Geweldloos reageren

In relaties – of het nu gaat om vriendschappen, familiebanden of romantische partnerschappen – kunnen er momenten komen waarop mens A aangeeft iets van mens B niet leuk te vinden. Deze situaties kunnen ongemakkelijk aanvoelen, vooral wanneer emoties hoog oplopen. Hoe kan mens B het beste reageren in zo’n situatie, zonder zichzelf te verliezen in zijn eigen emoties of meteen defensief te worden? Het antwoord ligt in de praktijk van Geweldloze Communicatie (GC). Dit biedt een krachtig kader waarmeemens B kan leren luisteren, reageren en empathie tonen zonder zijn eigen standpunt onmiddellijk op te dringen.

Wat is Geweldloze Communicatie?

Geweldloze Communicatie (GC) is ontwikkeld door Marshall Rosenberg en draait om het idee dat we, om effectief met elkaar te communiceren, eerst moeten begrijpen wat we zelf ervaren, en dat we daarna op een geweldloze manier met anderen kunnen communiceren. GC stelt ons in staat om met elkaar in verbinding te blijven, zelfs als er onenigheid is. Het is gebaseerd op vier pijlers:

1. Waarnemen zonder te oordelen:
   In plaats van direct te reageren op wat we denken dat de ander bedoelt, moeten we proberen objectief te kijken naar wat er feitelijk is gezegd.
2. Erkenning van gevoelens:
   Het erkennen en benoemen van je eigen gevoelens en die van de ander, zonder schuld of kritiek.
3. Behoeften identificeren:
   Begrijpen welke onderliggende behoeften er zijn die achter de gevoelens schuilgaan.
4. Verzoek doen:
   In plaats van eisen te stellen, wordt er een verzoek gedaan om tegemoet te komen aan de behoeften.

Met deze principes in gedachten, gaan we dieper in op hoe een mens B (vanaf nu als voorbeeld man B) kan reageren wanneer een mens A (vanaf nu als voorbeeld vrouw A) zegt dat hij iets van hem niet leuk vindt.

Stap 1: Stel je innerlijke reactie uit

De eerste en misschien wel moeilijkste stap voor man B is om zijn eigen innerlijke reactie uit te stellen. Het is volkomen natuurlijk om je direct defensief te voelen wanneer je hoort dat je gedrag, woorden of acties niet goed ontvangen worden door vrouw A. De automatische reactie is vaak om jezelf te verdedigen of de ander te overtuigen van je eigen gelijk. In Geweldloze Communicatie echter gaat het niet om het verdedigen van je eigen standpunt, maar om echt luisteren naar wat de ander te zeggen heeft.

Voorbeeld: Vrouw A zegt: “Ik voel me gekwetst door de manier waarop je gisteren tegen me praatte.”
Man B kan de neiging hebben om meteen te zeggen: “Ik bedoelde het niet zo!” of “Je overdrijft!”.
In plaats daarvan kan hij proberen zijn impuls om te reageren uit te stellen en zich te concentreren op de gevoelens en behoeften die de vrouw uitdrukt.

Stap 2: Luister actief en zonder oordeel

In plaats van meteen te reageren, kan man B proberen actief te luisteren. Dit houdt in dat hij niet alleen de woorden hoort die vrouw A zegt, maar ook probeert te begrijpen wat er achter die woorden zit. Geweldloze Communicatie moedigt aan om waarnemingen zonder oordeel te doen. Dit betekent dat man B niet meteen moet aannemen dat vrouw A hem bekritiseert of hem de schuld geeft, maar dat hij zich richt op wat zij daadwerkelijk zegt en wat haar emotionele ervaring is.

Voorbeeld: Vrouw A zegt: “Ik voelde me niet gerespecteerd toen je me voor mijn vrienden uitschold.” In plaats van te denken: “Maar ik was gewoon boos!” of “Ze begrijpt het niet”, kan man B. vragen: “Kun je me meer vertellen over hoe dat voor jou voelde?” Dit laat zien dat hij echt geïnteresseerd is in haar ervaring en bereid is om te luisteren.

