Kijken naar anderen is kijken naar mijzelf

De uitspraak “De manier waarop je naar anderen kijkt, zegt meer over jou dan over hen”, toegeschreven aan Carl Jung, heeft een diepere betekenis dan op het eerste gezicht lijkt. Het doet een beroep op zelfreflectie en roept de vraag op waarom we anderen vaak op een bepaalde manier waarnemen. Dit idee is niet alleen psychologisch, maar ook filosofisch en maatschappelijk relevant. Het herinnert ons eraan dat onze perceptie van anderen veel meer zegt over onze eigen psyche en onbewuste drijfveren dan over de mensen die we beoordelen.

Jung, projectie en de rol van het onbewuste
Carl Jung, grondlegger van de analytische psychologie, introduceerde het concept van projectie als een manier waarop mensen onbewuste delen van hun eigen psyche op anderen afschuiven. Hij geloofde dat we vaak onze eigen innerlijke conflicten, angsten en verlangens niet kunnen of willen erkennen en deze daarom op anderen projecteren. Wanneer we iemand bijvoorbeeld als “arrogant” bestempelen, kan dit betekenen dat we ons eigen gevoel van onzekerheid niet willen toegeven. In deze zin zegt de manier waarop we naar anderen kijken inderdaad meer over onszelf dan over de ander.

Jung zag het onbewuste niet alleen als een plek van onderdrukte verlangens, maar ook als een bron van potentieel voor persoonlijke groei en zelfontdekking. Het idee is dat we door onze projecties te onderzoeken, meer inzicht kunnen krijgen in onze eigen psyche en zo kunnen groeien richting individuatie — een proces van psychologische en spirituele integratie. In deze zin wordt onze manier van kijken naar anderen niet alleen een middel om onze eigen vooroordelen en overtuigingen te onderzoeken, maar ook een kans om onszelf beter te begrijpen.

Freud en de dynamiek van het onbewuste
Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, had een meer deterministische kijk op het onbewuste. Hij geloofde dat onze onbewuste verlangens en conflicten ons gedrag sterk beïnvloeden, vaak op manieren die we niet herkennen. Volgens Freud is projectie een belangrijk mechanisme waarbij we onze eigen innerlijke conflicten en onderdrukte verlangens afwijzen en op anderen projecteren. Het idee is dat als we bijvoorbeeld een sterke afkeer hebben van een bepaalde eigenschap bij iemand anders, dit kan wijzen op iets dat we zelf niet willen accepteren in ons eigen gedrag of karakter.

Freud’s benadering was gericht op het oplossen van deze conflicten door de psyché te verlichten en het onbewuste toegankelijk te maken. Hij benadrukte dat ons gedrag vaak gestuurd wordt door die diepere, onbewuste verlangens die we proberen te onderdrukken. Dit maakt de manier waarop we naar anderen kijken een indicatie van deze interne strijd, die in feite meer vertelt over onze eigen onbewuste verlangens dan over de mensen die we beoordelen.

Het filosofische en culturele perspectief
Beide psychologen erkennen dat de manier waarop we anderen waarnemen niet puur een objectieve waarneming is. Het wordt altijd beïnvloed door de lens van ons eigen onbewuste, onze cultuur, opvoeding en persoonlijke ervaringen. In deze zin heeft de uitspraak niet alleen psychologische, maar ook een culturele en filosofische dimensie. Onze perceptie van anderen wordt vaak gevormd door maatschappelijke normen en waarden, die van ons verwachten dat we mensen in bepaalde categorieën plaatsen of bepaalde eigenschappen toeschrijven. Het idee dat “wat je zegt, ben je zelf” is dan ook een reflectie van het feit dat onze uitspraken en oordelen over anderen vaak indirecte zelfportretten zijn.

In veel opzichten is onze manier van kijken naar anderen sterk beïnvloed door vooroordelen die door de maatschappij worden aangemoedigd. Of het nu gaat om etnische vooroordelen, genderstereotypen of sociale verwachtingen, we worden vaak onbewust geconditioneerd om anderen te zien volgens een bepaald kader. Dit kan onze relaties vertroebelen, doordat we niet de werkelijke, complexe mensen zien, maar alleen de beeldschermen die we in onze eigen gedachten hebben geprojecteerd.

