Een brief schrijven…

In mijn praktijk geef ik regelmatig de opdracht om een brief te schrijven.
Onderstaand een mooi artikel van Maarten Kouwenhoven:

Inleiding
Debriefing is een middel om de overgang van de ene situatie naar de andere makkelijker te maken. Niet alleen de overgang van de ene ontwikkelingsfase naar de andere maar ook de overgang bij echtscheidingen, fusies van bedrijven, verlies van een baan, verwerken van een ziekte en de overgang bij het verwerken van traumatische gebeurtenissen, kan ermee worden vergemakkelijkt. Middels een gestructureerde procedure wordt de onvoltooid verleden tijd tot voltooid verleden tijd. Daardoor wordt geblokkeerde energie vrijgemaakt en raakt men minder snel vermoeid. Ook wordt voorkomen dat de oude, onverwerkte situatie de nieuwe situatie gaat besmetten. Het fysiologisch afweersysteem kan ermee worden versterkt omdat onderdrukte gevoelens van boosheid of verdriet niet langer het immuunsysteem verstoren. De gezondheid, de stressbestendigheid en het incasseringsvermogen kunnen worden verbeterd.

Hier wordt de term debriefing in een dubbele betekenis gebruikt omdat bij de procedure gebruik wordt gemaakt van het schrijven van een brief die overigens niet wordt verstuurd.

Auteur: Drs. Maarten Kouwenhoven

Attachment (hechting)
Een veilige hechting (safe attachment) stimuleert de nieuwsgierigheid en leidt tot exploratiegedrag. Iemand die zich veilig voelt is geneigd de wereld om zich heen te exploreren. Daardoor doet men nieuwe kennis en ervaring op, waardoor het gevoel van veiligheid groter wordt. Men durft het verleden los te laten en zich te richten op het heden en de toekomst. Het onbekende wordt een uitdaging. Een veilige hechting kan plaats vinden aan mensen, dieren, planten, maar ook aan een eigen plek (vaderland) op een doel, een groep, het werk, collega’s enz. Een veilige hechting is een bron van steun en veiligheid waarop men bij gevaar altijd weer terug kan vallen.

Als een veilige hechting (abrupt) wordt beëindigd of niet tot stand komt, treedt er angst op. Deze (verlatings)angst is vergelijkbaar met die van een kwetsbaar (zoog)dier dat zijn moeder of de kudde kwijt is en nu een makkelijke prooi vormt voor roofdieren. In plaats van te exploreren vertoont het dier nu attachmentgedrag o.a. in de vorm van huilen of schreeuwen. Als dat geen effect heeft trekt het dier zich terug en verstopt zich voor belagers en houdt zich stil. Het verbruikt zo min mogelijk energie in de hoop door de kudde tijdig weer gevonden te worden. Er ontstaat een toestand die vergelijkbaar is met een depressie. Veel ziekmeldingen van werknemers zijn voor een deel vanuit dit mechanisme te verklaren.

Zolang het gevoel van veiligheid in het contact nog niet is teruggekeerd spreken we van een onveilige hechting (unsafe attachment). Er is pas weer sprake van een veilige hechting als de werkgever of de ouder weer als een ‘docking station’ wordt ervaren. Als de onveilige situatie voortduurt kan het contact met anderen verglijden in een ongezonde symbiose. Daarbij wordt de rol van Slachtoffer, Redder of Aanklager (de dramadriehoek uit de Transaktionele Analyse) zichtbaar. Deze rollen zijn gebaseerd op angst; een angst om alleen gelaten te worden. De groei van beide personen wordt er steeds meer door geblokkeerd omdat men elkaar gevangen houdt in een ongezonde afhankelijkheidsrelatie. Onder stress is zelfs een terugval (regressie) in de groei mogelijk. Dat kan leiden tot blijvende ziekmeldingen, depressies, vermijdingsgedrag, onvermogen, hulpeloosheid, enz.

Mensen die zich unsafe attached voelen, vertonen de neiging veiligheidshalve in hun leven ervoor te kiezen om op een rotonde te blijven rijden in plaats van een afslag te nemen. Zij richten zich op stabiliteit en veiligheid. Op de rotonde voelen zij zich het minst onveilig omdat ze er de weg niet kwijt kunnen raken en iedere dag dezelfde mensen tegenkomen. Een afslag nemen kan immers betekenen dat je die veiligheid kwijt raakt en ten prooi kunt vallen aan ongure types, ongelukken, enz. Hun gedrag is angst gedreven.