Een ander krachtig hulpmiddel is om de woorden van de ander te herformuleren, wat vrouw A het gevoel geeft dat ze gehoord wordt.
Voorbeeld van herformuleren: “Als ik het goed begrijp, voel je je gekwetst omdat je vond dat ik je niet respecteerde toen ik boos werd voor je vrienden. Klopt dat?”
Deze stap is van cruciaal belang, omdat het vrouw A helpt zich gehoord en begrepen te voelen, en het zorgt ervoor dat man B zelf geen aannames maakt en geen dingen voor haar invult.

Stap 3: Erken de gevoelens

Nu man B heeft geluisterd en vrouw A’s boodschap heeft begrepen, is het tijd om de gevoelens te erkennen die achter haar woorden schuilgaan. In Geweldloze Communicatie is het van essentieel belang dat gevoelens niet worden beoordeeld of genegeerd, maar dat ze serieus genomen worden.

Voorbeeld: In plaats van de gevoelens van vrouw A te minimaliseren (“Het is toch niet zo erg!”), kan man B zeggen: “Ik begrijp dat je je gekwetst voelt. Dat was absoluut niet mijn bedoeling.”

Het erkennen van de gevoelens van de ander is een sleutel om een open gesprek te voeren, omdat het vrouw A laat zien dat man B haar emotionele ervaring serieus neemt. Dit is een vorm van empathie, waarin man B zich probeert in te leven in hoe vrouw A zich voelt.

Stap 4: Onderzoek de onderliggende behoeften

Gefundeerd op haar gevoelens, is de volgende stap het begrijpen van de onderliggende behoeften. Geweldloze Communicatie leert ons dat al onze gevoelens voortkomen uit onvervulde behoeften. Door deze behoeften te achterhalen, kan man B begrijpen waarom vrouw A zich gekwetst voelt en kan hij samen met haar werken aan een oplossing die tegemoetkomt aan die behoefte.

Voorbeeld: Vrouw A heeft aangegeven zich gekwetst te voelen door de manier waarop de man tegen haar sprak. De onderliggende behoefte kan respect of waardering zijn. De man kan dit verduidelijken door te vragen: “Wat had je nodig op dat moment, zodat je je gerespecteerd zou voelen?”

Het doel van deze stap is niet om de vrouw te “verplichten” haar behoeften duidelijk te maken, maar om haar ruimte te geven om die behoeften te benoemen. Dit bevordert een open en eerlijke dialoog, waarbij de man zijn eigen verlangens en behoeften even opzij zet om zich volledig te richten op wat de vrouw nodig heeft.

Stap 5: Doe een verzoek in plaats van een eis

In plaats van vrouw A te zeggen wat hij denkt dat ze zou moeten doen of hoe ze zich zou moeten voelen, kan man B haar vragen of er iets is wat hij kan doen om tegemoet te komen aan haar behoeften. Het verzoek moet open en niet-dwingend zijn, en het moet ruimte bieden voor haar eigen keuze.

Voorbeeld: “Wat zou je van mij willen in een situatie als deze? Is er iets wat ik kan doen om te zorgen dat je je meer gerespecteerd voelt?”
Door een verzoek te doen, geeft man B vrouw A de mogelijkheid om actief deel te nemen aan de oplossing, wat de kans vergroot dat er gezamenlijk een constructieve manier wordt gevonden om met de situatie om te gaan.

Conclusie: Het belang van empathie en actief luisteren

Het is niet altijd gemakkelijk om een reactie uit te stellen en zonder oordeel te luisteren naar iemand die zegt iets niet leuk te vinden. Maar door de principes van Geweldloze Communicatie toe te passen, kan mens B leren om zich niet te laten leiden door zijn eigen reacties, maar om daadwerkelijk te luisteren naar de ander. Dit leidt niet alleen tot meer begrip en verbinding, maar versterkt ook de relatie door het tonen van respect en empathie. In plaats van in de verdediging te schieten, kan mens B zo een diepe verbinding met vrouw A aangaan en samen zoeken naar een oplossing die voldoet aan de behoeften van beiden.

Normaal gesproken zien we in het dagelijks leven dat de manier waarop mens B reageert op mens A die aangeeft iets van hem (/haar) niet leuk te vinden, vaak onbewust bijdraagt aan een “welles-nietes” spelletje. Dit gebeurt wanneer mens B in plaats van rustig te luisteren en te proberen de situatie vanuit de visie van mens A te begrijpen, in de verdediging schiet of zijn eigen standpunt probeert te beargumenteren. Dit kan de communicatie verergeren en uiteindelijk leiden tot een vicieuze cirkel van wederzijdse misverstanden en frustraties.

