Kinderen van de coronarekening
PEDAGOGIEK IN PRAKTIJK | De belangen van kinderen en jongeren worden nauwelijks meegewogen in het coronabeleid, stelt orthopedagoog Hans Koppies. De huidige maatregelen berokkenen grote schade, waardoor juist de meest vitale generatie het kind van de coronarekening wordt. Een pleidooi voor meer pedagogiek in het coronadebat.
OPINIE | In 1989 zag het Verdrag inzake de Rechten van het kind het levenslicht. Artikel 3 daarvan luidt: ‘Bij alle maatregelen die kinderen betreffen dient het belang van het kind voorop te staan.’ Het is verbijsterend hoe snel in 2020 de belangen van kinderen wereldwijd overboord zijn gegaan. Met desastreuze gevolgen. Ook in Nederland. De geschiedenis zal niet mild oordelen over het jaar dat volwassenen uit angst de kinderen vergaten: 2020 was wereldwijd een rampjaar voor kinderen. Na een jarenlange daling laten de curves voor ondervoeding, extreme armoede en kindersterfte nu weer een stijging zien, als gevolg van de coronamaatregelen.
auteur: Hans Koppies
datum: 3 maart 2021
website: https://pedagoogle.com/2021/03/03/kinderen-van-de-coronarekening/
In een land hier niet ver vandaan hebben kinderen in 2020 tijdens de coronacrisis geen dag school gemist; er is voor kinderen nog geen training of competitiewedstrijd bij ingeschoten. Geen sprookje, maar: Zweden – niet toevallig ook het land van Ellen Key, de invloedrijke Zweedse pedagoge die in 1900 de Eeuw van het Kind uitriep.
In Zweden volgden de gezondheidsautoriteiten het jaren eerder vastgestelde pandemieplan, gebaseerd op de WHO-richtlijnen, en was het sluiten van de scholen geen optie. Zoals geen enkel handboek Epidemiologie van Infectieziekten het sluiten van scholen als effectieve maatregel aanbeveelt. ‘De meerderheid van de ervaren epidemiologen van infectieziekten heeft nooit de sluiting van scholen ondersteund in de covid-19-pandemie. Ik twijfel er niet aan dat als de beslissing was gebaseerd op een enquête onder internationale experts, we geen scholen zouden hebben gesloten’, aldus hoogleraar Francois Balloux, expert op het gebied van de evolutie van pathogenen.
Feiten en meningen
Hoewel de data al vroeg lieten zien dat kinderen een beperkte rol spelen bij de verspreiding van COVID-19 sloten in maart de scholen de deuren, tegen het advies van het RIVM en niet gebaseerd op wetenschappelijke inzichten. Schoolsluiting was sinds de Tweede wereldoorlog niet meer voorgekomen.
De ontstane paniek in het voorjaar van 2020 was in eerste instantie begrijpelijk. Te midden van de overdadige media-aandacht was (en is) het moeilijk onderscheid te maken tussen experts met feiten en experts met meningen. Of tussen trends en anekdotes. De WHO droeg aanzienlijk bij aan de wereldwijde paniek door op 3 maart een Case Fatality Rate voor COVID-19 van 3,4% (tegen 1% bij influenza) wereldkundig te maken. De Infection Fatality Rate (IFR) is sindsdien bijgesteld naar 0,23% in een door de WHO gepubliceerde studie van Stanford-hoogleraar John Ioannidis – een van de meest geciteerde wetenschappers ter wereld. Het risico op overlijden bij COVID-19 voor mensen onder de 70 is 0,05%.
‘Alarm en paniek zijn onvermijdelijk wanneer regeringen er niet in slagen een evenwichtig verhaal te vertellen over de dreiging waarmee de samenleving wordt geconfronteerd. In dergelijke omstandigheden worden mensen onnodig bang en gaat elk realiteitsbesef verloren.’ Dit waarschuwende geluid in januari, nog voor het uitbreken van de pandemie, kwam van socioloog Frank Furedi – auteur van onder meer How Fear Works: the Culture of Fear in the 21st Century. Het zal nog lang nagalmen.