Vroeger is niet nu
Het groeiproces kan weer worden hersteld door een procedure te volgen waarbij men zich losmaakt van onverwerkte (jeugd/werk)ervaringen en zich vervolgens weer richt op het heden en de toekomst. Daardoor kan een veilige hechting met anderen worden hersteld. Soms met de vroegere personen maar ook vaak met andere mensen. Een dergelijke procedure is bijvoorbeeld zinvol als iets of iemand aan wie men veilig gehecht was, plotseling is weggevallen. Er ontstaat dan een tijdelijke onveilige hechting totdat we ons hebben losgemaakt van die persoon of van de situatie. Doen we dat niet dan blijven we achterom kijken (feedback gericht) en houden andere mensen op afstand. We klampen ons vast aan vroegere conclusies, die op den duur een eigen leven gaan leiden en tot negatieve overtuigingen kunnen uitgroeien, Dit overlevingsmechanisme kan zich steeds meer tegen ons keren. We bekijken de wereld immers door een ouderwetse bril en durven kansen in de nieuwe situatie niet op te pakken. We kunnen dwangmatig worden, veranderingen gaan tegenhouden en we willen het liefst alles bij het oude laten. Dat is ons vertrouwd. Totdat bijvoorbeeld een directie zegt dat er een fusie zal plaatsvinden en onze functie zal veranderen. Dan voelen we ons nog onveiliger en klampen ons vast aan verworven rechten. In plaats van een film dreigt ons leven een foto te worden waar we steeds opnieuw naar kijken terwijl de wereld om ons heen verandert.

Elastiekjes: unfinished business
Mensen die zich onveilig gehecht voelen zoeken in nieuwe contacten het verlorene weer op. Medewerkers kunnen van hun leidinggevende de zorg en waardering verwachten die zij vroeger van hun ouders hebben gemist. Tijdens een functioneringsgesprek kunnen dan heftige emoties ontstaan als blijkt dat hun leidinggevende helemaal niet zo zorgend is en daar ook niet toe in staat blijkt te zijn. Immers, de zorg van ouders kan door niemand anders worden gegeven dan door de ouders zelf. Het is dan adequater om, in plaats van boos op de leidinggevende te worden of een andere baan te gaan zoeken, het adres van de boosheid te veranderen. Dat betekent ook dat men zijn verwachtingen ten aanzien van de werkgever bij moet stellen. Dat kan innerlijk verzet oproepen omdat men de hoop op moet geven dat anderen kunnen herstellen wat er vroeger is misgegaan Dat kan leiden tot een rouwproces. Als men dat verwerkt heeft kunnen heel wat spanningen of arbeidsconflicten worden voorkomen. Ook privé-relaties kunnen daardoor verbeteren. In plaats van het verleden komen het heden en de toekomst centraal te staan. Als men zijn verwachtingen niet bijstelt dan ontstaat de wet van de herhaling; we worden net zolang met een probleem geconfronteerd totdat we snappen waar het door komt. We hebben net zolang moeite met autoriteiten totdat we in de gaten krijgen dat we ten opzichte van hen onhaalbare verwachtingen hebben. Als we ons vervolgens realiseren dat we nog met elastiekjes aan een vroegere persoon vast zitten dat ligt de oplossing ook vaak voor de hand. We krijgen net zolang een lekke band totdat we snappen dat niet de band de oorzaak is maar het feit dat we zelf door een spijker rijden.

Debriefing
Debriefing is een proces waarbij via een procedure een vastgelopen groeiproces weer wordt vlotgetrokken. Die procedure heeft inmiddels al jarenlang zijn kracht bewezen. Door middel van een aantal stappen maakt men zelf de elastiekjes los waarmee men als het ware nog aan vroeger is verbonden. De enige voorwaarde is dat men alle stappen neemt en geen enkele overslaat. Op die manier krijgen vroegere gebeurtenissen niet alleen een plaats in ons leven maar we kunnen er ook afscheid van nemen, het loslaten en een plek in ons voorbije leven geven.

