Die rellen zijn een hoopvol teken!

Die rellen zijn een hoopvol teken, vindt socioloog Willem Schinkel. ‘Eindelijk wordt de macht getart’

Nederland veroordeelt de gewelddadigheden van de afgelopen week. Socioloog en filosoof Willem Schinkel vindt de rellen juist een hoopvol teken: vooral jongeren pikken het niet meer. ‘Eindelijk wordt de macht uitgedaagd.’

Mark Rutte’s reactie op de ongeregeldheden na het ingaan van de avondklok liet zich deze week in drie woorden samenvatten: Aanpakken, dat tuig. En: “We gaan niet zoeken naar diepe sociologische betekenissen.”

auteur: Lodewijk Dros
datum: 29 januari 2021
website: https://www.trouw.nl/religie-filosofie/die-rellen-zijn-een-hoopvol-teken-vindt-socioloog-willem-schinkel-eindelijk-wordt-de-macht-getart~bdd5e503

De demissionair premier geeft, zegt hij zelf, wetenschappers alle ruimte. Bij nader inzien blijken die dan wel geneeskunde te moeten hebben gestudeerd. Tegenover sociologen is hij minder toeschietelijk: “Ik haat sociologenjargon”.

De Rotterdamse socioloog en filosoof Willem Schinkel (1976) is hoogleraar sociale theorie aan de Erasmusuniversiteit. Hij kijkt er niet van op. “Ik snap wel dat hij sociologische kennis niet waardeert, want die komt hem niet uit.”

Wat had Rutte gehoord als hij u had gebeld?
“Veel behoefte heb ik niet aan zo’n telefoontje, maar u vraagt ernaar. Ik had hem dan verteld dat wat hij nu in allerlei steden ziet, het effect is van de manier waarop hij met de pandemie omgaat. De regering heeft de politieke discussie daaruit weggehaald en de beslissingen en maatregelen overgelaten aan een managementteam, het Outbreak Management Team, met technische protocollen.”

Een virus is toch apolitiek?
“Dat lijkt zo, maar er is gekozen voor een strategie. Het kabinet koerst telkens aan op een situatie dat de nood te hoog is. Dan zeggen ze: de OMT-experts bevelen een avondklok aan. Wat ze niet vertellen is dat ze het erop aan hebben laten komen, de tweede golf zag je al maanden naderen.

“Zo haalde Rutte alle strijd uit de politiek. In reactie daarop gaan mensen de straat op. De rellen zijn de onbetaalde rekening van de politiek die haar taak – strijd over wat toch echt politieke keuzes zijn – heeft verzaakt. Eindelijk gebéurt er iets tegen de macht in.”

U bent eigenlijk wel content dat het ervan gekomen is. Maar wat vindt u van de rottigheid?
“Als u naar mijn kritiek op de relschoppers vraagt: de straat wordt overgenomen door rellende jongens en mannen. Daartegenover staan boeren, hooligans en politie. Het echte probleem is hier mannelijkheid.”

Verder is hij ‘persoonlijk niet blij met de vorm die dit protest heeft aangenomen’. “Je zult maar die mevrouw van de Primera in Den Bosch zijn. Maar door het verschrikkelijke heen zie ik iets gebeuren dat moest gebeuren: protest tegen het politieke.”

Wat is dat?
“Het politieke is dat er gekozen is om niet als in Singapore of Nieuw-Zeeland vroeg in te grijpen bij covid. En daar is in het parlement geen strijd over gevoerd. Zelfs nu we verkiezingen krijgen, lijkt de pandemie geen kwestie te zijn. Wel, daar denken al die mensen buiten Den Haag anders over. Ze zijn gefrustreerd. Vooral jongeren zijn in de steek gelaten. Ministeries hebben veel geld gestoken in bedrijven, maar het onderwijs moest het zelf maar zien te rooien, met thuislessen. Voeg daar structureel racisme en gentrificatie aan toe. Die jongeren kunnen geen kant op.”

De politiek filosofe en antropologe Femke Kaulingfreks becommentarieerde in deze krant het ongelikte rumoer van relschoppers, vaak met een migratieachtergrond, tijdens de eerste lockdown. Premier Rutte vond het ‘compleet zinloos, onacceptabel gedrag’ van ‘losgeslagen tuig waarvan de ouders niet ingrijpen’. Kaulingfreks zag er de zin wél van in, het was ‘straatpolitiek’ die ze bedreven, een dissonante stem waar politici naar zouden moeten luisteren. 

Bedoelt u dat?
“Zeker. Net als Kaulingfreks zeg ik niet dat ze allemaal politiek bewust zijn. En natuurlijk, zo’n rel krijgt een eigen dynamiek. Er zijn altijd wel jongeren die het leuk vinden om wat in de fik te steken. Toch beschouw ik dit niet primair als crimineel handelen, maar als een politieke reactie. Dát er gereld wordt, dat ze tegen het gezag zeggen: fuck you, dat is wel degelijk politiek. Wie dat niet ziet, heeft oogkleppen op.

“Ze sjouwen geen spandoeken mee, maar kijk maar eens naar wie het zijn: jongens die in arme wijken wonen, opgehokt in appartementjes. Er is huiselijk geweld en ze mogen niet meer naar buiten. Het zijn jongens op Zuid (Rotterdam, red.), geen jongens uit rijk Wassenaar. Het is dus wel degelijk politiek.”

Op Urk liep het ook uit de hand. Daar zijn de huizen niet klein en de mensen niet arm.
“Zeker, lokaal verschilt de situatie. Maar ook op Urk is het politiek. Ze uiten hun ongenoegen over politici die zich immuun maken voor tegenspraak. Dat komt er nu uit.”

