Mediatraining in 2019

Dit is een mediatraining die Marc van Ranst, viroloog uit België, op 22 januari 2019 geeft op de PANDEMIC INFLUENZA STAKEHOLDERS MEETING (https://eswi.org/eswi-tv/marc-van-ranst-communication-and-public-engagement/) Voor iedereen is deze mediatraining op YouTube te volgen!
Hij legt oa uit hoe je het volk door middel van main stream media bespeelt.
Ab Osterhaus is ook aanwezig en zit op het podium. Een goede voorbereiding voor wat komende is.

Wanneer je dit fragment hoort en vervolgens het artikel leest van Artsen Covid Collectief https://artsencollectief.nl/angst/ wat valt je dan op?

Hierbij de gehele mediatraining van 22 januari 2019.

Angst in tijden van de coronacrisis.

Samenvatting
De Covid-19-maatregelen hebben een negatief psychologisch effect op de korte, middellange en lange termijn en zijn zeer slecht voor de geestelijke volksgezondheid. De schadelijke gevolgen zoals minder sociale contacten, minder bewegen en het ontstaan van financiële problemen, zijn zodanig groot dat zij niet in verhouding staan tot het doel ervan: de bevolking beschermen tegen de gevolgen van een virusinfectie. Het klemt hierbij te meer dat het wetenschappelijk gezien bepaald niet zeker is dat deze maatregelen daadwerkelijk bijdragen aan het bereiken van het gestelde doel. Daarom kan gesteld worden dat zij in hoge mate disproportioneel zijn. Studies tonen een toename aan van slaapproblemen, angst- en depressieve klachten en verhoogd suïcidaal gedrag, evenals een toename van eenzaamheid in de samenleving.
Door de continuering van de maatregelen over langere tijd en de zeer eenzijdige beeldvorming door media en overheid (persconferenties) is er in feite een “angstpandemie” ontstaan onder vrijwel de gehele bevolking en niet alleen bij mensen die medisch kwetsbaar zijn. Deze angst wordt versterkt door het voortdurend benadrukken dat er maar één probleem is (corona) met slechts één oplossing (vaccin). Deze angstopwekkende wijze van communiceren heeft bij velen geleid tot een mindset die doet denken aan psychische programmering. Denk daarbij aan kenmerken als:

een verhoogde suggestibiliteit en vermindering van rationeel denken,
een blind vertrouwen in leidersfiguren die bescherming lijken te bieden tegen uiterlijke bedreigingen en
een vergrote ontvankelijkheid voor acceptatie van autoritaire gedragsvoorschriften, gepresenteerd als een bescherming tegen het vermeende gevaar.

datum: 5 maart 2021
website: https://artsencollectief.nl/angst/

Mensen met een dergelijke mindset zijn niet goed meer in staat om neutraal over de realiteit van het gevaar en de opgelegde maatregelen te discussiëren vanwege de ontstane bewustzijnsvernauwing en het daarbij behorende gevoel van schijnveiligheid dat door een discussie hierover bedreigd kan worden. Psychologisch gezien kan anders denken niet goed worden verdragen. Omdat niet iedereen even gevoelig is voor deze programmering ontstaat er verdeeldheid in de samenleving. Maatschappelijke spanningen worden vergroot, tot zelfs verwijdering tussen vrienden, binnen families en gezinnen aan toe. Een normale discussie over dit onderwerp tussen andersdenkenden is nauwelijks nog mogelijk vanwege de beschreven sterk emotiegeladen psychische programmering. Om uit deze beklemmende situatie te komen is een maatschappelijke context noodzakelijk waarin mensen op een gevoelsmatig veilige wijze hun opvattingen ter discussie kunnen stellen. Alleen dan is er zoiets als een “maatschappelijke deprogrammering” mogelijk, met herstel van de mogelijkheid van een normaal, wederzijds respectvol debat. Helaas bieden het overheids- en mediabeleid hiervoor nu nog onvoldoende ruimte. Daardoor bestaat er bij ongewijzigd beleid een reële dreiging van een voortgaande maatschappelijke desintegratie. Dit is uiteraard zeer ongewenst. Voor het Artsen Collectief is het daarom een belangrijk doel om bij te dragen aan een spoedige verbetering van deze situatie. Op dit moment zien wij eerder een toename dan afname van de beschreven angstpandemie en deze lijkt moeilijk te doorbreken. Dit is een punt van grote zorg.

