Hoogbegaafd – Typen partners in liefdesrelatie
George T. Betts and Maureen Neihart hebben profielen voor getalenteerde leerlingen opgesteld. Deze profielen verschaffen informatie over gedrag, gevoelens en behoeften van verschillende typen begaafde en getalenteerde leerlingen. Ze dienen als basis voor een theoretisch concept van waaruit inzicht verschaft kan worden. Dit leidt tot een beter begrip en is van belang voor het stimuleren van persoonlijke groei op cognitief, sociaal en emotioneel gebied.
Het Informatiepunt Onderwijs & Talentontwikkeling (SLO) heeft er voor gezorgd dat zij er een prachtig profielen overzicht voor deze categorie (zeer getalenteerde leerlingen) hebben gemaakt. Ik heb geprobeerd dat om te zetten en toe te passen op partners in een liefdesrelatie.
Het valt mij namelijk op dat ik – in mijn werk als coach van volwassen hoogbegaafden – diezelfde typeringen kan maken voor hoogbegaafde partners in liefdesrelaties en voor werknemers. (kijk voor de laatste categorie op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/hoogbegaafd-werknemers/)
Omgaan met hoogbegaafdheid gaat niet voor iedere persoon vanzelf. Dat komt door je karakterstructuur, je levensgeschiedenis (gevormd door gezin van herkomst, school/scholen en peers) en de daaruit voortvloeiende overlevingsmechanismen. Overlevingsmechanismen helpen je om op een zo goed mogelijke manier te overleven wanneer het in je jonge leven niet gaat zoals het ideaal zou moeten gaan. Omdat juist hoogbegaafden over het algemeen niet evenwichtig opgroeien (zie daarvoor https://www.dinekevankooten.nl/archief/hoogbegaafd-misdiagnoses/) zie je die overlevingsmechanismen ook bij hen een belangrijke rol spelen. Daardoor kunnen hoogbegaafden zichzelf een andere manier van leven aanleren, waarachter ze zich verschuilen. Ze zijn dan niet zichzelf. Soms “vinden ze de trappers niet” om hun leven in evenwicht en daardoor ten volle te kunnen leven.
Vooraf wil ik zeggen dat het hebben over hoogbegaafdheid en liefdesrelatie een stuk lastiger is dan het hebben over de profielen op het werk. Je kunt in een liefdesrelatie als twee partners met de gezichten naar elkaar toe staan; met de ruggen tegen elkaar aan staan; of naast elkaar. Je persoonlijkheid, je levensgeschiedenis en wat je geleerd en gezien hebt van je ouders bepaalt hoe je in de relatie staat. Heb je veel verwachting van de ander? Heb je veel vertrouwen in de ander? Ben je afhankelijk of onafhankelijk van de ander? Voel je gelijkwaardig of ongelijkwaardig t.o.v. de ander? Ben je teleurgesteld of ben je gezegend in de relatie? Allemaal aspecten die een rol spelen hoe je met elkaar omgaat. Niet alles speelt mee in of wordt zichtbaar door het profiel, dat maakt het wel lastig.
Waarom deze profielen wel handig zijn? Ze geven een kijkrichting, een manier om jezelf en/of je partner beter te begrijpen en het geeft – als het goed is – meer ontwikkelruimte en opties om aan de relatie te werken.
Want dat is precies waarvoor – wat mij betreft – relaties dienen: leren aan en van elkaar om zo zelf meer mijzelf te worden en samen nog beter. Dat is een reis, die nooit zijn bestemming bereikt, een ongoing proces. Op het moment dat je er denkt te zijn, is er weer werk aan de winkel.
Opgemerkt zij dat je in je werk een ander profiel kunt hebben dan in je relatie.
disclaimer: Ik ben dol op lijstjes, heerlijk overzichtelijk! Ik pas ook niet in lijstjes en gun mijzelf de vrijheid om te zien dat het afhangt van de situatie: in de ene situatie (bijv. als mijn partner en ik bij vrienden zijn) pas ik meer in het ene profiel en in de andere situatie (bijv. wanneer mijn partner en ik aan de ontbijttafel zitten) pas ik meer in het andere profiel. Ik hoop dat je bij het lezen jezelf ook die vrijheid geeft.
