God is niet zomaar een mannetje

Juist de hoofdletter bij ‘Hij’ maakt duidelijk dat niet iedere man goddelijk is, betoogt Peter-Ben Smit. 

auteur: Peter-Ben Smit – opinie
datum: 20 februari 2021
website: https://www.trouw.nl/opinie/god-is-niet-zomaar-een-mannetje~b6dc1a964/

Ondanks harde feministische kritiek op de ‘eerbiedskapitalen’ blijft de herziening van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV21) zoals hij is (Religie&Filosofie, 12 februari). De kritiek kwam te laat, de Bijbel is al naar de drukker. Een knieval voor conservatieve christenen en een klap in het gezicht voor feministen, vindt bijvoorbeeld de Oecumenische Vrouwen­synode. Dit is van belang.

Tegelijkertijd rijst de vraag: wat doe je nu met deze Bijbelvertaling? Een nieuwe is er niet zomaar. Toch is er meer mogelijk dan op het eerste gezicht lijkt. Verrassend genoeg bieden juist de gewraakte hoofdletters mogelijkheden voor een kritische omgang met gender. Dat is zo omdat deze hoofdletters verschil maken tussen God en man en omdat veel Bijbelverhalen bepaald kritisch zijn op mannelijk-al-te-mannelijk denken en doen.

Een tekst die God ‘Hij’ en een (menselijke) man ‘hij’ noemt, maakt het verschil tussen deze twee zichtbaar. God is niet zomaar een mannetje; omgekeerd betekent dat: niet iedere man is zomaar goddelijk. Tussen ‘Hij’ en ‘hij’ is er een wereld van verschil. In veel Bijbelteksten is dit verschil ook goed zichtbaar: God, de Heer, oefent hierin directe kritiek op menselijk mannelijk gedrag. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in verhalen over twee van de grote mannen uit Israëls geschiedenis: Abraham en David, voorvaders van Jezus Christus zelf. De één krijgt van God én zijn echtgenote te horen dat hij als man allesbehalve almachtig is. De ander moet leren dat zelfs een koning als man grenzen moet kennen.

Toekomst van de hele stam
Wanneer aartsvader Abraham en zijn vrouw Sara geen kinderen kunnen krijgen, staat de toekomst van hun hele stam op het spel. Op dat moment grijpt God, de Heer, in (Genesis 18). Hij komt persoonlijk op bezoek en deelt mee dat het echtpaar het volgende jaar een kind zal hebben. Sara vindt dit vreemd: Abraham is namelijk allang impotent. ‘Mijn heer’ is al te oud is om een kind te kunnen verwekken, denkt ze letterlijk bij zichzelf. Toch gebeurt het: een jaar later wordt Izaäk geboren.

Wie dit verhaal genderkritisch leest, ontdekt er een relativering van patriarchale macht in. Hoe machtig ze ook zijn, zelfs aartsvaders zijn impotent als het om de toekomst gaat. Daar helpt niet een heer of meneer, maar alleen de Heer verder. Mannen zijn niet almachtig.

Grootste vorst
Bij koning David, Israëls grootste vorst ooit, speelt ook zoiets. Wanneer David een mooie vrouw ziet baden, wil hij haar hebben. Letterlijk en figuurlijk. Het probleem dat deze vrouw, Bathseba, al getrouwd is, lost David op door haar echtgenoot uit de weg te ruimen. In deze situatie grijpt de Heer in. David krijgt ervan langs. ‘Jij bent die man’, roept de profeet Natan hem toe, die zo over de schreef ging. De Heer straft koning David dan ook zwaar. De boodschap is helder: zelfs de machtigste mannen moeten grenzen kennen. De Heer houdt ook de grootste heren in het gareel. Macht is voor geen man een excuus voor misbruik (2 Samuel 11-12).

Deze twee voorbeelden laten zien hoe je veel Bijbelverhalen kunt lezen. Zo geïnterpreteerd onderstrepen de hoofdletters in de NBV21 het verschil tussen God en man dat al in de teksten zelf te vinden is. Dit is niet de enige manier om de hoofdletters te verstaan, maar wel een waardevolle voor wie de Bijbel genderkritisch wil lezen.

Is feministische kritiek op de Bijbel daarmee overbodig? Nee, deze blijft hard nodig: patriarchale interpretaties blijven op de loer liggen. Desondanks valt er in de hoofdletters van de NBV21 een bondgenoot voor genderkritiek te ontdekken: de Heer is niet zomaar een ‘heer’ en omgekeerd. God is geen mannetje zoals menselijke mannen, en menselijke mannen zijn zeker niet goddelijk. Het verschil tussen Hij en hij is levensgroot.