Deze maand werd Schinkels De hamsteraar. Kritiek van het logistiek kapitalisme genomineerd voor de Socratesbeker, bestemd voor het beste filosofische boek van het jaar. Daarin betoogt hij dat we de hamsteraars – van het wc-papier in de eerste lockdown – niet moeten wegzetten als aso’s. Want ‘dan kunnen we niet leren van wat ze doen’. Schinkel vergelijkt daarbij de hamsteraar met de plunderaar die tijdens Amerikaanse Black Lives Matter-protesten winkels leegroofde. Volgens Schinkel zorgen ze beiden voor frictie, verstoren ze het kapitalistische systeem. En dat bevalt hem; plunderen heet zelfs ‘constructieve arbeid’.

Schinkel ergert zich aan de wijze waarop Nederland deze week viel over de relschoppers in steden en dorpen. De reacties waren opvallend eensgezind: media, boeren, hooligans en politici waren allemaal verontwaardigd over de eruptie van straatgeweld. De veroordeling ervan noemt Schinkel ‘burgerlijk’.

Wat kunnen we van plunderaars leren?
“Als je met je keurige gemoraliseer roept ‘Schande, schande!’, dan leer je er niets van. De les is; regering, er zitten consequenties aan de keuzes die je maakt, terwijl je tegelijkertijd voor politieke onenigheid daarover geen ruimte laat. Dan keren anderen zich tegen de macht.”

Dat spijt u niets, want, zo schreef u al in De hamsteraar, deze regering maakt zich tijdens de pandemie schuldig aan ‘necropolitiek’, beleid dat solt met leven en dood.
“Ze gaan daar cynisch mee om, ja, door de ic-capaciteit in ziekenhuizen leidend te laten zijn bij de te nemen maatregelen. Ze calculeerden sterfte in, duizenden doden, terwijl dat op die schaal niet nodig was. De keuze van West-Europese landen en de VS was om het virus maar wat te laten rondgaan, we grepen niet vroeg in. Zo namen we veel doden op de koop toe. Wat in de verzorgingshuizen is gebeurd, is misschien niet strafbaar maar wel misdadig. Zo doen neoliberalen aan gezondheidszorg, ze differentiëren naar risicogroep.”

In De hamsteraar formuleerde u uw afkeer van het kapitalistische systeem. Dat zou aan de basis liggen van de ellende waarin deze maatschappij verkeert. Maar we willen toch allemaal weer naar de Action, terug naar het oude normaal, en dus naar het kapitalisme?
“Dat denk ik ook. We beleven hier niet het begin van een opstand. Maar de rellen zijn wel een teken dat een grote groep mensen het niet meer pikt, omdat ze genaaid worden. Je moet werken om in het kapitalisme overeind te blijven, maar de maatregelen maken je het werken nu onmogelijk. Dat is een frictie die het kabinet ongedaan probeert te maken met autoritaire maatregelen. Zo houdt het kapitalisme zichzelf in stand. Ik vrees dat we terugkeren naar waar we vandaan kwamen. Maar we hebben in deze crisis gezien dat het anders kan: een staat die het loon van miljoenen op zich nam – vóór de pandemie was dat ondenkbaar, het druiste tegen de liberale geloofsartikelen in. Er is dus een werkbaar alternatief. En dat moet ook, want het kapitalisme plundert de aarde. We moeten toe naar een socialistisch systeem.”

Nu snap ik waarom Rutte u niet belt.
“Hij kan ook een burgerlijke socioloog bellen, dan krijgt hij een heel andere analyse.”

We draaien de tijd even vooruit: najaar 2021, het land is weer open. Is er dan iets over van wat u als een hoopvol teken zag, of zit Rutte’s ‘tuig’ zijn straf uit en schudt verder iedereen het stof van zijn schoenen?
“Dat laatste, vrees ik. Maar op de langere termijn is het kapitalisme niet houdbaar, we moeten er dus toch van af.”

Sinds hij een jaar geleden de campagnespeech hield voor Bij1 werpt Willem Schinkel zich op als een ideoloog van Sylvana Simons’ partij. Bij die gelegenheid voorzag hij deze partij ‘links van links’ van oneliners als ‘saboteren is belangrijker dan regeren’ en ‘niet regeren maar irriteren’. Schinkel sneerde tegen ‘de dialoog, het goede gesprek, er samen uitkomen’. Dat zou de heersende macht alleen maar in de kaart spelen en de beoogde verandering van het kapitalistische systeem belemmeren. 

Gaat u het mislukte werk van Troelstra – zijn oproep tot revolutie in 1918 – een eeuw later oppakken?
“Ik ben geen politicus, maar wetenschapper. Maar ik heb er wel voor gekozen om Bij1 langzaam te helpen groeien. Dan word je eerst belachelijk gemaakt, het zij zo. Maar aan deze orde moet een einde komen.”

Van Willem Schinkel verschijnt aanstaand voorjaar ‘Pandemocratie’, waarin hij zijn ideeën over de stand en de toekomst van de democratie uiteenzet. Zijn vorige boek, ‘De hamsteraar. Kritiek van het logistiek kapitalisme’, is genomineerd voor de Socratesbeker voor het beste filosofische boek van 2020. Volgens Trouw is het een echte eye opener.

Wil je meer weten over dit onderwerp?
Kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/tag/politiek/
Voor een overzicht kijk op: https://www.dinekevankooten.nl/archief/overzicht-great-reset-corona/