Mocht je dit als Relatiecoach of niet-hb partner lezen en je herkent een van je clienten of je partner erin, zet deze man/vrouw dan niet in dat profiel vast.
Hoogbegaafden passen niet in lijstjes. Lijstjes geven alleen een kijkrichting!
ZELFSTANDIG AUTONOME PARTNER
De zelfsturende autonome partner weet wat hij kan en laat dit ook zien. Deze persoon heeft een goed zelfinzicht en goede sociale vaardigheden. Daarnaast werkt deze persoon zelfstandig, ontwikkelt eigen doelen, is ondernemend, komt op voor eigen opvattingen en is bereid tot het nemen van risico’s. Deze persoon wil en durft te ontwikkelen!
Hoewel dit de ideale partner lijkt, blijft het belangrijk ook deze autonome persoon te ondersteunen. De focus ligt hierbij vooral op het zo veel mogelijk faciliteren van mogelijkheden tot onbegrensd ontwikkelen in de relatie om te voorkomen dat de uitdaging buiten de deur gezocht wordt.
Kenmerken van de zelfsturende autonome partner
De autonome persoon is in balans met zichzelf en met zijn omgeving: vanuit zichzelf is de persoon op groei gericht en uit op ontwikkeling. Hij ervaart in dit ontwikkelingsproces geen persoonlijke belemmeringen, durft te ontwikkelen en is trots op hetgeen hij bereikt.
Dit gunstige beeld betekent niet dat deze persoon geen behoeften heeft aan stimulans, faciliteren en feedback. Integendeel, om voortdurend eigen grenzen op te zoeken, te verkennen en te verleggen, zal de omgeving daarvoor ruimte en stimulans moeten blijven geven. Wil de partner (B) van deze zelfsturende autonome partner (A) gelijkwaardig blijven en een echt tegenover zijn, verwacht dit ook veel inzet van deze partner (A), om zo aan elkaar te groeien.
Ik zie in mijn praktijk dat de partner A vaak of makkelijk een beroep doet op die zorgzaamheid van deze zelfsturende autonome partner B, waardoor de relatie makkelijk ongelijkwaardig wordt. Dat ligt vaak aan het zelfvertrouwen van partner A, die zich juist door deze houding verbonden voelt met partner B en daardoor de relatie als het ware aandurft. Partner B voelt zich de sterke en stapt als vanzelfsprekend in de rol, maar vindt op den duur uiteindelijk niet de uitdaging die partner B nodig heeft. Ten diepste is aan elkaar groeien de opdracht van een relatie.
Tips bij het (h)erkennen van de zelfsturende autonome partner
Deze zelfsturende autonome persoon laat zich gemakkelijk herkennen omdat hij durft te ontwikkelen, goede prestaties levert en dit realiseert in goed contact met zijn omgeving. Een gesprek met de persoon zelf levert vaak voldoende signalen op om tot herkenning en erkenning te komen.
Het beeld van de persoon is in de regel consistent, juist omdat hij in verschillende omgevingen durft te laten zien wie hij is en wat hij kan. In een omgeving waar creatief denken gestimuleerd wordt, wordt deze persoon goed zichtbaar.
In onderstaand overzicht staat op welke wijze deze personen vanuit meerdere perspectieven worden ervaren en gezien, en welke manieren signalen van hun talenten en prestaties kunnen opleveren.
Suggesties voor adequate ondersteuning privé (familie, vrienden) en in de relatie met partner B
Ook al wekt de zelfstandig autonome persoon de indruk het allemaal zelf wel te kunnen, toch zal de omgeving, familie, relaties en werkgever, ook in deze persoon moeten blijven investeren. Dit betekent vooral ruimte geven, stimuleren, de blik verruimen, de relatie verdiepen, feedback geven, en niet tegenhouden. Kortom faciliteren in mogelijkheden die leiden tot onbegrensd ontwikkelen.
