Onthullen van een misdrijf

Wie is Edward Snowden?
Edward Snowden is een voormalige medewerker van de Amerikaanse nationale inlichtingendienst (NSA) die wereldwijd bekend werd vanwege zijn onthullingen in 2013 over de massale afluister- en surveillancepraktijken van de Amerikaanse overheid. Als systeembeheerder en aannemer bij de NSA kreeg Snowden toegang tot gevoelige documenten die aantonden dat de NSA wereldwijd telecommunicatie, internetverkeer en privégegevens van miljoenen mensen zonder hun toestemming verzamelde. Nadat hij deze informatie openbaar maakte, vluchtte Snowden naar Hongkong en later naar Rusland, waar hij asiel kreeg. Zijn onthullingen leidden tot een wereldwijd debat over privacy, burgerrechten en de rol van overheden in surveillance.

Waarom deed hij deze uitspraak?
De uitspraak die je noemt, “Wanneer het onthullen van een misdrijf wordt behandeld als het plegen van een misdrijf, dan wordt u geregeerd door criminelen,” is een kritiek op de manier waarop de autoriteiten omgaan met klokkenluiders en degenen die misstanden onthullen. Snowden sprak deze woorden om aan te geven dat de mensen die misdaden of onethische praktijken binnen een systeem blootstellen (zoals hij zelf deed) vaak behandeld worden als criminelen, terwijl de werkelijke misdadigers – in zijn geval de autoriteiten die onrechtmatig toezicht houden op burgers – niet worden vervolgd.

Wat bedoelde hij er mee?
Met deze uitspraak wilde Snowden benadrukken dat in een rechtsstaat, waar gerechtigheid en ethiek belangrijk zijn, degenen die misdaden of schadelijk gedrag van overheden of grote instellingen onthullen, beschermd moeten worden. Echter, als de onthullers (klokkenluiders) zelf vervolgd of bestraft worden, betekent dit volgens Snowden dat de rechtvaardigheid en ethiek in het systeem ernstig verstoord zijn. In wezen waarschuwde hij dat wanneer degenen die misdaden aan het licht brengen worden bestraft, het systeem zelf corrupt is en de mensen in macht feitelijk als criminelen moeten worden beschouwd.

Snowden’s uitspraak weerspiegelt zijn overtuiging dat de acties van de Amerikaanse overheid, in het geheim bespioneren van burgers, een ernstige schending van de grondrechten zijn. Hij vond dat de klokkenluiders die dergelijke schendingen onthulden, beschermd en geprezen moesten worden in plaats van vervolgd, omdat hun acties het bewustzijn vergrootten over de misstanden binnen het systeem.

Snowden Stipt met zijn uitspraak iets aan dat we tegenwoordig vaak zien, namelijk de neiging om mensen die kritisch zijn of misstanden aan de kaak stellen, te marginaliseren of in diskrediet te brengen. In veel gevallen worden deze mensen, vaak aangeduid als klokkenluiders of kritische denkers, beschuldigd van het verspreiden van “samenzweringstheorieën” of worden ze simpelweg genegeerd, zelfs wanneer hun zorgen legitiem zijn.

Deze tendens kan een reactie zijn op de angst voor verlies van controle of macht door de autoriteiten of gevestigde belangen. Wanneer iemand bijvoorbeeld systemische problemen, corruptie of misbruik van macht aan de kaak stelt, kan het voor degenen in machtsposities een bedreiging vormen. In plaats van serieus in te gaan op de zorgen of de zaak grondig te onderzoeken, wordt het makkelijker om de persoon te stigmatiseren of belachelijk te maken.

Daarnaast is er in de huidige tijd, met de opkomst van sociale media en de snelgroeiende informatiestromen, een grotere verdeeldheid ontstaan over wat als “waarheid” wordt beschouwd. Wat voor de ene persoon een legitieme kritische vraag is, kan voor een ander een ongefundeerde bewering of zelfs een “complottheorie” lijken. De line tussen gezonde scepsis en onterecht wantrouwen is vaak vaag, wat leidt tot misverstanden en een verwarrende discussie over waar de waarheid ligt.