Angstpandemie
De psychische gevolgen van de maatregelen.
Sinds begin dit jaar is er wereldwijd een heel nieuwe situatie ontstaan waarbij er sprake lijkt van een gezondheidszorgprobleem waarvoor ingrijpende vrijheidsbeperkende maatregelen ingezet worden om het risico op besmetting te verminderen.
Deze maatregelen worden ingezet voor de gehele bevolking met grote gevolgen voor de persoonlijke vrijheid, voor de economie en ook voor het psychisch welbevinden. Er zijn meer mensen met angstklachten en de mate van angst is hoger.
Vanuit het beloop van het virus en de inmiddels opgedane ervaringen kan er een duidelijke risicogroep aangewezen worden die vatbaar is voor de fysieke gevolgen van dit virus, en heeft het overgrote deel van de mensen die worden besmet weinig tot geen last van het virus. Het ligt dan ook voor de hand de kwetsbare groep te beschermen en niet de hele bevolking aan maatregelen te onderwerpen, om zo schadelijke gevolgen op financieel, psychisch en lichamelijk gebied te beperken. We zullen hier enkele oorzaken van angst beschrijven en gaan in op manieren van communiceren die angst veroorzaken en vergroten.

1. Inleiding
De dood hoort wezenlijk bij het leven. Er overlijden ongeveer 400 mensen per dag in Nederland, meer dan 150.000 mensen per jaar ⁱ . Hiervan overlijden ongeveer 2000 aan influenza, voornamelijk oudere en zieke mensen. In een influenzapandemie kan dat zelfs tot 10.000 ziekenhuisopnames in Nederland leiden en tot meer dan 4000 doden ⁱⁱ . Dit sterven aan het eind van een lang leven werd tot nu toe als een natuurlijk gebeuren beschouwd. Ook zijn deze cijfers nooit nadrukkelijk en voortdurend gedeeld in de media.
Door Covid-19 is nu een hele nieuwe situatie ontstaan met enorm veel aandacht vanuit media en overheid voor sterftecijfers, ziekenhuisopnames en veelvuldige communicatie over besmettingen. Er worden maatregelen ingezet om verspreiding te voorkomen en zo de kwetsbare groepen in de samenleving te beschermen, waaronder de ouderen en chronisch zieken. Deze maatregelen variëren van lockdown, dringend advies om vanuit thuis te werken, 1,5 meter afstand houden, verbieden van bijeenkomsten, zeer frequent handen wassen, gebruik van desinfectiemiddelen tot de verplichting van het dragen van mondmaskers in publieke ruimtes. Deze maatregelen gelden voor de gehele bevolking, dus ook voor mensen zonder klachten en mensen/kinderen met een verminderd risico op ziekte en overlijden.

De maatregelen veroorzaken stress: als men zich niet houdt aan de maatregelen kan er een boete of zelfs opsluiting volgen, of bij bedrijven boete en sluiting. De maatregelen geven veel schade op zowel somatisch als psychisch vlak en verzwakken daarmee juist de natuurlijke afweer van het lichaam en dus de geestelijke en lichamelijke gezondheid.

De vreemde situatie is nu ontstaan dat de maatregelen die bedoeld waren om de volksgezondheid te beschermen wereldwijd juist een negatief effect hebben op de korte, middellange en langetermijn voor mensen in alle leeftijden.

Er kan worden gesproken van een wereldwijde ramp: de logistiek ligt overal stil waardoor veel mensen geen zorg krijgen en hongersnood dreigt: er zijn al miljoenen slachtoffers in ontwikkelingslanden ⁱⁱⁱ,^iv. De ongelijkheid in de wereld neemt daardoor toe.

2. Effect op psychische gezondheid
De al maanden durende Covid-19-maatregelen hebben gevolgen voor de economie en de psychische gezondheid van de bevolking.