AANGEPASTE SUCCESVOLLE PERSOON
De aangepaste, succesvolle partner levert goede prestaties, maar presteert niet naar eigen vermogen. Er is daarom sprake van relatief onderpresteren. Deze partner is perfectionistisch ingesteld en wil graag “succesvol” blijven. Hierdoor worden risico’s vermeden en kan deze partner zich afhankelijk opstellen van partner B, bijvoorbeeld door (onnodig) bevestiging te zoeken van partner B om zo zeker te weten dat iets “goed” is en om te voorkomen dat er fouten gemaakt worden. Deze partner A is erg gevoelig voor en gericht op het voldoen aan verwachtingen van de ander.
Als deze partner niet gestimuleerd wordt om te gaan met uitdagingen boven het beheersingsniveau (de zone van naaste ontwikkeling), bestaat het risico op het verder ontwikkelen van faalangst en onderduikend gedrag en de relatie blijft zoals hij is, omdat men doet zoals men deed. Maar uiteindelijk inboet in de relatie, want alles van waarde kost immer inspanning.
Kenmerken van de aangepaste succesvolle partner
De aangepaste succesvolle partner A is gevoelig voor verwachtingen van de omgeving en wil hier graag aan voldoen. De partner is vooral bezig om anderen tevreden te stellen en bevestiging van anderen te ontvangen, zowel binnen de relatie als bij familie en vrienden.
De partner is perfectionistisch ingesteld en wil het graag goed doen. Het perfectionisme wordt gevoed door het behalen van goede prestaties. Dit staat onbevangen groei en het (durven) ‘leren van fouten’ in de weg. Hun uitdaging ligt daarom in het durven aangaan van risicovol reageren in de relatie en de ander uit te dagen, maar dat gericht is op groei en onafhankelijkheid in de relatie
Tips bij het (h)erkennen van de aangepaste succesvolle partner
Bij de aangepaste, succesvolle partner wordt het relatieve onderpresteren niet altijd gezien als ontwikkelpunt, juist omdat deze persoon zich verregaand aanpast en weinig anders vraagt dan bevestiging. Voor Partner B is de aangeapste succesvolle een weldadige partner.
In onderstaand overzicht staat op welke wijze deze personen vaak worden gezien, vanuit het perspectief van anderen en welke manieren van identificatie signalen kan opleveren die bijdragen aan herkenning en erkenning van deze personen.
Suggesties voor adequate ondersteuning privé (familie, vrienden) en in de relatie met partner B
Omdat bij de aangepaste, succesvolle persoon het onderpresteren niet als een ontwikkelpunt wordt ervaren door de omgeving, en de persoon geneigd is niet meer te doen dan gevraagd, wordt deze werknemer vaak over het hoofd gezien. Support is juist nodig om de werknemer uit de comfortzone te halen en van ontwikkelen te gaan houden.
In onderstaand overzicht worden suggesties gegeven voor de ondersteuning die privé geboden kan worden en voor gewenste vormen van support die het werk zou kunnen bieden.
DE ONDERDUIKENDE PARTNER
De onderduikende partner doet alles om niet op te vallen en ondermijnt hiermee het belang van de ontwikkeling van zijn begaafdheid. De
persoon vermijdt uitdagingen, is erg onzeker en faalangstig. In de perceptie van partner B is het halen van een optimale relatie en tegelijkertijd sociaal geaccepteerd worden onverenigbaar. De onderduikende partner is zoekend naar sociale acceptatie en wisselt in vriendschappen, maar heeft moeite om echt zijn plek te vinden op de relatie, weet niet goed wat hij zelf eigenlijk zou willen en streeft dan ook vrijwel geen eigen doelen na.
Deze partner past zich te veel aan en kan mede hierdoor psychosomatische klachten ontwikkelen (hoofdpijn, buikpijn). Er bestaat een risico dat deze persoon zich verder terugtrekt, depressief wordt en uiteindelijk uitvalt in de relatie door gebrek aan een reëel perspectief op de eigen aandeel in de relatie.
Kenmerken van de onderduikende partner
Een onderduikende partner neemt graag ‘de kleur van het behang aan’, maar komt juist daardoor steeds verder van zichzelf af te staan. Hij wil niet opvallen, wil geen uitzonderingspositie, wil geen ander dingen doen dan partner B zou willen of zoals andere stellen het doen, maar hij wil juist bij de groep horen. Dit kunnen wisselende groepen zijn. Die sociale acceptatie staat zo voorop dat het ten koste gaat van de eigen ontwikkeling zowel als persoon als qua mogelijkheden.