Het gevaar van het label “complotdenker”
Wanneer iemand het label van “complotdenker” krijgt opgeplakt, kan dat de hele discussie verstoren en mensen ontmoedigen om kritische vragen te stellen. Het leidt vaak tot een afname van de ruimte voor open dialoog en een gebrek aan bereidheid om ongemakkelijke waarheden te onderzoeken. Dit heeft het potentieel om de vrijheid van meningsuiting en het democratisch debat te ondermijnen.

Dit is precies waar Snowden ook op wijst: wanneer het systeem mensen bestraft die misstanden of onethisch gedrag aan de kaak stellen, kunnen de werkelijke misdaden of misstanden doorgaan zonder voldoende toezicht of discussie. Zijn punt is dus dat een systeem dat kritische stemmen onderdrukt en beschuldigt, zichzelf in feite ondermijnt en de ruimte voor gerechtigheid en transparantie verkleint.

In een gezonde democratie zouden kritische vragen, mits goed onderbouwd, niet alleen geaccepteerd moeten worden, maar ook zorgvuldig onderzocht en besproken moeten worden, zonder dat degenen die dergelijke vragen stellen onmiddellijk in een kwaad daglicht worden gesteld.

De afgelopen vijf jaar in Nederland waren er verschillende zaken die aanvankelijk als “complotten” of “ongegronde theorieën” werden beschouwd, maar later bleken ze waarheid of basis te bevatten. Hieronder staan 15 voorbeelden van dergelijke gevallen:

1. Toeslagenaffaire

Complot: De Nederlandse overheid zou op grote schaal ouders onterecht beschuldigen van fraude met kinderopvangtoeslag, wat leidde tot vernietigende gevolgen voor de betrokkenen.
Waarheid: De Toeslagenaffaire bleek inderdaad te bestaan, en duizenden ouders werden onterecht beschuldigd en financieel benadeeld door de Belastingdienst. Het leidde tot politieke verantwoording en de val van het kabinet.

2. De uitrol van 5G en gezondheid

Complot: Sommige mensen beweerden dat de uitrol van 5G een negatieve invloed zou hebben op de gezondheid, met name het versterken van kankerrisico’s.
Waarheid: Er zijn wel degelijk zorgen over de lange-termijngezondheidseffecten van 5G-technologie, hoewel het wetenschappelijke bewijs nog steeds gemengd is, vanwege belangenverstrengeling bij de geldschieters. De bezorgdheid over mogelijke gezondheidsrisico’s kreeg meer aandacht, vooral door berichten van wetenschappers die vroegen om meer onderzoek.

3. De invloed van Big Pharma op de COVID-19-pandemie

Complot: Er werd beweerd dat farmaceutische bedrijven zoals Pfizer en Moderna de COVID-19-pandemie zouden gebruiken om enorme winsten te maken, ten koste van de volksgezondheid.
Waarheid: Duidelijk werd dat farmaceutische bedrijven aanzienlijk profiteerden van de verkoop van vaccins, en er ontstond bezorgdheid over de transparantie van de contracten tussen overheden en bedrijven.
1. Pfizer
Pfizer, samen met zijn partner BioNTech, was een van de grootste producenten van COVID-19-vaccins. De schattingen voor de winst uit de verkoop van het Pfizer/BioNTech-vaccin variëren, maar volgens Pfizer’s eigen rapporten:
2021: Pfizer maakte ongeveer $36 miljard aan omzet uit de verkoop van het COVID-19-vaccin in 2021.
2022: De vaccinverkopen brachten Pfizer naar schatting $34 miljard in dat jaar.
Winst: Van de totale omzet uit vaccinverkoop ging een groot deel naar winst, aangezien de marges op vaccins relatief hoog waren. Pfizer rapporteerde dat de winstgevendheid van het vaccin bijdroeg aan een aanzienlijke stijging van hun totale winst in 2021 en 2022.
2. Moderna
Moderna, het bedrijf achter het mRNA-vaccin dat het COVID-19-vaccin produceert, heeft eveneens enorme winsten behaald:
2021: Moderna’s omzet uit vaccinverkoop in 2021 was ongeveer $18,5 miljard.
2022: In 2022 was de omzet gedaald tot ongeveer $7,4 miljard, omdat de vraag naar vaccins afnam en de concurrentie toenam.Winst: Moderna behaalde in 2021 een recordwinst van $12,2 miljard, voornamelijk door de verkoop van zijn COVID-19-vaccin.
3. Johnson & Johnson
Johnson & Johnson, dat het COVID-19-vaccin met één dosis produceert, zag ook aanzienlijke opbrengsten uit de verkoop van zijn vaccin:
2021: Johnson & Johnson maakte ongeveer $2,4 miljard aan omzet uit de verkoop van het vaccin in 2021.
2022: De vaccinverkoop van Johnson & Johnson was aanzienlijk lager in 2022, met een omzet van ongeveer $1,6 miljard.
4. AstraZeneca
AstraZeneca, dat het COVID-19-vaccin ontwikkelde in samenwerking met de Universiteit van Oxford, besloot zijn vaccin tegen kostprijs aan te bieden voor lagere-inkomenslanden, wat resulteerde in lagere winsten in vergelijking met andere bedrijven die commerciële prijzen hanteerden:
2021: AstraZeneca rapporteerde ongeveer $3,5 miljard aan inkomsten uit de verkoop van zijn vaccin.
2022: De opbrengsten waren lager, met een geschatte $1,6 miljard in 2022, doordat de vraag naar vaccinaties afnam.
5. Sanofi/GSK
Sanofi en GSK (GlaxoSmithKline) zijn later gekomen met hun COVID-19-vaccin, maar hebben ook winsten gegenereerd uit vaccinverkoop:
2021-2022: De opbrengsten van deze vaccins waren aanzienlijk lager dan die van bedrijven zoals Pfizer en Moderna, maar Sanofi verwachtte rond $1 miljard aan opbrengsten.
En dan hebben we het nog niet gehad over de deals die door overheden met Big Pharma heeft gesloten.