Al snel na aanvang van de Covid-19 crisis worden meer psychische klachten gerapporteerd. Het Trimbosinstituut presenteerde in mei 2020 de resultaten van een bij 3000 mensen – in meerderheid (83%) vrouwen – afgenomen enquête ^v. De helft van deze groep rapporteert slaapproblemen, 13% benoemt angst voor corona en van deze groep heeft de meerderheid (80%) ook andere angsten en depressieve klachten;11% heeft last van suïcidale gedachten.

We weten dat welbevinden van mensen samen hangt met hun economische status ^vi. Een artikel uit 2010 toonde aan dat de economische recessie en crisissen een negatieve impact hebben op psychische welbevinden ^vii . De Nederlandse Bank schat dat het bruto binnenlands product (BBP) daalt met 6,4% wat de grootste krimp is in de naoorlogse geschiedenis:bijna 2x zo groot als die tijdens de kredietcrisis in 2009 ^viii^.

Een slechte economie en werkeloosheid hangen samen met verhoogde suïcidaliteit ^ix.

Ook Haw e.a. laten zien dat er een relatie is tussen economische crisis en verhoogd suïcidaal gedrag ^x . Tijdens de Sars1-uitbraak in 2002 en de economische crisis in 2008 ^xi werd dit ook waargenomen. Data uit 63 landen toonden een toename van 20%-30% in suïcides aan die gerelateerd werd aan werkeloosheid gedurende de economische crisis van 2008.
Tot op heden is geen toename gerapporteerd in het aantal suïcides vanuit de Commissie Actuele Suïcideregistratie^xii of CBS.

Andere maatregelen betreffen het verminderen van sociale contacten: 1,5 meter afstand houden, het in quarantaine moeten gaan en het niet of beperkt mogen samenkomen in groepen. Deze kunnen leiden tot meer eenzaamheid, die het risico van meer suïcidaliteit verhoogt ^xiii. De sociale-isolatiemaatregelen bij quarantaine hebben forse psychologische gevolgen zoals eenzaamheid en verveling. In Italië rapporteerden mensen meer angsten tijdens de lockdown ^xiv. De quarantaine blijkt ook te leiden tot meer angsten, slaapproblemen en vermoeidheid. Er is meer kans op het ontwikkelen van traumatische klachten bij deze groep. Kinderen die in quarantaine hebben gezeten laten een hogere kans zien op ontwikkelen van posttraumatische stressklachten in vergelijking met kinderen die dat niet hebben meegemaakt. Hoe langer de quarantaine duurt, hoe ernstiger de klachten zijn ^xv. Het is goed voorstelbaar dat maatregelen zoals quarantaine de normale sociale ontwikkeling bij kinderen en jongvolwassenen verstoren.

Bovengenoemde betreft het effect van de (sociale-isolatie)maatregelen bij mensen die voorheen geen psychische problemen hadden.
Het effect van de maatregelen op kwetsbare mensen, zoals mensen met psychische klachten, is ook onderzocht. Het RIVM doet geregeld onderzoek naar gevolgen van de huidige Covid-19-crisis. In hun laatste rapport geven ze aan dat vanaf week 11 de landelijke instroom van patiënten in de GGZ sterk afgenomen is en dat er ongeveer 63.000 minder verwijzingen van de huisarts naar GGZ-aanbieders hebben plaatsgevonden.

Dat betekent dat heel veel mensen die hulp nodig hadden zich waarschijnlijk niet bij de huisarts hebben gemeld. Daarmee wordt behandeling uitgesteld en zullen mensen zich mogelijk met ernstiger problematiek later gaan melden. Het aantal behandelingen lijkt nog niet op het niveau van afgelopen jaren. Bij iets meer dan de helft verloopt de behandeling wel zoals eerder. Zorgelijk is dat bij ongeveer 45% van de mensen de zorg van de huisarts, POH-GGZ en GGZ-behandelaars nog altijd online verloopt en dat bij een derde van hen de dagactiviteiten niet zijn opgestart ^xvi.