De behoefte aan stimulering van de eigen ontwikkeling staat centraal en begint bij het zien en accepteren van de kwaliteiten die hij inbrengt in de relatie. Deze persoon heeft aanmoediging en activering nodig die gericht is op autonomie en anders mogen zijn.
Tips bij het (h)erkennen van de onderduikende partner
Omdat een onderduikende partner in ieder geval in de relatie niet laat zien wat hij wil, zal er geen herkenning zijn langs de weg van opvallende manifestatie. Dat betekent ook dat de partner deze persoon niet als inspirerend ervaart.
Goede observaties in ‘terloopse’ situaties kunnen wel signalen geven van talent en capaciteiten. Ook vrienden kunnen of op het werk kunnen collega’s wel vaak de bijzondere kenmerken benoemen, omdat deze persoon daar makkelijker laat zien wat hij denkt, wil en kan. Ook ‘in het verleden behaalde’ prestaties kunnen signalen afgeven (ooit bijzondere uitdagingen aangegaan, zoals een wereldreis gemaakt of excellent werk gehad, maar brak het af of heeft dat niet voortgezet)
Suggesties voor adequate ondersteuning privé (familie, vrienden) en in de relatie met partner B
De ondersteuning privé (door familie en vrienden) en door partner B zal zich richten op het zeer fundamentele aspect dat een ieder mag zijn die hij is en wil zijn. Dat geldt voor de onderduikende persoon zelf evengoed als voor alle anderen in zijn omgeving.
Omdat deze persoon zelf geen nieuwe, op groei gerichte activiteiten en ervaringen zal opzoeken, moet de omgeving hem hierin uitnodigen. Hij zal moeten ervaren dat groei goed voelt en dat je kunt laten zien wat je kan en wie je bent, zonder daarop te worden aangerekend, maar juist gewaardeerd om zo te ontdekken dat het een waardevolle aanvulling in en voor de relatie is.
Het is belangrijk om in dit proces de eigenheid van de persoon niet uit het oog te verliezen, hem eigen keuzes te laten maken en het niet ‘over te nemen’, noch als partner, noch als familie en vrienden er bovenop te zitten.
DE UITDAGENDE CREATIEVE PARTNER
De uitdagende creatieve partner is creatief en komt met bijzondere oplossingen of invalshoeken. Hij neemt scherp waar en ziet uitzonderingen (ook op regels). Hij staat kritisch tegenover beweringen en neemt niet zomaar iets aan (ook niet van partner B). Deze persoon komt op voor eigen opvattingen en is eerlijk en (te) direct. In zijn werkwijzen en gedrag is hij inconsistent, waardoor hij wisselende resultaten haalt. Hij is competitief ingesteld en kan grote stemmingswisselingen laten zien. Deze persoon heeft behoefte aan erkenning van zijn sterke kanten, wil graag gezien worden, met name voor zijn creativiteit.
Wanneer deze persoon onvoldoende uitgedaagd wordt, zal hij geneigd zijn de partner bezig te houden, bijvoorbeeld door clownesk gedrag.
Kenmerken van de uitdagende creatieve partner
Deze persoon laat nadrukkelijk van zich horen op een manier die weliswaar creatief is, maar zelden direct bijdraagt aan de relatie en die vaak als uitdagend wordt ervaren. Wanneer dit clowneske of opstandige gedrag serieus genomen wordt, kan partner B leren de creativiteit van partner A positief in te zetten en kan A gewaardeerd worden om zijn creativiteit.
Tips bij het (h)erkennen van de uitdagende creatieve partner
De uitdagende creatieve persoon wordt zeer verschillend ervaren. Dit heeft mede te maken met de dynamiek en de grondhouding van degene die met hem te dealen heeft. Zo zal de ene partner B met hem kunnen ‘lezen en schrijven’, terwijl de andere partner B het gevoel heeft dat de partner het voortdurend op hem heeft gemunt. Wanneer hij vervolgens ‘onder 4 ogen’ het gesprek aangaat met zijn partner A, dan blijkt zijn partner het mooi onder woorden te brengen en alleszins invoelend. De persoon kan zich zelfs zeer berouwvol tonen, totdat hij, in het gezin of bij vrienden, weer hetzelfde uitdagende gedrag toont en de lachers op zijn hand weet te krijgen. Hij ontlokt graag discussies. Het kan dus gebeuren dat partner B de juiste snaar weet te raken en hem kan stimuleren in zijn sterke kanten, terwijl het met de familie voortdurend botst en deze zich steeds uitgedaagd voelt.