Onvoltooid verleden tijd gaat over in voltooid verleden tijd, de ouderwetse bril wordt vervangen door een nieuwe en de foto wordt weer film waarin we zelf de hoofdrolspeler zijn.

Een debriefing heeft een positief resultaat maar de stappen zijn vaak moeizaam en emotioneel. Soms is men aan een bepaalde stap nog niet toe of voelt men zich nog te onveilig. Voor een debriefing is tijd en veiligheid in de vorm van steun van anderen nodig. Een debriefing is niet te combineren met een crisissituatie. Dan is een crisisinterventie een noodzakelijke eerste stap.

Recent verlies
Een debriefing is ook een effectieve manier om recent verlies te verwerken. Zoals bijvoorbeeld het verlies van een baan, een vertrouwde werkplek ten gevolge van een fusie of een promotie(!) het verlies van een toekomstperspectief, een grote opdrachtgever, een goed contact met een partner, het verlies van het vertrouwen dat we hadden in een ander of het verlies van een huis, onze ouders, een kind en uiteindelijk het verlies van onze gezondheid.

Als we niet alle stappen van het afscheidsproces nemen dan blijven we met het verlorene bezig. Nieuwe relaties vergelijken we dan met de vorige. Het verleden besmet dan het heden. We zijn uiteindelijk daardoor niet in staat om van het heden te genieten en zien de toekomst steeds somberder in. Iedere nieuwe situatie omvat een nieuwe bedreiging. De werkeloze heeft niet alleen zijn werk verloren maar is ook de zin van zijn leven kwijt, de weduwe kwijnt weg, de medewerker van het gefuseerde bedrijf loopt gefrustreerd rond, maakt ruzie, is niet klantvriendelijk, veroorzaakt ongelukken, haalt zijn targets niet en meldt zich steeds vaker ziek. Iedere nieuwe verandering binnen het bedrijf leidt tot een volgende bedreiging omdat het wordt opgeteld bij het vorige verlies, totdat er iets knapt… We confronteren onszelf dan net zolang met het probleem totdat we gedwongen worden het lek op te sporen, de band te plakken en iets aan de oorzaak te doen.

 De brief

Een losmakings-(separatie)proces bestaat uit meerdere stappen, die hierna beschreven worden. Neem de tijd en beschrijf de stappen, in de vorm van een brief geadresseerd aan diegene(n) die het betreft. Overleg zonodig met een deskundige over het juiste adres. De stappen hoeven niet in de beschreven volgorde genomen te worden. Begin met die stappen waarbij je de meeste herkenning hebt. Ga daarna over tot de andere stappen. Wees concreet, noem voorbeelden en vermijdt algemeenheden. Sla geen stappen over, dan wordt het proces niet voltooid. Je kunt dan blijven hangen in een verwerkingsfase. Als iemand bijvoorbeeld alleen maar verwijten maakt en weigert daarmee te stoppen dan kan dat zijn omdat men de volgende stap, die van het gemis, ermee wil vermijden. Het is niet de bedoeling om de brief te versturen, dan kan tot forse escalaties leiden. Ook kan de betrokkene al lang uit je leven verdwenen zijn. Je schrijft de brief vooral voor jezelf. Lees hem later nog eens door en vul hem aan. Lees de brief daarna eens voor aan een ander; een persoon in wie je vertrouwen hebt. Leg eerst de bedoeling uit en vertel van tevoren wat je van die persoon verwacht of nodig hebt. Door het gesprek wat daardoor ontstaat krijg je weer nieuwe aanvullingen die je weer verwerkt, net zolang totdat je brief klaar is. Een tekstverwerker is daarbij een handig hulpmiddel. Als de brief uiteindelijk af is bedenk je een ritueel om al het beschrevene los te laten omdat dan alles erover is gezegd en besproken.

De voorbereiding
Schrijf de brief pas als je er aan toe bent. Zoek dan een rustige plek en zorg ervoor dat je niet gestoord wordt.

Vaak ben je ter voorbereiding al in gedachten met de brief bezig geweest en duurt het even voordat je besluit om er serieus voor te gaan zitten. Als je de brief schrijft zul je merken dat in het begin veel dingen nog onduidelijk blijven en chaotisch zijn. Pas later zul je merken dat je er steeds meer vorm en inhoud aan kunt geven. Het schrijven kan uiteraard gevoelens bij je oproepen, niet alleen van boosheid of verdriet maar ook van plezier omdat je steeds meer inzicht krijgt.

