heeft. Deze zeventien bedrijven namen in de onderzochte periode, van november 2017 tot november vorig jaar, bijna 30 procent van het totale aantal afspraken met bedrijven voor hun rekening.
Bellen met de minister
In het onderzoek legt een KLM-lobbyist uit dat de baas van het luchtvaartbedrijf behalve fysiek overleg ook nog regelmatig telefonisch contact met ministers heeft. Oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) pleit er in het onderzoek voor dat ook deze telefonische contacten voortaan worden vastgelegd, om zo de transparantie te vergroten. Dijsselbloem is tegenwoordig voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid.
Sowieso valt er op het gebied van de transparantie veel te verbeteren. De verschillen tussen de ministeries bij het openbaar maken van afspraken zijn groot. Tegenover de 161 contacten die het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap rapporteert, staan er twaalf van het ministerie van Defensie en tien van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Bij Defensie zou dat nog verklaard kunnen worden vanuit een noodzaak tot geheimhouding, bij LNV niet. Dijsselbloem wijst erop dat het lage aantal afspraken bij dit ministerie niet kan kloppen. „LNV wordt platgelopen door de lobby van land- en tuinbouworganisaties, de agro-industrie en de groene lobby”, zegt hij in het onderzoek. Bovendien blijven de onderwerpen die worden besproken vaak geheim wanneer de afspraken wel bekend worden gemaakt.
In een reactie laat LNV weten meer afspraken met externe partijen te hebben geopenbaard dan Open State Foundation vermeldt. Volgens de ngo kloppen haar cijfers wel als er alleen wordt gekeken naar afspraken met belangenbehartigers. LNV zegt externe partijen bij sommige gelegenheden niet te hebben gemeld, „omdat het aantal in die gevallen vaak groot was”. Onderzoeker Rosa Juffer van Open State Foundation noemt dit vanuit het oogpunt van transparantie „zeer verontrustend”. Het ministerie en de ngo gaan met elkaar in gesprek.
Draaideurconstructies
Ook enkele andere ministeries plaatsen vraagtekens bij de cijfers van Open State Foundation. Tegelijkertijd erkennen ze, net als LNV, dat het bijhouden van de openbare agenda beter kan. Het ministerie van OCW, dat de meeste afspraken openbaarde, zegt dat ook bij dat ministerie nog veel afspraken met externe partijen geheim blijven. Het geeft daarvoor redenen op als ‘onevenredige benadeling van derden’ en ‘eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer’.
Oud-minister Dijsselbloem laat zich in het onderzoek kritisch uit over ‘draaideurconstructies’, waarbij bewindslieden overstappen naar het bedrijfsleven om vervolgens als lobbyist in de richting van de politiek te fungeren. Hij zag dit in zijn periode als minister van Financiën bij ex-politici die voor banken gingen werken. Het bekendste voorbeeld is oud-minister van Financiën Gerrit Zalm (VVD), die in 2007 naar de DSB Bank vertrok en daarna voor ABN Amro ging werken. „Dan heb je zelfs geen lobbyvereniging meer nodig, deze ex-ministers zijn dan bijna je lobbyist”, zegt Dijsselbloem hierover.
Doordat lang niet alle contacten worden gerapporteerd blijft de precieze toegang van het bedrijfsleven tot de bewindslieden onbekend. Op basis van zijn eigen ervaring stelt Dijsselbloem dat de werkelijke verhoudingen waarschijnlijk nog gunstiger uitpakken voor het bedrijfsleven ten opzichte van andere sectoren dan uit het onderzoek blijkt.
Correctie (6 april 2021): Eerder stond in het intro van dit artikel dat zeventien grote bedrijven een derde van de agenda van bewindslieden bezetten. Dit kopt niet. Deze zeventien grote bedrijven nemen een derde van de afspraken met bedrijven voor hun rekening.Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 6 april 2021