In Zweden vindt men school en sport heel belangrijk voor de (toekomstige) gezondheid van kinderen. Vanuit deze sterk pedagogisch georiënteerde visie hebben de gezondheidsautoriteiten de keus gemaakt scholen (zonder mondkapjes) en sportfaciliteiten open te houden voor kinderen geboren in 2005 en later. Deze keus was mede gebaseerd op vroege data uit China waaruit bleek dat kinderen een beperkte rol spelen bij de verspreiding van het coronavirus.
Terwijl in verreweg de meeste landen bijna reflexmatig de scholen sloten, bleef Zweden de wetenschap volgen. ‘school is niet alleen een omgeving waar een virus zich kan verspreiden, maar ook een belangrijk onderdeel van de gezondheid van jonge mensen. Als je faalt op school, dan ben je later in je leven slechter af. Je leeft korter, je zult armer zijn. Dat speelt allemaal mee.’ Was getekend: de Zweedse staatsepidemioloog Anders Tegnell (Milne, 2020). De Zweedse keuze is de meest verstandige gebleken. Tot groot geluk van 1,8 miljoen kinderen.
Een schril contrast met ons land waar in het coronabeleid een pedagogische blik ontbreekt. De negatieve impact van de schoolsluiting liegt er niet om. Als gevolg van de eerste lockdown verloren leerlingen meer dan een vijfde van een schooljaar. Kwetsbare leerlingen zelfs anderhalf keer zoveel. De gemiddelde leerling maakte nagenoeg geen progressie tijdens het afstandsleren (Engzell, et al., 2020). Het sluiten van de basisscholen heeft een lagere levensverwachting tot gevolg zo luidt de verontrustende conclusie van onderzoekers in de Verenigde Staten. Arts, schrijver en emeritus hoogleraar gezondheidszorg en cultuur Ivan Wolfers: ‘uit dit onderzoek mag je afleiden dat het sluiten van scholen een groter gezondheidsprobleem oplevert dan het openhouden van scholen.’
Wie experimenteert?
Tegelijk met het sluiten van de scholen werden op 15 maart ook alle sportaccommodaties gesloten. Met als gevolg een dramatische terugval in het aantal kinderen dat aan sport doet: van 85% wekelijks sportende kinderen in 2019 naar 35% in 2020. Met allerhande restricties mochten kinderen later de wei weer in. Zonder ouders. Net als de schoolsluiting geen effect heeft gehad, sorteerde ook het publieksverbod bij sportwedstrijden nauwelijks effect.
Niet Zweden is het experiment, het zijn beleidsmakers in Nederland die aan het experimenteren zijn. De Belgische arts/epidemioloog Luc Bonneux: ‘Kinderen en jongeren hebben niet veel meer last van COVID dan van een wintergriep maar worden onevenredig hard getroffen door de coronamaatregelen.’ De jongste generaties zijn de dupe van disproportionele angst. Bonneux: ‘Net als de griep treft die sterfte in overmaat oudere, verzwakte en chronisch zieke mensen. Helaas is ook de berichtgeving daarover ziek: om jongeren in het gareel te houden wordt hen angst aan gejaagd.’ (Bonneux, 2020)
Nooit eerder werden kinderen verantwoordelijk gehouden voor de gezondheid van hun ouders en grootouders. ‘Draag een mondkapje, moet ik dood? Of moet je oma ziek worden?’ zo klinkt het in de gangen van middelbare scholen, blijkt uit meldingen. Uiterst kritisch is de vooraanstaande Britse epidemioloog infectieziekten Sunetra Gupta (Oxford University) op dit tot zondebok maken van de jeugd als ‘gran killers’. ‘Wat doet dit met jonge mensen”, vraagt Gupta zich terecht af. ‘Want wat we doen als we besluiten om met een ziekte als griep te leven, is zeggen: oké, elk jaar zullen 650.000 mensen hieraan overlijden. Griep wordt door mensen overgedragen. Maar die verantwoordelijkheid zal door de samenleving worden gedragen, omdat er een stilzwijgende consensus is dat we als samenleving moeten doorgaan. We besluiten niet elk griepseizoen tot een lockdown, deels omdat we ons realiseren dat dit geen enkel voordeel met zich meebrengt voor ouderen, die liever het risico nemen om hun kinderen en kleinkinderen te kunnen blijven zien.’(Gupta, 2020)
Jongeren vereenzamen
Voor het grootste deel van de geschiedenis van homo sapiens waren infectieziekten de belangrijkste doodsoorzaak. Dankzij excellente wetenschappers is dat niet meer zo. De belangrijkste determinanten van gezondheid zijn sociaaleconomische factoren . De gevolgen van de te vaak niet wetenschappelijk onderbouwde coronamaatregelen worden steeds meer zichtbaar: armoede, werkloosheid, toenemende gezondheidsrisico’s.