4. Overheidsafluisterpraktijken tijdens de coronamaatregelen

Complot: Sommigen beweerden dat de overheid tijdens de coronamaatregelen onterecht burgers afluisterde en hun privacy schond.
Waarheid: Er kwam een debat op gang over de bescherming van persoonlijke gegevens en privacy, vooral over het gebruik van apps en het verzamelen van data voor contacttracing en vaccinatie-informatie.

5. Gaswinning in Groningen en de schade aan huizen

Complot: Er werd beweerd dat de overheid de schadelijke gevolgen van gaswinning in Groningen voor de inwoners opzettelijk bagatelliseerde en niet genoeg actie ondernam om de schade te vergoeden.
Waarheid: Het bleek dat er jarenlang onvoldoende werd gedaan om de schade te vergoeden, en de overheid moest uiteindelijk met een compensatiepakket komen voor de Groningers. De gaswinning werd ook stopgezet.

6. De vaccinatieplicht en overheidsoverreach

Complot: Sommige mensen geloofden dat de overheid zou proberen een verplichte vaccinatie-inspanning door te voeren, wat zou leiden tot een inbreuk op persoonlijke vrijheid.
Waarheid: Er werd inderdaad een grote discussie gevoerd over vaccinatieplicht en de mogelijke inperkingen van individuele rechten in verband met de coronamaatregelen. Dit leidde tot protesten.

7. De rol van de WHO in de COVID-19-pandemie

Complot: Er werd beweerd dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in het begin van de pandemie niet transparant was over de ernst van het virus en te lang wachtte met ingrijpen.
Waarheid: Later werden er wel degelijk vragen gesteld over de initiële reactie van de WHO op de pandemie en over de mogelijke vertragingen bij het communiceren van kritische informatie. De WHO verklaarde COVID-19 op 11 maart 2020 officieel als een pandemie, wat in lijn was met de gewijzigde definitie uit 2009. Deze verklaring werd gedaan nadat het virus zich wereldwijd verspreidde en landen op verschillende continenten begon te treffen, hoewel het sterftecijfer relatief variabel was, afhankelijk van het land en de gezondheidsomstandigheden. De wijziging werd gedaan omdat de WHO vaststelde dat de traditionele definitie, die de nadruk legde op de ernst van de ziekte (zoals bijvoorbeeld de sterftecijfers), niet altijd effectief was bij het beoordelen van nieuwe infectieziekten. Het was van belang om de geografische spreiding van een ziekte in overweging te nemen, aangezien sommige ziekten wereldwijd kunnen verspreiden zonder een groot sterftecijfer te veroorzaken, zoals in het geval van de H1N1-griep.