Empathie, zelfreflectie en groei
De uitspraak van Jung nodigt ons uit tot zelfreflectie en empathie. Wanneer we oordelen over anderen, kunnen we onszelf afvragen: “Waarom kijk ik op deze manier naar deze persoon?” of: ‘Wat in mij bewondert of veroordeelt dit in mijzelf?’ Dit soort introspectie helpt ons niet alleen om onze eigen vooroordelen en projecties te herkennen, maar het opent de deur naar empathie en begrip. Het is pas wanneer we ons bewust worden van de invloeden die onze waarneming vormen, dat we in staat zijn om met meer compassie naar anderen te kijken.

Daarnaast biedt het ons de kans om de schaduwzijde van onszelf — de onderdrukte of ongewenste delen van onze psyche — te integreren. Jung’s idee van individutie moedigt ons aan om deze schaduwen te confronteren en te begrijpen, wat ons in staat stelt om vollediger te zijn in onze relaties met anderen. Wanneer we in staat zijn om onze eigen projecties te erkennen, kunnen we onze interacties met anderen op een dieper niveau beleven.

De impact op onze relaties en communicatie
De manier waarop we naar anderen kijken heeft een directe invloed op hoe we met hen communiceren en ons tot hen verhouden. Als we anderen constant beoordelen door de lens van onze eigen projecties, kunnen onze relaties oppervlakkig of conflictueus worden. Maar wanneer we in staat zijn om anderen met een open blik te benaderen, zonder vooroordelen, kunnen we meer authentieke en constructieve interacties aangaan.

De psychologische concepten die Jung en Freud aandragen, benadrukken het belang van zelfbewustzijn en het onderzoeken van de eigen psyche als essentiële stappen in het verbeteren van onze relaties. Dit gaat verder dan alleen het onderzoeken van de ander; het is een manier om onze eigen interne conflicten en waarden beter te begrijpen.

KORTOM: Wat zegt jouw blik over jou?
De uitspraak “De manier waarop je naar anderen kijkt, zegt meer over jou dan over hen” is een krachtige uitnodiging tot introspectie, die zowel door Jung als Freud wordt ondersteund. Beide psychologen benadrukken dat onze waarneming van anderen niet puur objectief is, maar altijd doorspekt is van onze eigen onbewuste verlangens, conflicten en culturele invloeden. Jung’s idee van projectie en Freud’s theorie over het onbewuste laten ons zien dat de manier waarop we anderen beoordelen vaak een weerspiegeling is van onze eigen interne dynamiek.

De uitspraak “Wat je zegt, ben je zelf” die we als kinderen vaak zeiden, raakt precies dezelfde kern. Onze woorden en oordelen over anderen zijn vaak indirecte zelfportretten. Het vraagt ons om onszelf af te vragen: wat zegt mijn oordeel over deze persoon, over mij? Door deze vraag te stellen, kunnen we ons niet alleen bevrijden van onbewuste projecties, maar kunnen we ook groeien in empathie en begrip voor anderen en onszelf.

Andere uitspraken van Carl Jung:

1) “Wie naar buiten kijkt, droomt; wie naar binnen kijkt, ontwaakt.”

2) “Alles wat ons irriteert aan anderen, kan ons leiden tot een beter begrip van onszelf.”

3) “De schaduw is de onbewuste kant van onze persoonlijkheid.”

4) “Wie zijn eigen demonen niet onder ogen ziet, zal ze projecteren op de wereld.”

5) “Het enige wat we in onszelf hebben dat een echte verandering kan bewerkstelligen, is de schaduw.“

6) “Niemand wordt inzicht door aan beelden van licht te denken, maar door bewustwording van innerlijke duisternis”

7) “De dingen die we in ons verbergen, is dat deel van onszelf waarvan we ons het minst bewust zijn“

8) “Het grootste en belangrijkste probleem in het leven is om jezelf te vinden.”

9) “Je kunt een probleem niet oplossen met dezelfde denkwijze die het heeft veroorzaakt.”

10) “De manier waarop je naar anderen kijkt, zegt meer over jou dan over hen.”

11) “Er is geen geboorte van bewustzijn zonder pijn”

12) “Waar liefde heerst, is er geen wil tot macht en waar macht overheerst ontbreekt de liefde.”

13) “Als we het kind willen veranderen, moeten we eerst onszelf veranderen,”