De jeugdwerkloosheid verdubbelde tijdens de coronacrisis. Studenten hebben het moeilijk. Alleen op hun kamer met een laptop online studeren, zonder sociale contacten, geen stages, zonder bijbaantje. Opvallend is ook de toename van het aantal jongeren dat contact zoekt met hulplijn 113. Van alle contacten bij hulplijn 113 ging het in november in bijna de helft van de gevallen (46%) om jongeren tussen de 10 en 19 jaar oud.
Nota bene de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) wierp zich als een van de eersten op als pleitbezorger voor de jongste generaties. De NOvA vroeg begin november nadrukkelijk aandacht voor differentiatie van de maatregelen naar leeftijd in een wetgevingsadvies aan de regering. ‘Gebleken is dat jongeren in de regel niet in het ziekenhuis belanden of de zorg belasten. Zij worden echter wel ten volle geraakt door de maatregelen: onderwijs, sport en studie, hun mogelijkheden tot sociale ontwikkeling (uitgaansleven en sociale contacten) en werkgelegenheid.’ Die oproep blijkt tot op heden aan dovemansoren gericht.
‘De cijfers liegen er niet om: jongeren vereenzamen. Laat een nieuwe generatie niet verloren gaan. Dit jaar kunnen we het tij keren, als we nu in actie komen’ maakt ook hoogleraar neurocognitieve ontwikkelingspsychologie Eveline Crone haar zorgen kenbaar. Zorgen die gedeeld worden met experts uit andere vakgebieden. ‘De rekening ligt in de toekomst. Jongeren worden het hardst getroffen van iedereen’, aldus hoogleraar economie Barbara Baarsma die zich hard maakt voor een maatschappelijke kostenbatenanalyse.” Ook geriater en epidemioloog Rudi Westendorp is kritisch op het coronabeleid waarin het leven van kinderen en jongeren tot stilstand is gekomen. ‘We moeten echt ophouden met dat hameren.’
Gebrek aan visie
De schoolsluiting in maart vorig jaar was niet wetenschappelijk onderbouwd, en heeft zo bleek na evaluatie ‘geen invloed gehad op het totaal aantal besmettingen‘ aldus RIVM-hoofdwetenschapper Jaap van Dissel. Hoogopgelopen emoties maakten dat het onderwijs haar pedagogische opdracht uit het oog heeft verloren. Ook nu nog is in geen beroepsgroep ongerustheid zo wijdverspreid als in het onderwijs. In een recent verschenen rapport van het European Centre of Disease Prevention and Control (ECDC) werd opnieuw bevestigd dat scholen geen brandhaard zijn en dat leerkrachten en docenten niet meer risico lopen dan andere beroepsgroepen (ECDC, 2020).
’Het is onbegrijpelijk dat de basisscholen dicht gaan’ verwoordde kinderarts en OMT-lid Károly Illy een breder sentiment onder deskundigen toen in december de scholen opnieuw sloten. Het argument ‘om ouders te dwingen thuis te werken’ is niets minder dan een brevet van onvermogen, met enorme pedagogische schade tot gevolg. Met de kennis van nu om deze reden de basisscholen sluiten getuigt daarnaast van een enorm dédain voor het belang van onderwijs voor kinderen.