3. Angst en cognitieve dissonantie
De onzekerheid over dit onbekende en nieuwe virus en de daartoe ingezette maatregelen geven angst. Acuut verlies gecombineerd met drastische veranderingen van de oude levensomstandigheden gaan gepaard met emoties die vergelijkbaar zijn met rouw. Er kan onzekerheid ontstaan over de zin van het leven ^xvii . Met het verstrijken van de tijd en continuering van de maatregelen kunnen we constateren dat er sprake is van een angstpandemie.
De Covid-19-pandemie en de genomen maatregelen creëren een doordringende sfeer van langdurige algemene onzekerheid over de economie, financiën, sociale relaties en gezondheid. Hierdoor blijven angstklachten voortbestaan en nemen toe. Dit gevoel van angst en onrust treedt niet alleen op bij de mensen die meer kans hebben om ziek te worden, maar bij bijna iedereen. Dit is eerder beschreven als traumatisering van de algehele bevolking en bij medische staf die werkzaam was tijdens de Covid-19-crisis ^xviii, ^xix.

Angst is dus prominent aanwezig bij vrijwel de gehele bevolking: angst om besmet te worden, angst voor de eventuele consequenties van de maatregelen (boetes, uitsluiting,verlies van bestaanszekerheid). De maatregelen zijn fors vanwege de impact op zoveel vlakken. Daardoor wordt de ernst van de dreiging nog meer benadrukt en wordt de angst in stand gehouden.

Er ontstaat een proces dat in de psychologie cognitieve dissonantie heet. Cognitieve dissonantie is de onaangename spanning die iemand ervaart wanneer de eigen overtuigingen, ideeën of opvattingen onderling tegenstrijdig zijn of wanneer men in strijd met de eigen overtuigingen handelt. Gedachten als “het zal wel ernstig zijn, anders worden dergelijke maatregelen niet ingezet” passen daarbij.

Deze tegenstrijdigheden bezorgen ons een onaangenaam gevoel. Enerzijds is er de eigen overtuiging (recht op vrijheid, moeite hebben die kwijt te raken, behoefte aan sociale contacten en aanrakingen), anderzijds moet in strijd met deze eigen overtuigingen gehandeld worden (sociale afstand houden). Dat geeft veel onrust, boosheid, mogelijk ook naar zichzelf. In een poging het gevoel van controle en zekerheid te herstellen worden de regels streng opgevolgd. Dit kan ook leiden tot boosheid naar de buitenwereld die zich kan uiten in o.a. huiselijk geweld (De WHO rapporteert een toename van huiselijk geweld).
In de huidige situatie is er duidelijk sprake van cognitieve dissonantie: er is een virus dat gepresenteerd wordt als een bedreiging voor de hele samenleving. Dit wordt voortdurend bevestigd door de overheid (persconferenties), (sociale) media – het gaat steeds over dodenaantallen of over toename van besmettingen waar het in werkelijkheid gaat over positieve PCR-testen, er worden nare beelden van zieke mensen op de IC getoond etc. In de media wordt ook gesproken van strijders en helden, alsof we in een oorlog zijn.
Dit alles versterkt het proces van cognitieve dissonantie die stress en angst veroorzaken en tot gezondheidsproblemen kunnen leiden ^xx. Dit is onderbouwd door meerdere studies: in 2003 werden diverse groepen bevraagd over door de regering genomen financiële maatregelen. Het bleek dat juist de groep mensen die het meest leed onder de maatregelen, namelijk degenen met het laagste inkomen, paradoxaal genoeg de ingezette maatregelen het minst in twijfel trok ^xxi^.

Een studie uit Japan en Amerika toonde aan dat bezorgdheid over jezelf de dissonantie in stand houdt. Deze angst wordt beïnvloed door het gedrag van een ander, waarbij een gevoel van rechtvaardigheid (het herstellen van de dissonantie) ontstaat bij het willen wijzigen van het gedrag van de ander waardoor de eigen angst daalt ^xxii.

Hierdoor ontstaat steeds meer polarisatie onder de bevolking.