8. De situatie rond de boerenprotesten

Complot: Er werd gezegd dat de overheid bewust boeren zou onderdrukken en hun belangen zou negeren in de naam van klimaatmaatregelen, vooral rond stikstofdoelen.
Waarheid: Het stikstofbeleid leidde tot massale boerenprotesten en een nationaal debat over de impact van de maatregelen. Het werd duidelijk dat het beleid veel spanningen veroorzaakte, vooral in landelijke gebieden. Hoewel de landbouwsector een bijdrage levert aan emissies, is het vaak gemakkelijker om boeren aan te wijzen als de belangrijkste vervuiler vanwege hun zichtbaarheid en directe impact op de natuur. Tegelijkertijd blijven andere grotere vervuilers, zoals de industrie, vervoer, en fossiele brandstoffen, vaak buiten het debat. Dit komt deels door politieke, economische en maatschappelijke factoren, en de manier waarop het klimaatdebat wordt gevoerd.

9. Aanzet tot centralisatie van de gezondheidszorg

Complot: Sommigen waarschuwden dat de gezondheidszorg steeds meer zou worden geprivatiseerd en gecentraliseerd, met grote gevolgen voor de toegankelijkheid en de prijsstijging van de zorgkosten.
Waarheid: In de afgelopen jaren is de centralisatie van de zorg en de groei van private zorgbedrijven inderdaad een hot topic geworden, en steeds meer mensen maken zich zorgen over de betaalbaarheid en toegankelijkheid van zorg.

10. De invloed van multinationals op het beleid

Complot: Er werd gezegd dat grote multinationals invloed uitoefenden op politiek beleid, vooral op het gebied van belastingheffing en milieu-voorschriften.
Waarheid: Er kwamen verschillende onthullingen over belastingontwijking door grote bedrijven, zoals in de “Pandora Papers” en “LuxLeaks”, wat aantoont dat bedrijven vaak belastingdruk trachten te ontwijken en invloed uitoefenen op de beleidsvorming.

11. Het gebruik van persoonlijke gegevens door sociale media

Complot: Er werd beweerd dat sociale mediaplatforms zoals Facebook en Instagram onterecht persoonlijke gegevens van gebruikers verzamelden en deze verkocht aan derden zonder toestemming.
Waarheid: Na de onthullingen van verschillende datalekken en schandalen (zoals Cambridge Analytica) bleek dat bedrijven inderdaad massaal persoonlijke gegevens verzamelden en gebruikten, vaak zonder de juiste toestemming van gebruikers.

12. De toekomst van de euro en de Europese Unie

Complot: Er werd gewaarschuwd dat de euro en de Europese Unie zelf in gevaar zouden komen door politieke instabiliteit en onhoudbare schulden.
Waarheid: De eurozone vertoonde inderdaad tekenen van instabiliteit, vooral tijdens de coronacrisis, en de EU kampt met interne verdeeldheid, wat leidde tot steeds meer kritiek op de werking van de EU.

13. Het klimaatbeleid en de rol van de overheid

Complot: Er werd beweerd dat de overheid klimaatmaatregelen zou gebruiken als een excuus om belastingverhogingen en andere economische beperkingen door te voeren.
Waarheid: Er ontstond inderdaad een debat over de kosten van klimaatmaatregelen, en deze maatregelen bleken onterecht zwaar te drukken op gewone burgers, vooral op het platteland.

14. De werkelijke rol van de media in politieke verslaggeving

Complot: Er werd beweerd dat de media niet altijd objectief berichtten over politieke kwesties en soms bepaalde belangen dienden of bepaalde verhalen negeerden.
Waarheid: Dit werd bevestigd door kritiek op de media, zoals het selectief verslaan van bepaalde onderwerpen, vooral in de context van politieke campagnes en de coronamaatregelen en het ene naratief dat overal werd herhaald zonder kritische vragen. Die kritische vragen werden weg gezet als complotdenken.

In al deze gevallen werden aanvankelijke bezorgdheden, waarschuwingen of beweringen die door sommige mensen als “complotten” werden gezien, later ondersteund door feiten of ontstonden er steeds grotere zorgen die op bredere schaal erkend werden. Het benadrukt het belang van kritische vraagstellingen, vooral wanneer het gaat om machtige instituties en beleidsbeslissingen.ording van zowel de overheid als grote instellingen.