De stappen

Verwijten
Schrijf zinnen in de ik-vorm waarin je uiting geeft aan je boosheid. Geef je boosheid, je irritatie of je verwijten het juiste adres en beschrijf de reden van je boosheid. “Ik ben boos op……..omdat……….zoals bijvoorbeeld……” Gebruik je boosheid niet om een ander af te kraken maar om je eigen ongenoegen duidelijk te maken. Vermijdt daarbij termen als altijd en nooit. Schelden heeft ook zelden zin. Als mensen die brief echt zouden lezen bereik je het omgekeerde effect. De ander weigert verder te lezen, gaat zich verdedigen of schrijft een scheldbrief terug. In plaats van je los te maken kom je op die manier alleen maar vaster te zitten. Scheldbrieven gaan vaak de prullenbak in waarna de relatie is verbroken. De boosheid mag in de ogen van anderen best onredelijk zijn. Immers de ander heeft meestal niet de opzet gehad om je boos te maken. Iemand die plotseling uit ons leven is verdwenen kan daar vaak zelf weinig aan doen terwijl we ons door die persoon wel in de steek gelaten kunnen voelen. Een fusie van een bedrijf is niet bedoeld om ons dwars te zitten maar als het ons de baan kost is die boosheid toch een hele begrijpelijke reactie.

Mensen die hun boosheid inslikken rijden als het ware in een auto met de handrem aangetrokken. Dat kost extra energie en lijdt snel tot slijtage. Het verwoorden van boosheid, zonder agressie of destructie, kan heel opluchtend werken. De handrem is eraf en we hebben daarna veel meer energie over andere zaken.

Gemis
Beschrijf wat je, achteraf gezien, van de betrokkene hebt gemist en hoe je in het begin, de relatie had voorgesteld. Dat roept veelal verdriet of teleurstelling op. Dat is een gezonde, normale reactie die hoort bij het losmakingsproces. Mensen die uiting geven aan hun verdriet zijn beter bestand tegen stress omdat hun fysiologisch afweersysteem er beter door functioneert. Het daadwerkelijk delen van verdriet heeft ook een fysiologisch effect: anderen voelen een sterke behoefte om te troosten en aan te raken waardoor een nieuwe hechting kan ontstaan. Troost in de vorm van een permissie om verdrietig te mogen zijn is het meest helend. Let bij verdriet vooral op je buikademhaling; huilen vanuit je tenen is beter dan hyperventileren. Ook snikken is een gezonde reactie. Laat verdriet net zo lang gaan tot het is weggeëbd. De één heeft aan een zakdoek genoeg voor een ander is een laken nog te klein. Er is nog nooit iemand geweest die niet kon stoppen met huilen, het gaat dus altijd over, vooral als men zich letterlijk laat vasthouden.

Excuus
Benoem waar je achteraf gezien spijt van hebt of waar je je schuldig over voelt. Denk daarbij niet alleen aan dingen die je gedaan hebt maar ook aan dingen die je had willen doen en die je hebt nagelaten. Excuus is niet vernederend; het reinigt je geest en ziel van dingen waar je anders mee zou blijven zitten.

Schrijf ook op hoe je het achteraf gezien anders had willen doen of hoe je het een volgende keer (als die zich voordoet) anders gaat doen.

Bedanken
Nu de negatieve aspecten wat zijn opgeruimd komt er meestal ruimte voor positieve zaken. Bedank de ander voor de positieve zaken waar je blij mee bent ook al zijn het kleine dingen. Noem een aantal voorbeelden.

Als je niet in staat bent iets positiefs te ontdekken zal dat het losmakingsproces bemoeilijken. Vraag zonodig anderen, die mogelijk minder schade hebben opgelopen naar de goede kanten van de betrokkene.