Hoe kan een mens makkelijk gesproken reageren?

1. Verdedigen van zichzelf of zijn gedrag:
   De man kan direct proberen te verantwoorden waarom hij iets heeft gezegd of gedaan. Hij kan bijvoorbeeld zeggen: “Ik bedoelde het niet zo!” of “Je overdrijft echt.” Dit roept vaak een reactie van de vrouw op, die zich mogelijk niet gehoord voelt en haar gevoelens verder probeert uit te leggen. Dit kan de situatie verergeren, omdat beide partijen zich niet begrepen voelen.
2. Afwijzen of bagatelliseren van de gevoelens van de vrouw:
   Wanneer de man de gevoelens van de vrouw niet serieus neemt en zegt: “Het was toch niet zo erg?” of “Jij stelt je aan,” minimaliseert hij haar emoties. Dit kan de vrouw het gevoel geven dat haar gevoelens niet belangrijk zijn, wat haar kan aanzetten tot een verdere verdediging van haar standpunt. Dit creëert een cyclus van “welles-nietes,” waarbij beide partijen proberen hun gelijk te halen.
3. Richten op de inhoud in plaats van de emotie:
   Soms reageert de man door zich enkel te concentreren op wat er feitelijk gezegd is, in plaats van in te gaan op hoe de vrouw zich voelt. Hij kan bijvoorbeeld zeggen: “Dat heb ik helemaal niet gezegd,” of “Je hebt het verkeerd begrepen.” Hierdoor wordt de vrouw niet gehoord in haar emotionele ervaring, wat leidt tot frustratie aan haar kant en kan resulteren in een verhoging van de spanning.
4. Kritiek op de vrouw’s manier van communiceren:
   Soms kan de man, in plaats van te luisteren naar de vrouw, kritiek hebben op de manier waarop ze zich uitdrukt. Bijvoorbeeld: “Waarom zeg je het niet gewoon duidelijk?” of “Waarom moet je altijd zo emotioneel zijn?” Dit kan de vrouw het gevoel geven dat haar communicatie niet goed genoeg is, wat het gesprek verder escaleert en zorgt voor een vicieuze cirkel van misverstanden en defensieve reacties.
5. Gebruik van ironie of sarcasme:
   Als de man zich ongemakkelijk voelt, kan hij reageren met sarcasme of ironie. Dit kan een manier zijn om de situatie te ontlopen of de spanning te verlichten, maar het draagt vaak niet bij aan de oplossing van het probleem. Het kan de vrouw zelfs het gevoel geven dat haar gevoelens niet serieus worden genomen, wat de situatie verder verhardt.

Het resultaat: Het welles-nietes spel

Wanneer een man op een van bovenstaande manieren reageert, kan dit snel leiden tot een welles-nietes dynamiek. In plaats van het gesprek te richten op het begrijpen van de gevoelens en behoeften van de vrouw, ontstaat er een patroon van tegenreacties en verdedigen. Beide partijen voelen zich vaak niet gehoord, en dit kan escaleren in een vicieuze cirkel van kritiek, defensieve reacties en wederzijds onbegrip.

De vrouw voelt zich mogelijk geneigd om haar gevoelens krachtiger uit te drukken om gehoord te worden, terwijl de man in een positie komt waarin hij zich aangevallen voelt en probeert te rechtvaardigen waarom hij handelde zoals hij deed. Dit kan het gesprek verder verplaatsen van het inhoudelijke conflict naar een persoonlijk conflict, wat leidt tot frustratie aan beide zijden.

Geweldloze Communicatie als oplossing

In plaats van de bovenstaande reacties, zou een man zich kunnen richten op het luisteren naar de gevoelens en behoeften van de vrouw, zonder direct in de verdediging te schieten. Dit kan de dynamiek veranderen van een welles-nietes gesprek naar een open en empathisch gesprek, waarin beide partijen zich gehoord en begrepen voelen. De sleutel is het uitstellen van de eigen reacties, het actief luisteren naar de ander en het erkenning geven aan de gevoelens van de vrouw zonder deze meteen te bagatelliseren of af te wijzen.

N.B. In dit artikel is vrouw A en man B gebruikt om het onderscheidt te maken tussen de personen. Het gaat hier niet om de daadwerkelijke man/vrouw verschillen!