Hoogbegaafd – een eigen methode (casus Nanette)

Nanette, een mooie vrouw
Hoe zit dat toch met hoogbegaafden die het helemaal niet zo gemakkelijk hebben gehad op de lagere en/of middelbare school. Die niet uitblonken, maar wel aardige resultaten haalden. Uiteindelijk blijken ze vast te lopen en in de psychiatrie terecht te komen.
In mijn praktijk kom ik diverse hoogbegaafden tegen die zich niet hoogbegaafd durven te noemen omdat ze zichzelf niet als succesvol hebben ervaren op de lagere en middelbare school.
Veel hoogbegaafden zijn zoals de film ‘Ice Age 2’ laat zien: de Mammoet denkt een Buidelrat te zijn en zo te moeten doen.

Nanette is er zo een. Zij worstelt enorm met het leven en vindt zelf dat het haar maar niet lukt het leven te leven. Anderen mensen die naar haar kijken zullen daar anders over denken. Zij zien een mooie, prachtig geklede, gastvrije vrouw, getrouwd met een succesvolle zakenman, een schitterend huis en leuke kinderen. Achter de voordeur huilt ze, zucht ze, worstelt ze.

Al pratende komen we er samen uit en ontrafelen we haar leven aan de hand van haar levenslijn. We zien dan een meisje op de lagere school die gewoon de rekensommen maakt. Niemand ziet dat in haar hoofd een ingewikkelde structuur wordt opgebouwd. Want ze kon al lezen en rekenen toen ze in groep 3 kwam, maar dat wist niemand. De sommen die zij kreeg, waren te eenvoudig, maar dat kon niet. Tegen haar was gezegd dat het in groep 3 leuk zou worden! Ze zag er met hoge verwachtingen naar uit. Maar wat ze aangeboden kreeg, begreep ze blijkbaar niet. Als ze alleen keek naar de som wist ze het antwoord. Dat zou wel fout zijn. Want anderen kinderen deden dat anders.

Dus ging ze een eigen methode ontwikkelen en zo werd de basis gelegd voor haar perfectionisme en dwangmatig gedrag. Ze zag de som (inhoud) en ging van zichzelf allerlei eisen stellen zodat ze daar als het ware dezelfde tijd over deed als de kinderen om haar heen. Ze vertraagde door de som heel netjes op te schrijven, daarna moest elke letter of cijfer dezelfde dikte inkt hebben en dezelfde grootte. Daarna moest ze zoveel cijfers of letters in 1 ademhaling kunnen opschrijven. Vervolgens probeerde ze daarbij het schrijftempo van haar buurvrouwen over te nemen, maar omdat deze verschillend waren, moest zij daar tussen in zitten en ook op haar ademhaling letten. Daarna probeerde ze ook op de juf te letten. Als die opkeek, mocht zij niet schrijven. Vervolgens mocht ze alleen schrijvend bezig zijn als de zon op bepaalde punten in het lokaal scheen, maar als dan een ander kind kuchte, dan mocht dat weer niet.

Iedereen die de oorzaak van dit gedrag niet kent zal zich hierover verbazen en denken dat er iets psychiatrisch mis is met dit kind. Niemand zal er aan denken dat dit kind er alleen maar bij probeert te horen en probeert te leven zoals haar klasgenootjes (die spiegelbeelden zouden moeten zijn) het doen. Omdat ze ziet dat anderen kinderen het gewoon vinden om sommen te maken of zo te lezen, maakte ze het voor zichzelf aannemelijk dat die dat wel op die manier moeten doen, want anders kon je niet zo lang over de inhoud doen.