De (h)erkenning van deze persoon schuilt in het zien van zijn sterke kanten, zijn creativiteit, en daar vervolgens een beroep op doen. Die sterke kanten zijn niet altijd zichtbaar, omdat zijn werkwijzen inconsistent zijn en vaak op effect gericht. Een creativiteitstest kan de talenten zichtbaar maken.
De sommige familie, vrienden en bekenden zien de kwaliteiten wel.
Suggesties voor adequate ondersteuning privé (familie, vrienden) en in de relatie met partner B
De begeleiding van de uitdagende partner richt zich op het ontwikkelen van zijn sterke, creatieve kanten. Verveling moet ingeruild worden voor uitdagende activiteiten waarbij de partner zelf keuzes kan maken. Daarnaast zal de partner moeten leren hoe meer rekening te houden met de ander; anderzijds zal aan de partner ruimte gegeven moeten worden en zal er af en toe een oogje dicht geknepen moeten worden in geval van irritant gedrag. Hij is zeer gebaat bij het positief ondersteunen van eigen doelen en keuzes.
DE DUBBELE BIJZONDERE PARTNER
Deze “dubbel bijzondere” partner laat naast kenmerken van begaafdheid ook kenmerken van gedragsproblemen zien.
Wanneer de gesignaleerde problemen op de voorgrond staan, worden begaafdheidskenmerken vaak onvoldoende (h)erkend. Andersom kan
het ook zijn dat een eventueel relatieprobleem niet onderkend wordt door sterke compensatiemogelijkheden als gevolg van de (hoog)begaafdheid. Deze partner is inconsistent, presteert gemiddeld of minder, verstoort en is chaotisch.
Hoewel een gedragsstoornis oorzaak kan zijn van gesignaleerde problemen, kan ook een gebrek aan (h)erkenning van de mogelijkheden van deze (hoog)begaafde persoon de oorzaak zijn van afwijkend gedrag of tegenvallende prestaties. Er bestaat dan een risico dat deze persoon onjuist gelabeld wordt en hiermee inadequaat ondersteund wordt in de ontwikkeling van zijn talenten.
Kenmerken van de dubbel bijzondere partner
Deze personen ervaren al jong een disharmonie in zichzelf waarbij bij de ene persoon de belemmerende factoren de boventoon voeren, bij een ander de kwaliteiten. Hoe dan ook voelt de persoon zich door die dubbele bijzonderheid vaak gefrustreerd, ‘dom’ en niet begrepen, hetgeen zich kan uiten in problematisch gedrag.
Wanneer de kwaliteiten wel gezien worden en bekrachtigd worden, dan blijft compensatie voor de belemmerende factoren nodig. De partner zal moeten gaan (blijven) geloven in zijn mogelijkheden. In de praktijk betekent dat vaak heel hard werken.
Tips voor het (h)erkennen van de dubbel bijzondere partner
Deze personen worden vaak onderschat en niet herkend. In het meest gunstige geval vallen zij op door patronen van enerzijds steeds minder presteren en anderzijds juist talenten laten zien.
Wanneer er een vermoeden bestaat dat het een dubbel bijzondere persoon is, dan is vaak alsnog een breed onderzoek nodig waarbij vooral gekeken wordt naar de manier waarop hun kwaliteiten de ontwikkeling kunnen versterken.
(H)erkenning vindt vaak plaats door andere volwassenen die ervaring hebben met onderpresteren en/ of gedragsproblemen in combinatie met hoge intelligentie.