Educatieve verwaarlozing
Op een studiedag Kindermishandeling benoemde emeritus hoogleraar Preventie & Hulpverlening inzake Kindermishandeling Herman Baartman verschillende vormen van verwaarlozing (‘act of omission’): gebrek aan zorg voor lichamelijk welzijn, gebrek aan zorg voor emotioneel welzijn, gebrek aan zorg voor cognitief welzijn. Term voor deze laatste categorie: educatieve verwaarlozing. Ook een tekortschietende overheid zal moeten worden aangesproken.
Het gebrek aan een pedagogische visie in het coronabeleid wreekt zich. Het sluiten van scholen is het slechtst denkbare scenario. In december kwamen opnieuw 2,5 miljoen kinderen thuis te zitten, aangewezen op afstandsonderwijs – dat inferieur noodonderwijs is gebleken, verstoken van vrienden en vriendinnen, sport, muziek, en kunstzinnige activiteiten.
De belangen van kinderen en jongeren (en jongvolwassenen) worden nauwelijks meegewogen in het coronabeleid. Coronamaatregelen die van invloed zijn op het welzijn van kinderen en jongeren vereisen een pedagogische toets: meer oog voor proportionaliteit (staat het belang in verhouding tot de inbreuk) en subsidiariteit (is dit de beste manier om het doel te bereiken). De bewijzen dat de huidige maatregelen grote schade berokkenen stapelen zich op. Elk kind verdient een kansrijke start. Uitgerekend de vitaalste generatie dreigt nu het kind van de coronarekening te worden.
Naschrift: Hoewel niet evidence-based als interventie zijn wereldwijd in de meeste landen de scholen gesloten tijdens de pandemie. Nu bijna een jaar later zijn er vele studies verschenen rond kinderen, school en covid-19. Zie voor een (beknopt) overzicht mijn eerdere post: Onderzoeksliteratuur kinderen, scholen en covid-19: een jaar later
Literatuur
Baars, L. van. (2020) Mondkapje leidt tot hardere sfeer en toon op school. ‘Moet je oma ziek worden? Trouw, 16 november
Christakis, D., et al. (2020) Estimation of US Children’s Educational Attainment and Years of Life Lost Associated With Primary School Closures During the Coronavirus Disease 2019 Pandemic. JAMA, 12 november
Crone, E. (2020) ‘Coronajaar zal jongeren op latere leeftijd nog parten spelen’.NOS, 29 december
Crone. E. (2020) Het welzijn van jongeren is in ieders belang. NRC, 31 december
Donfried, K. (2020) Coronavirus in Sweden: An Update From Sweden’s Chief Epidemiologist – interview Anders Tegnell. German Marshall Fund, 28 oktober
European Centre for Disease Prevention and Control (2020) COVID-19 in children and the role of school settings in transmission – first update. ECDC, 23 december
Engzell, P., Frey, A., Verhagen, M. (2020) The collateral damage to children’s education during lockdown. VOX EU, 9 november
Furedi, F. (2020) Coronavirus and the culture of fear. Spiked, 31 januari
Gupta, S. (2020) Sunetra Gupta and the Covid-19 culture war. Newframe, 21 oktober
Ioannidis, J.P.A. (2020) Infection fatality rate of COVID-19 inferred from seroprevalence data. Bulletin of the World Health Organization, 14 oktober
Milne, R. (2020) Anders Tegnell and the Swedish Covid experiment. Financial Times, 11 september
Nederlandse Orde van Advocaten (2020). NOvA: betere onderbouwing nodig voor coronaregelingen. Nederlandse Orde van Advocaten, 3 november
Parshley, L. (2020) Exclusive: Kids catch and spread coronavirus half as much as adults, Iceland study confirms. National Geographic, 10 december
Redactie Spraakmakers (2020). OMT-lid Károly Illy: ‘Onbegrijpelijk dat de basisscholen dicht gaan’ NPO Radio 1, 16 december
Sayers, F. (2020) Swedish expert: Why lockdowns are the wrong policy – interview Johan Giesecke. Unherd, 16 april
Dit artikel – deels gebaseerd op een eerder opniestuk (‘Jongeren zijn het kind van de coronarekening’) – is gepubliceerd in Pedagogiek in Praktijk #119-2021 op 9 februari 2021 en opgenomen in de database van Pedagogiek Digitaal.
Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/