Het gevoel van onmiddellijk en onbekend gevaar lijkt meer angst te geven en maakt dat mensen het gevoel hebben direct te moeten handelen. Dat gevoel van persoonlijk gevaar maakt dat mensen iets willen doen en bijvoorbeeld sneller opteren voor een vaccin. De moderne communicatie speelt hierin een belangrijke rol. Deze maakt dat mensen het risico van het gevaar ook niet meer goed kunnen inschatten door de verspreiding van foute en beperkte informatie. Een onderzoek in 2013 laat dit mooi zien. Er was een verschil zichtbaar in het percentage griepvaccinaties in Australië en Zweden dat verklaard kon worden door het verschil in communicatie door de media over het gevaar van dit griepvirus. Perceptie van het risico wordt erg beïnvloed door media die veel effect kunnen hebben op het angstniveau en dus ook de te nemen beslissingen van de bevolking ^xxiii. Deze angst verschilt ook per persoon. Mensen die al kwetsbaar zijn en onzeker zijn, die een negatief zelfbeeld hebben en moeite met het loslaten van controle, ervaren meer angst.

4. Sekte en hypnose
Tot nu toe laten de overheid en media het na om op een geruststellend toon te spreken en wordt elke gelegenheid aangegrepen om juist de ernst van de situatie te benadrukken. Dit is een onophoudelijke confrontatie met niet reële gevaren, waardoor de angst voortdurend in stand gehouden wordt. Rationeel en logisch denken verdwijnen hiermee steeds meer naar de achtergrond en maken plaats voor ‘kokerdenken’ en het nemen van besluiten op basis van “geloof en vertrouwen dat de maatregelen wel het beste zullen zijn”.

Er is zo een situatie ontstaan die haast sektarisch aandoet: er wordt een beeld geschetst dat er één allesoverheersend probleem is (corona) waarvoor één oplossing is (vaccin). Kritisch denken is niet gewenst en krijgt geen plaats in de media, keuzes die de persoonlijke levenssfeer raken worden beperkt, alles staat in het teken van deze ene denkwijze. Dit hangt samen met de bovengenoemde cognitieve dissonantie. Het zogenaamde ‘framen’ hoort ook bij een sekte: kritisch of afwijkend denken wordt neergezet als schadelijk omdat het tegen het ingestelde beleid ingaat. Precies wat we momenteel zien gebeuren: over mensen met andere opvattingen of ideeën wordt denigrerend gesproken, zij worden weggezet als complotdenkers of wappies – en daarmee niet serieus genomen. Dat maakt ook dat veel andersdenkenden die hier moeilijk tegen bestand zijn mogelijk ook weer gaan twijfelen. In de psychologie wordt dit proces gaslighting genoemd, een manipulatietechniek waarmee twijfel gezaaid wordt over iemands gezonde verstand met als doel de betreffende persoon mentaal aan het twijfelen te brengen. Deze mensen vertrouwen hun eigen beoordelingsvermogen niet meer.

Massahypnose is een andere term die hier van toepassing lijkt te zijn. Mensen worden beïnvloed met irrationele overtuigingen en gevoelens die de angst versterken. Hiervoor is een mentale staat nodig waarin men meer open staat voor bepaalde angstaanjagende gedachten, zoals de angst voor een ernstig en dodelijk virus. Het normale zelfstandige denken wordt uitgeschakeld en alle aandacht gaat naar dat ene, in dit geval Covid-19. Het zelfstandige en kritische denken wordt tevens verzwakt op allerlei manieren, zoals het voortdurend herhalen van steeds dezelfde info zoals hierboven werd besproken (media, persconferenties), versterkt door termen te gebruiken als “oorlog” en “helden”. Dat resulteert erin dat de hypnosetoestand als de realiteit wordt ervaren. Een voorwaarde voor massahypnose is dat het om een grote groep mensen gaat, omdat de groepsdynamiek het groepsdenken zal bevorderen.

In 1969 toonde onderzoeker Hernert Krugman al aan dat televisiekijken de hersengolven in de hersenen veranderde: de bètagolven (hersengolven geassocieerd met actief, logisch denken) veranderden in alfagolven (hersengolven geassocieerd met een ander bewustzijn met meer ontvankelijkheid voor berichten). Dit wijst erop dat de hersendelen die verantwoordelijk zijn voor logisch denken verminderd tot niet actief zijn tijdens televisiekijken. Deze resultaten zijn later meermaals bevestigd in ander onderzoek. Het betekent dat het rationeel denken op dat moment min of meer wordt uitgeschakeld ^xxiv.