Suggesties voor adequate ondersteuning privé (familie, vrienden) en in de relatie met partner B
Eenmaal (h)erkend, zal de begeleiding altijd tweezijdig geörienteerd moeten zijn: sterke kanten bevorderen en stimuleren, compenseren waar nodig. Deze partners hebben vaak begeleiding nodig om hun hulpeloosheid af te leren en weer voor gelijkwaardigheid en ontwikkeling te durven gaan. Samen realistische doelen stellen en ondersteuning voor zelfregulatie en sterker worden is heel belangrijk.
uitdaging buiten het gezin opzoeken, op of boven hun niveau is belangrijk, om zo patronen te doorbreken, positieve ervaringen op te doen. Het kan de persoon heel erg helpen om een positief zelfbeeld op te bouwen.
DE RISICOVOLLE PARNTER
De risicovolle partner is creatief en over het algemeen erg gevoelig. Deze persoon loopt risico om als drop-out niet meer deel te kunnen/willen
nemen aan de (reguliere) maatschappij. Hij is niet gemotiveerd voor taken en zoekt buiten het werk of de relatie uitdaging om zijn interesses te
volgen.
Deze partner geeft blijk van een negatief zelfbeeld: isoleert of verwaarloost zichzelf, verstoort situaties, bekritiseert zichzelf en anderen, voelt zich snel aangevallen of afgewezen.
De drop-out is een absolute onderpresteerder (presteert gemiddeld of minder) en heeft baat bij alternatieve ervaringen. Deze persoon is in de relatie slechts nog fysiek aanwezig, maar voelt en toont zich niet echt betrokken, of neemt zelfs onregelmatig deel aan de relatie. Er is een
risico dat deze persoon uiteindelijk zichzelf terugtrekt.
Kenmerken van de risicovolle partner (drop-out)
Deze partner wordt in de relartie gekenmerkt door negatief gedrag: hij verzet zich tegen alles wat met verbinding te maken heeft, uit dit als zodanig en steekt zijn energie in het niet-presteren. Vaak vertaalt dit negatieve gedrag zich naar de familie- of werksituatie en uit zich in oppositioneel en onverantwoord gedrag. Ook kan het gebeuren dat hij zichzelf verwaarloost.
De positieve kenmerken van begaafdheid laten zich steeds minder zien, zowel voor de persoon zelf als voor de omgeving. Alleen hobby’s (zoals muziek en computer) genereren nog positieve energie en maken talenten zichtbaar.
Tips bij het (h)erkennen van de risicovolle partner (drop-out)
Actuele prestaties in/voor de relatie zullen geen houvast voor (h)erkenning geven. Wel is er in het gunstigste geval een grillig patroon te herkennen, gesteld dat hij zich nog wel inzet voor specifieke, meest creatieve, activiteiten waar eigen keuzes gemaakt mogen worden. Prestaties die geleverd worden in een niet relatie setting, een portfolio, prestaties op bepaalde assessment van intelligentietests en creativiteitstest laten wel vaak talenten zien.
Door de omgeving wordt vaak alleen nog het negatieve gedrag ervaren. Men maakt zich zorgen, is boos of kan zelfs bang zijn voor de persoon. Het is nodig door het negatieve gedrag heen te prikken.
Door in een gesprek met de persoon zijn levensverhaal terug te halen, worden vaak de bijzondere, positieve kanten van deze persoon zichtbaar.
Suggesties voor adequate ondersteuning privé (familie, vrienden) en in de relatie met partner B
Het is essentieel voor partner B om te blijven vertrouwen op de potentiële talenten van zijn parter en dit met hem te delen. Ook is het belangrijk om in contact te blijven. Daar ligt immers de ingang bij de persoon om weer ‘de weg omhoog’ aan te durven gaan: zij willen vaak nog wel werken voor de relatie.
Parners hebben regelmatig relatiecoaching nodig; goede communicatie tussen partners en vrienden is essentieel. Vaak moet er intensieve, externe begeleiding gerealiseerd worden, zijn traditionele wegen weinig effectief en moeten ervaringen geboden worden buiten de relatie- en/of werksituatie om. Begeleiding heeft pas een kans van slagen wanneer de partner zelf betrokken is bij zijn eigen, uit te zetten, pad. In geval van onverantwoord gedrag, moeten grenzen worden aangegeven en kan therapie nodig zijn.