Teruggeven/behouden
In contacten met anderen neem je hun gedrag, ideeën, opvattingen, waarden en normen vaak over. In positieve zin kan dat nuttig gereedschap zijn waar je de rest van je leven iets aan hebt. In negatieve zin kan het jou of anderen ongelukkig doen voelen als je er een negatief gevoel van eigenwaarde of een gebrek aan respect voor anderen aan hebt overgehouden. Ga voor jezelf na welke positieve aspecten je van de ander wilt behouden en welke negatieve je terug wilt geven omdat je vindt dat ze niet in de rest van je leven passen. Als je leidinggevende je vaak negatief heeft beoordeeld en je voor stom heeft uitgemaakt dan kun je hem dat in je brief teruggeven en beschrijven waarom jij vindt dat je slim bent. Geef daar ook voorbeelden van anders verval je in welles/nietes.

Herzien van scriptbesluiten
Onze maturity wordt in belangrijke mate beïnvloed door besluiten die al vroeg in ons leven genomen kunnen worden. Deze (script)besluiten zijn gebaseerd op conclusies die we als kind in een emotionele situatie getrokken hebben, rekening houdend met de ge- en verboden van onze opvoeders.

Dergelijke scriptbesluiten beïnvloeden onze huidig levensloop als we onze actuele beslissingen er in belangrijke mate door laten bepalen, vooral als we ons dat niet realiseren.

Scriptbesluiten zijn historisch gezien de best mogelijke beslissingen maar als de situatie verandert dan vergeten we vaak om deze besluiten te evalueren en bij te stellen. Waren scriptbesluiten aanvankelijk bedoeld om te overleven of te groeien, later kunnen zij een inperkende werking krijgen als zij een eigen leven gaan leiden.

Bijvoorbeeld, het uiten van boosheid in een middenstandsgezin was vaak verboden. De ouders waren klantvriendelijk en op school mocht je het zoontje van een klant niet uitschelden want dat was slecht voor de omzet. Als je in je drift toch te ver was gegaan dan was je vriendje een tand en je vader een klant kwijt. Het is dan begrijpelijk dat je besloot om nooit meer je boosheid te uiten, ook niet toen de zaak allang met winst was verkocht.

Met hulp van een deskundige zijn deze scriptbesluiten door midden van een analyse van de levensbeschrijving op te sporen.

Een herbesluit kun je formuleren in termen als: “Vroeger heb ik besloten om…… en daar stop ik nu mee. Wat ik nu ga doen is……” In het begin voelt de uitwerking van dat herbesluit ongemakkelijk en oneigen aan. Je moet er vaak bewust bij nadenken net als bij het links rijden in Engeland. Toch is dat de moeite waard en uiteindelijk gaat het automatisch.

Een scriptbesluit herzien doe je niet alleen; je omgeving weet dan niet wat hen overkomt. Informeer anderen over je herbesluit. Zij zijn immers aan je vroegere gedrag gewend en hebben de neiging om dat van je te blijven verwachten. Iemand die besloten heeft om vaker nee te gaan zeggen, in plaats van anderen alsmaar een genoegen te doen, wordt niet met gejuich ontvangen. Pas later zullen anderen daaraan gewend raken en je niet langer voor allerlei vervelende klusjes vragen omdat je toch geen nee durfde te zeggen. Dan kun je oogsten.

Vergeving
Bij losmaking is vergeving heel belangrijk. Als je anderen of jezelf niet kunt vergeven leef je in wrok en bitterheid verder en daar heb je alleen jezelf mee. Iemand iets vergeven betekent dat je accepteert dat ieder mens fouten of vergissingen maakt.

Je hoeft niet te wachten tot je gevoelsmatig aan vergeving toe bent want dan zou het wel eens lang kunnen duren. Uiteraard kun je pas vergeven als eerst je boosheid en verdriet over is.

Soms roept het opnieuw boosheid op die er dan kennelijk nog zat.

Schrijf bijvoorbeeld: “……….(naam), ik vergeef je……(gebeurtenis/gedrag) ook al heb ik nog tijd nodig om dat ook zo te voelen”.

Ga ook na waar je je schuldig over voelt en wat je jezelf wilt vergeven. Oefen in het vergeven tot het je eigen is.

Hoe nu verder; doelstellingen
Schrijf de geadresseerde hoe jij nu met je nieuwe besluiten verder wilt leven, hoe je je leven anders in gaat richten en wie je daar wel en wie je daar niet in toe wilt laten. Leg daadwerkelijk aan partners, medewerkers, enz. uit welke consequenties dat voor hen kan hebben en betrek hen zo mogelijk in je veranderingsproces. Hoe concreter je bent hoe meer begrip en steun ze je kunnen bieden.