Een ander onderzoek liet zien dat bij televisiekijkende kinderen al na 30 seconden veranderingen waargenomen werden die vergelijkbaar waren met hypnose: hun hersenstatus was van bijna comateuze aard, zoals tijdens een hypnose ^xxv.

Deze onderzoeken en de huidige maatschappelijke ontwikkelingen bevestigen hoe kwetsbaar onze hersenen zijn en hoe beïnvloedbaar we zijn door media (televisie, reclames, kranten, internet), zeker als die invloed langdurig is en het om iets gaat dat potentieel dodelijk is, zoals we momenteel steeds horen over een “levensbedreigend virus”.

5. Conclusie
De dood is een wezenlijk onderdeel van ons leven. Het is duidelijk dat het virus niet door een lockdown kan worden uitgebannen. Het lijkt erop dat Covid-19 net als eerdere (corona)virussen uiteindelijk deel gaat uitmaken van onze jaarlijkse griep-epidemie. Hoe langer de Covid-19-pandemie en de coronamaatregelen aanhouden, hoe groter de polarisatie wordt. In een recente studie in Italië werd dit ook benoemd: hier werd onderzocht of er tussen de groep hulpverleners en niet-hulpverleners verschil was in het beoordelen van het risico van het virus. Er bleek een grote kloof in perceptie van ‘goed geïnformeerd’ te zijn tussen de twee groepen ^xxvi.

De economische en psychologische gevolgen van de maatregelen op de korte, middellange en lange termijn voor het welzijn en de gezondheid van de hele bevolking zijn enorm. Er is een toename van psychische klachten zoals in dit artikel beschreven: meer angsten, suïcides en depressies. Mensen hebben al langere tijd angstgedachten en worstelen met cognitieve dissonanties waardoor terugkeer naar minder eenzijdige beïnvloeding en meer autonoom denken bemoeilijkt wordt.

Het is noodzakelijk dat er een maatschappelijke context ontstaat waarin mensen in een gevoelsmatig veilige atmosfeer hun opvattingen ter discussie kunnen stellen. Een bedding die ruimte biedt voor alle gedachten en emoties, zodat mensen hun angstgedachten kunnen beschouwen in de context van andere mogelijkheden en ze zodoende kunnen relativeren. Alleen dan is er zoiets als een “maatschappelijke deprogrammering” mogelijk, met herstel van de mogelijkheid van een normaal, wederzijds respectvol debat.

Helaas bieden zowel het overheids- als het mediabeleid hiervoor op dit moment nog onvoldoende ruimte. Daardoor bestaat er bij ongewijzigd beleid een reële dreiging van een voortgaande maatschappelijke desintegratie. Dit is uiteraard zeer ongewenst. Voor het ACC is het daarom een belangrijk doel om bij te dragen aan het zo snel mogelijk verbeteren van deze ongewenste situatie en zo de algehele gezondheid te verbeteren. Dat betekent: meedenken over hoe de kwetsbare groep beschermd kan worden en de meerderheid van de bevolking haar werkzaamheden kan oppakken en zich weer kan gaan herstellen.

—

1 Statline: https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/7052_95/table?dl=E608, bezocht op 10 december 2020.

ii van Genugten (2003). Pandemic Influenza and Healthcare Demand in the Netherlands: Scenario Analysis. Emerging Infectious Diseases; Vol. 9 Issue 5, pp. 531–538, 2003.

iii Zetsche DA & Consiglio R. (2020). One Million or One Hundred Million Casualties? – The Impact of the COVID-19 Crisis on the Least Developed and Developing Countries University of Luxembourg, Law Working Paper Series, 2020-008 66 Pages Posted: 10 May 2020 Bezocht op: 5 oktober 2020.

iv Schippers MC. (2020). For the Greater Good? The Devastating Ripple Effects of the Covid-19 Crisis. Front Psychol. 11:2626

v https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/bericht/neerslachtiger-meer-slaapproblemen-en-gedachten-aan-de-dood-door-corona, bezocht op 7-10-2020.

vi Godinic D, Obrenovic B., Khudaykulov A. (2020). Effects of Economic Uncertainty on Mental Health in the COVID-19 Pandemic Context: Social Identity Disturbance, Job Uncertainty and Psychological Well-Being Model. International Journal of Innovation and Economic Development, 6(1). April. 61-74.