U kunt zich voorstellen dat de binnenwereld van dit kind, naar mate ze verder komt op de lagere en later de middelbare school, vol komt te zitten met allerlei regeltjes. Uiterlijk geeft ze de indruk het tempo net bij te kunnen houden. Maar innerlijk is ze voortdurend methodes aan het bedenken om te lijken op haar leeftijdgenoten. Ergens gaat dit kind achterlopen en vastlopen. Als het al niet, zoals Nanette, in de 3de klas van de middelbare school vastgedraaid is in een depressief.
Nanette krijg psychotherapie om uit die depressie te komen, zonder dat gekeken wordt naar de oorzaak van de depressie, nl. haar aanpasgedrag door haar hoogbegaafdheid. Haar schoolprestaties leiden er niet onder, maar zijn gemiddeld, en niemand vraagt zich af hoe dat kan. Vanaf de 5de klas houdt Nanette, als oudste dochter, haar gezin thuis draaiende omdat haar moeder ziek is geworden en haar vader vooral veel werkt. Ze spijbelt regelmatig omdat ze dan iets met een van de jongere kinderen moet doen. Maar ondanks haar depressie, haar zorg voor het gezin haalt ze zonder zichtbare problemen met middelmatige cijfers haar VWO 6. De omgeving kijkt daar niet van op.

Op de universiteit gaat het fout. Haar dwangmatige gedachten zijn zo groot dat ze niet hoort wat er gezegd wordt. Haar perfectionisme is zo groot dat ze vaak een tentamen aan zich voorbij laat gaan, omdat ze zegt het toch niet te zullen halen. Men vraagt zich af of zij met haar psychische problemen (en medicijnen) wel geschikt is voor de universiteit. Ze krijgt het advies een HBO-opleiding te gaan doen. Ze doet die opleiding op dezelfde manier waarop zij haar middelbare school opleiding deed. Maar als ze in het laatste jaar zit, krijgen de angst en paniek van de universiteit (lees dwang en perfectionisme) weer de overhand. De stages lopen niet goed, omdat ze door dwang zo in haar eigen wereld zit dat ze alles tientallen keren overdenkt voordat ze wat doet. Ze stopt met haar studie omdat ze al die gedachten niet op papier krijgt voor de scriptie. Ze gaat toch een andere studie beginnen en na twee jaar weer een andere studie. En duikt vervolgens in de zoveelste depressie omdat ze denkt dat het haar niet gegund is het leven te leven. Niemand heeft door dat het afhaken te maken heeft met de dwangmatige constructies en angst, als gevolg van haar hoogbegaafdheid. Je kunt een vis niet leren vliegen en een olifant zich niet laten gedragen als een aap.

Kortom deze vrouw leeft voor 10% in de werkelijkheid en leeft voor 90% in een eigen gecreëerde binnenwereld, waarvan ze zelf denkt dat iedereen het op deze manier zo doet, omdat zij vanuit de onzekerheid over zichzelf het leven van de ander zo heeft ingevuld en haar eigen leven zo geconstrueerd.
We gaan samen op pad. Voordat ik haar denkstructuur helder heb en zij mij vertrouwt en heel voorzichtig de gedachte toe laat dat zij misschien wel zo intelligent is en zich daardoor zo vervreemd heeft gevoeld in het leven dat ze haar eigen wereld heeft gecreëerd, hebben we allebei geduld en vertrouwen nodig. Als ze dan inziet dat ze een mammoet ipv een buidelrat is, kost het haar nog heel veel tijd om dat oude gedrag te kunnen loslaten en die 10% werkelijkheid te laten groeien en tot 100% werkelijkheid te laten worden. Vallen en opstaan, met een prachtig resultaat! Ze ging – enigszins angstig – een universitaire studie doen.

Ze blijkt geen psychiatrische patiënt te zijn! Ze blijkt alleen een ongelooflijk groot gemis te hebben gehad aan reële spiegelbeelden op cruciale momenten van het leven en daardoor tot psychiatrisch patiënt verworden, omdat niemand door had dat ze hoogbegaafd was. Althans…
Bijna aan het einde van ons traject (na 2,5 jaar) maakte haar moeder een opmerking tussen neus en lippen dat bij haar depressie in de 3de klas van het VWO een onderzoek had plaatsgevonden waarbij haar IQ 145 bleek te zijn, maar dat was niet tegen haar gezegd, omdat ze haar handen vol had aan haar depressie. Men vond het belangrijk dat ze eerst de depressie onder de knie kreeg voordat aan haar intelligentie aandacht besteed zou worden.
Ik kreunde toen ik dit hoorde…