Afscheid nemen/verzoenen
Nadat je alle stappen hebt gezet komt het moment van loslaten, anders kun je de overgang naar een volgende fase niet maken. Afscheid nemen is vaak een belangrijke maar moeilijke stap. Als de betreffende persoon nog leeft, ga dan voor jezelf na in hoeverre een afscheidsgesprek met deze persoon zin voor jou heeft. Je hebt inmiddels al geoefend met het verwerkingsproces waardoor je er aan toe kunt zijn om je vervolgens ook daadwerkelijk met iemand te verzoenen. Dat kan een belangrijke stap zijn in het herstellen of in het afronden van een relatie.

Een afscheid of een verzoening is effectief als je er een ritueel bij bedenkt. Doe dit echter alleen als de ander dat ook op prijs stelt. Soms kun je erbij zeggen welke symbolische betekenis het voor jou heeft. Door het ritueel uit te voeren ontstaat een ‘rite de passage’, je komt er anders uit dan je er in gegaan bent. Een ritueel kan bijvoorbeeld zijn: samen ergens gaan eten, samen een boom planten, samen iemands graf bezoeken, iets schenken aan de ander, enz.

Als de betreffende persoon niet openstaat voor een gesprek of uit je leven is verdwenen dan kan het heilzaam zijn om gebruik te maken van een Gestalt-techniek waarbij je de geadresseerde verbeeldt en dan de brief voorleest. Dat lijkt in het begin een beetje raar maar vaak heb je dat in gedachten al eens gedaan.

Visualiseer de geadresseerde door te doen alsof hij/zij in een stoel voor je zit en gebruik zonodig een foto zodat je de betrokkene voor je ziet. Als je anderen er als ondersteuning bij wilt hebben, leg dan eerst je bedoeling uit en vraag hun om je te steunen. Lees de brief dan in zijn geheel voor. Voordat je met de Gestalt-techniek begint is het belangrijk om je voldoende veilig te voelen. Het kind in jou verwacht namelijk dezelfde reactie als mensen vroeger deden. Vraag de anderen zodanig te reageren dat jij je veilig voelt.

Stel degene die je voor je ziet eerst even aan de anderen voor en beschrijf hem/haar. Daarna vraag je of de gevisualiseerde persoon bereid is naar jou te luisteren: dan lees je de brief voor. Aan het eind bedank je hem/haar en je beëindigt de oefening. Tenslotte vertel je aan de aanwezigen wat je erbij hebt gevoeld. Dat kan leiden tot een nieuwe veilige hechting en anderen kunnen je nieuwe besluit ondersteunen.

Je hebt nu meer ruimte voor contact met anderen. Je bent minder vermoeid omdat de handrem eraf is. Je kunt plezieriger rijden omdat je zelf je band geplakt hebt en omdat je nu weet hoe je een lekke band kunt voorkomen. De elastiekjes met het verleden zijn los, de onveilige hechting is weer een veilige hechting. Je maturity is gegroeid en de onvoltooid verleden tijd is voltooid verleden tijd. Je kunt het blad omslaan en beginnen aan een nieuw hoofdstuk in je leven. Je hebt er weer zin in en bent op de toekomst voorbereid. De foto wordt weer een film met vele keuzemogelijkheden. Een debriefing is niet bedoeld om de ander te veranderen maar om er zelf autonomer en meer mature door te worden. Je hebt nu meer respect voor jezelf en voor anderen.

Vormgegeven door: Drs. Maarten Kouwenhoven
Wij danken de debriefing aan Maarten Kouwenhoven. Maarten is psycholoog en management consultant, internationaal erkend opleider en supervisor in de Transactionele Analyse (TSTA). Hij geeft zelf opleidingen en gastlezingen bij diverse TA opleidingsinstituten, ontwikkelt nieuwe opleidingen, leidt docenten op en geeft als master supervisie aan docenten. Hij heeft de methode Strategisch Coachen ontwikkeld en is auteur van ‘Het Handboek Strategisch Coachen’ (2007) en redacteur en mede-auteur van een standaardwerk over de TA: ‘TA in Nederland, deel 1, 2 en 3’. Hij is één van de oprichters van het Algemeen Nederlands Instituut voor Transactionele Analyse (ANITA) en erelid van de Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse (NVTA).