vii Uutela A. (2010) Economic crisis and mental health. Curr Opin Psychiatry. 2010; Mar; 23(2):127-30

viii De Nederlandse Bank – Economische Ontwikkelingen en Vooruitzichten – Juni 2020, Nummer 19, https://www.dnb.nl/actueel/algemeen-nieuws/persberichten-2020/dnb-voorziet-diepe-economische-crisis-door-pandemie/, laatst bezocht 16 februari 2021.

ix Fountoulakis. (2016). Suicide and the economic situation in Europe: are we experiencing the development of a ‘reverse stigma’? Br J Psychiatrie ; Oct;209(4): 273-274

x Haw C., Hawton K., Gunnell D. & Platt S. (2015). Economic recession and suicidal behaviour: Possible mechanisms and ameliorating factors. Int J Soc Psychiatry. Feb:61(1):73-81

xi Kawohl, W., & Nordt, C. (2020). COVID-19, unemployment, and suicide. The Lancet Psychiatry, 7(5), 389–390.

xii https://www.113.nl/actueel/5e-duiding-cans-commissie-actuele-nederlandse-suicideregistratie, bezocht op 10 oktober 2020.

xiii Stockley A & Koyanagi A. (2016). Loneliness, common mental disorders and suicidal behavior: Findings from a general population survey. J Affect Disord. Jun;197:81-7).

xiv Baiano C, Zappullo I (2020).Tendency to Worry and Fear of Mental Health during Italy’s COVID-19 Lockdown. Int J Environ Res Public Health ;Aug (15): 17(16): 5928.

xv Brooks SK, Webster SK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Greenberg N and Rubin GJ. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence . Lancet; 395: 912–20 Published Online February 26, 2020.

xvi RIVM. Kort-Cyclische Rapportage Indirecte Effecten COVID-19 op Zorg en Gezondheid (14 september 2020) RIVM. Bilthoven. Laatst bezocht 1 december 2020 op https://www.rivm.nl/documenten/kort-cyclische-rapportage-indirecte-effecten-covid-19-op-zorg-en-gezondheid-14-september.

xvii Papa, A., Lancaster, N. G., & Kahler, J.(2014) Commonalities in grief responding across bereavement and non-bereavement losses. Journal of Affective Disorders: 161, 136-143

xviii Li Z., Ge J., Yang M., e.a. (2020). Vicarious traumatization in the general public, members, and non-members of medical teams aiding in COVID-19 control. Brain Behav. Immun. [Epub ahead of print]

xix Joob B., Wiwanitkit V. (2020). Traumatization in medical staff helping with COVID-19 control. Brain Behav. Immun. [Epub ahead of print]

xx Mirjana P. Vuksanović. (2020) COVID-19, cognitive dissonance and conspiracy theories. Српско социолошко друштво.54(3), 518-533.

xxi Jost, J. T., Pelham, B. W., Sheldon, O., & Ni Sullivan, B. (2003). Social inequality and the reduction of ideological dissonance on behalf of the system: evidence of enhanced system justification among the disadvantaged. European Journal of Social Psychology, 33(1), 13–36.

xxii Kitayama, S., Snibbe, A. C., Markus, H. R., & Suzuki, T. (2004). Is There Any “Free” Choice? Psychological Science, 15(8), 527–533.

xxiii C Sandell T, Sebar D & Harris N. (2013). Framing risk: communication messages in the Australian and Swedish print media surrounding the 2009 H1N1 pandemic. Stand J Public Health. Dec;41(8): 860-5.

xxiv Krugman, Herbert E. (1966). The Measurement of Advertising Involvement. Public Opinion Quarterly, 30(4), 583.

xxv Graham, Daniel W. (1990) “David H. Mulholland, A Reading Guide to the Book of Mormon,” Review of Books on the Book of Mormon 1989–2011: Vol. 2 : No. 1 , Article 17.

xxvi Simione L & Gnagnarelle C. (2020). Differences Between Health Workers and General Population in Risk Perception, Behaviors, and Psychological Distress Related to COVID-19 Spread in Italy. Front Psychol. Sep.

Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/